[lirik]

Intervistoi: Blendi FEVZIU

Intervistë me Maks Shtraus, djali i Franc Jozef Shtraus, kryeministër i Bavarisë, për vizitën e tij në Tiranë më 1984 dhe 1986. Realizuar në televizionin KLAN, emisioni "OPINION"

Z.Shtraus, mirë se erdhët në televizionin KLAN!
Faleminderit shumë! Jam i lumtur që ndodhem këtu.

Dua t'ju pyes se si ju shkoi udhëtimi?
Erdha nga Lubljana dhe ishte një udhëtim i shkëlqyer. Zbrita në aeroportin e Tiranës, i cili po përmirësohet nga dita në ditë. Mund të shohim tashmë se shtesa e re e aeroportit do të jetë mbaruar në fund të vitit dhe se ajo mund të jetë një portë e rëndësishme hyrëse për në Shqipëri.
Një ndryshim i madh në krahasim me vizitën tuaj të parë në Shqipëri?

Eshtë paksa dramatik. Ka ndryshuar shumë. Vizita ime e parë ka qenë në vitin 1984, kur ne erdhëm me 2 makina. 4 X 4 (me katër rrota aktive), për të udhëtuar në të gjithë vendin gjatë 4 ditëve. Gjithashtu, me babain kam ardhur një herë me avion dhe jemi ulur në aeroportin e vjetër. Nga kjo pikëpamje, mund të them se jam paksa dëshmitar i ndryshimeve dramatike, që kanë ndodhur në këtë vend.

Absolutisht. Këtë gjë e thashë që në fillim të kësaj interviste, por unë dua t'ju pyes për vizitën tuaj të parë në vitin 1984. Përse zgjodhët të udhëtoni në Shqipëri në atë kohë? Cilat ishin rrethanat?

Arsyeja e vërtetë ishte kjo. Im atë e kishte zakon të shkonte me makinë në shtëpinë tonë në Francën e Jugut. Meqë nëna ime vdiq në qershor të vitit 1984, ai vendosi të mos shkonte në Francën e Jugut, por të udhëtonim të gjithë me ato 2 makina në Jugosllavinë e asaj kohe. Në fillim në Austri, Itali, në Jugosllavinë e asaj kohe në kufi, në Igumenicën e Greqisë.

Gjatë planeve, Shqipëria ishte pjesë e këtij udhëtimi...

Shqipëria ishte thjesht pjesë e këtij udhëtimi. Akoma më kujtohet kur ishim të gjithë të ulur në zyrën e tim eti bashkë me të ngarkuarit e ADAC. Ky është Klubi Gjerman i Automobilave (German Automobile Association). Ata propozuan: ‑Jo. Kjo është Shqipëria. Nuk mund të kalohet. Eshtë krejtësisht e pamundur. Duhet të shkojmë më në veri, në liqenin e Ohrit.

Im atë tha "Jo". Ai i kërkoi shefit të tij të kabinetit t'i telefononte ambasadorit të Shqipërisë, t'i kërkonte një leje të kalonim përmes Shqipërisë. Por në atë kohë Shqipëria nuk kishte ambasador në Gjermani, nuk kishte ambasadë. Na u desh rreth gjysmë ore të merrnim informacion se ku ndodhej përfaqësuesi i Shqipërisë në Gjermani. Ishte veç një i ngarkuar me punë në Vjenë.

Nuk kishte lidhje diplomatike zyrtare, pra nuk kishte ambasador. Shefi i kabinetit të tim eti, arriti t'i telefononte të ngarkuarit me punë për Shqipërinë, i cili na e bëri të qartë se aplikimi ynë do të kishte shumë pak mundësi dhe ai normalisht u kthen përgjigje negative çdo kërkese të tillë. Por shefi i kabinetit të tim eti arriti t'ia mbushte mendjen që këtë kërkesë i ngarkuari me punë t'ia paraqiste qeverisë komuniste shqiptare në Tiranë.

A e njihte babain tuaj i ngarkuari me punë i Shqipërisë në Vjenë?

Po, ai e njohu atë menjëherë, sepse ishte një telefonatë zyrtare dhe unë mendoj se në Europën Perëndimore të gjithë e njihnin tim atë. Ai e njohu menjëherë atë.

Cila ishte përgjigjia pas kësaj?

Kaloi fundjava dhe të hënën në mëngjes telefonata e parë ishte nga i ngarkuari me punë shqiptar në Vjenë. Ai ndryshoi pothuajse 180 gradë. Në fillim ishte arrogant, por më vonë u tregua më tepër i bindur. Ai tha: "Po. Jeni të mirëpritur! Ju lutem, ejani! Përse nuk qëndroni më gjatë? Eshtë një kënaqësi për ne të vini në Shqipëri". Atëherë u ra dakord që ne do të shkonim në Shqipëri.

Mos ndodhi ndonjë keqkuptim mes jush? Ju po kërkonit një vizë turistike dhe ndoshta shqiptarët menduan se ju po kërkonit një vizë zyrtare.

Për ne, ai ishte më tepër si një udhëtim privat. Kështu, ne u nisëm me dy makina të hapura. Mund ta imagjinoni se ç'pamje kishin marrë makinat, kur udhëton një javë në rrugë gjithë pluhur.

Sa vetë ishit ju?

Ishte im atë, im vëlla dhe unë, Kaldesh, që në atë kohë kishte përfaqësinë e "Benz Mercedes" në Munih dhe Anton Holmajer, vjehrri i motrës sime. Ky ishte i gjithë grupi. Ne mbërritëm me ato makina të hapura. Gjatë udhëtimeve të tilla me tim atë mbanim përherë një kostum me vete, sepse nuk i dihej asnjëherë.

Mund të ndodhte që përfaqësues të ndryshëm zyrtarë si kryebashkiaku apo kryeministri të organizonin pritje zyrtare. Kështu që do të ishte mirë që përherë të mbanim me vete një veshje zyrtare. Ne mbërritëm me një veshje të përditshme dhe përpara nesh në kufi më duket se na priti zëvendësministri i jashtëm i Shqipërisë me një kostum me vija. Ne ishim me pantallona të shkurtra. Më pas, ne shkuam në shtëpinë e ftohtë të pritjes të ndryshonim rrobat, që të kishim një status më zyrtar në lidhje me veshjet.

Cila ishte përshtypja juaj e parë kur hytë në Shqipëri, duke u nisur nga kufiri i saj?

Për ne Shqipëria ishte, le të themi, një Perandori e Errësirës. E dinim se në këtë vend komunizmi ishte më i egër se në çdo shtet tjetër komunist në Bllok, i cili pothuajse nuk kishte asnjë lidhje me botën e jashtme. E pamë se kjo gjë dukej shumë qartë. Në vijën kufitare (kloni) ne pamë njerëz të punonin në hekurudhë.

Ata punonin veç me duar, pa asnjë lloj makinerie. Mund të shihnim gjithashtu tek lëkundeshin vagonët për shkak të kushteve të këqija të traseve. Por duhet ta them hapur se delegacioni shqiptar na priti me shumë përzemërsi.

Në njëfarë mënyre, u ndjemë si në vendin tonë, por gjithashtu kuptuam se midis vendeve tona kishte ndryshime të mëdha politike. Ishte e qartë. Ne s'mund të bëheshim komunistë dhe ata s'mund të bëheshin kapitalistë gjatë asaj vizite. Por ishte e qartë se ata ishin kujdesur vërtet për të plotësuar dëshirat e tim eti. Profesor Aleks Buda ishte shoqëruesi ynë. Ai ishte kryetari i Akademisë së Shkencave. Ai e dinte se im atë ishte intelektual dhe do të donte të takonte një intelektual nga pala tjetër.

A e keni vënë re ndryshimin mes realitetit në Shqipëri dhe shqiptarëve, banorëve të saj?

Ishte e qartë se gjatë asaj vizite shërbimi sekret nuk na mbronte ne nga kriminelë shqiptarë, le të themi, por popullin shqiptar prej nesh. Kjo ishte e qartë. Ishte procedura standarde në të gjithë vendet komuniste. Kështu ne s'mund të kishim kontakt me asnjë person (të zakonshëm), le të themi, dikë që mund ta takonim në rrugë.

A kishit pranë punonjës të shërbimit sekret rrotull?

Në këtë pikëpamje çdo gjë ishte e organizuar me përpikëri, siç bëhej gjithmonë. Ata qëndronin brenda rrethimit. Përherë në vendet komuniste ishte një skenar i caktuar. Sapo ne të vinim, ata do të gjendeshin aty. Në shikim të parë çdo gjë dukej normale, por sapo gjërat shiheshin më nga afër, çdo gjë fillonte të dukej krejt anormale (e pazakontë). Më kujtohet që kemi shëtitur pak në Sarandë, në hotelin ku qëndruam. Atje takuam njerëz të zakonshëm, por u duk tepër qartë se atmosfera nuk ishte aspak e natyrshme.

Përse?
Po, sepse njerëzve nuk u lejohej të na afroheshin. Një shqiptar i zakonshëm në atë kohë, sipas planeve të shërbimit sekret, nuk kishte asnjë mundësi të na afrohej. Sepse gjithmonë gjërat do të përfundonin njëlloj. Ata do t'i kërkonin ndihmë tim eti, do t'i flisnin për të drejtat e njeriut e kështu me radhë. Shërbimi sekret ishte kundër këtyre kërkesave.

A patët mundësinë të takoheshit me njerëz të zakonshëm në rrugë?

Jo.

Ishte e pamundur? A ia kërkuat këtë gjë autoriteve?

Jo, nuk ia kërkuam, sepse ne e dinim që kjo gjë në shtetet komuniste ishte një shkelje e hapur. Gjëja më e rëndësishme për mua dhe për tim atë ishte ta mbanim derën e hapur, që ne të mund të krijonim një linjë komunikimi. Ai të mos e mbyllte derën. Madje edhe me regjimin e asaj kohe.

Në atë periudhë ju keni qenë i ri. Si e shihnit brezin e ri shqiptar në atë kohë? Ç'përshtypje krijuat ju në distancë?

Ne pothuajse nuk arritëm të krijonim një përshtypje për atë brez, sepse nuk mund të shkonim në shkolla apo universitete. Por edhe nëse do të kishim shkuar, gjithçka do të kishte qenë një shfaqje e përgatitur, siç ndodhi në çdo situatë tjetër. Ata do t'i kishin urdhëruar të ngriheshin e t'i thurnin lavde socializmit. Njerëzit ishin të detyruar ta bënin një gjë të tillë. Kështu, përshtypja që krijuam linte shumë për të dëshiruar. Gjithsesi, edhe kur ndodhesh në një vend krijon njëfarë ndjesie për të.

Ç'lloj ndjesie?

Eshtë njëlloj si të shohësh një dokumentar në televizion. Eshtë ndryshe ta shohësh Shqipërinë me sytë e tu dhe të shohësh një dokumentar apo kronikë mbi këtë vend. Ne pamë që ky popull ishte shumë i gjallë (aktiv), tepër krenar, njerëz të ndërgjegjshëm se kush ishin.

Ç'mbani mend nga Tirana, kryeqyteti?

Në Tiranë, erdhëm në ditën e tretë. Mbaj mend që pasi vizituam monumentin e Skënderbeut u vendosëm në hotel. Që në fillim na bëri përshtypje diçka tepër dramatike. Natën ky ishte qyteti i errësirës.

Rrugët dhe makinat?

Ç'makina në rrugë?! Nuk kishte. Ne pothuajse ishim të vetmit që pamë disa kamionë dhe shumica e tyre ishin të prishur. Disa njerëz që përpiqeshin t'i riparonin. Ishin kamionë nga Gjermania Lindore. Nuk kishte asnjë kamion të marrë nga perëndimi. Rrugët ishin në një gjendje të mjerueshme. Pashë pjesën klasike të Shqipërisë, po ashtu edhe statujat e qytetit, statujën e Stalinit dhe atë të Leninit. Shkuam në Muzeun Kombëtar të Arteve. Dhe në një vend tjetër ku ekspozohej e gjithë teknologjia shqiptare.