[lirik]

Po përse, ç'argument nxorën ata?

"Ne jemi një vend i zhvilluar. Ne nuk kemi nevojë për ndihmë në zhvillim".



Mos kjo ndihmë ishte e kushtëzuar me hapjen e Shqipërisë apo ishte thjesht ndihmë?

Ishte e qartë se do të hapeshin lidhjet diplomatike, por nuk kishte asnjë kusht. Ishte thjesht një ndihmë për zhvillim, siç po e bëjmë sot për shumë vende. Ata thanë: "Ne nuk duam ndihmë për zhvillim".



Z.Shtraus, a ka biseduar babai juaj në atë kohë me palën shqiptare për praninë e kompanive gjermane në Shqipëri apo për investitorë gjermanë?

Jo. Ju po shkoni shumë, shumë larg. Së pari, duhej të hapej sistemi. Këto më pas do të ishin hapi i dytë, i tretë e me radhë.



A diskutuat ju për zhvillimin e një turizmi nga ana e gjermanëve?

Kjo mund të ishte pjesë e programit, por ishte e qartë se ky program do të fokusohej në infrastrukturën e Shqipërisë. Pra, Shqipëria të mos blinte me ato pará armë apo nuk i dihej. Kjo ndihmë ishte pikërisht për infrastrukturën në kuptimin e saj të gjerë. Në infrastrukturë përfshihen edhe shkollat, ndërtimet publike. Pra, çdo gjë që është në shërbim të popullit.



Si e kujtoni ju takimin e babait tuaj me njeriun e quajtur Foto Çami në Mynih?

Nuk e njoh këtë emër. Këtu në Shqipëri është takuar me Manush Myftiun.



Po në Mynih?

Ndoshta ishte ndonjë zëvendësministër. Më vonë kemi dëgjuar që urdhri për të mos pranuar asnjë lloj ndihme, vinte direkt nga Enver Hoxha. Kjo politikë ndiqej më tepër për të refuzuar Gjermaninë.



Nuk e takoi babai juaj Enver Hoxhën gjatë takimit të tij të parë?

Çështja e dëmshpërblimeve ishte gjithashtu e pranishme gjatë vizitës këtu. Mbaj mend që im atë ka thënë: "Gjermania mund të jetojë pa Shqipërinë për 100 vitet e ardhshme, por nuk besoj se Shqipëria mund të rrijë aq e mbyllur gjatë 100 viteve të ardhshme"



Këtë gjë jua tha juve, apo ?

Jo, ia tha Manush Myftiut.



Cili ishte reagimi i tij?

Ishte beton. Ishte një bllok betoni. Ata ishin urdhëruar të vepronin në atë mënyrë.



Gjatë vizitës së dytë babai juaj është takuar me Ramiz Alinë. Ç'përshtypje i la ai njeri babait tuaj?

Për ne ishte e qartë se edhe në Shqipëri kishin filluar ndryshimet. Ishin ndryshime të vogla, por gjithsesi kishin ndodhur.



Përse?

Ishin zgjeruar temat e diskutimeve. Ishin më të hapur për një bashkëpunim, për lidhje diplomatike.



Po jo në gjëra konkrete.

Nuk jam në dijeni të të gjitha detajeve. Për këtë duhet të pyesni personin që ishte pranë tim eti në atë takim. Gjithsesi, nga ana jonë gjithmonë është shprehur dëshira për një Shqipëri të hapur, që do të arrihej me ndihmë dhe për një Shqipëri të hapur me botën.



A kishte biseduar babai juaj konkretisht me zyrtarët federalë të Gjermanisë?

Po. Oferta për 100 milion deutch marka ishte mbështetur plotësisht nga qeveria federale. Ministër i asaj kohe ishte profesor Valki, i cili ishte nga partia e tim eti. Administratori më i lartë civil (shefi i administratës) ishte profesor Sigfud Lenge, i cili ishte gjithashtu nga partia e tim eti. Pra, kishte mbështetjen e plotë të qeverisë gjermane.



Para se të vinte në Shqipëri, babai juaj ka vizituar Kinën.

Po, 10 vjet më parë.



Po, a vuri re ai dallime mes këtyre dy vendeve?

Po, kishte disa gjëra të ngjashme edhe me Kinën, por ishte një vend akoma më tepër radikal. Gjatë vizitës së tij të parë, pothuajse të gjithë kinezët ishin me kostume "Mao Blu" dhe mund të shihje atje skena masive tipike atje dhe nuk i shihje në Shqipëri. Ky ishte një prej ndryshimeve. Gjithashtu, ishte e qartë se Shqipëria kishte një mentalitet europian, i cili ndryshon nga mentaliteti aziatik.



Dhe kur ju e kaluat Shqipërinë me makinë, ç'përshtypje ju la ky vend?

Ishte një vend i varfër, njerëzit punonin shumë, pa asnjë lloj makinerie. Pamë gjendjen e mjeruar të rrugëve, të hekurudhave. Ne kishim gjithmonë energji elektrike, por ishte tepër e qartë se ky favor na bëhej veç neve.



Shqipëria ishte akoma një vend i virgjër në atë kohë!

Po, po. Madje ndryshonte edhe nga Greqia, Jugosllavia. Njerëzit ishin shumë më tepër të hapur, por tërhiqeshin veç për faktin se aty rrotull ndodhej shërbimi sekret.



A menduat se në atë kohë ishte e mundur që të zhvillohej turizmi në Shqipëri?

Për të nisur turizmin në një vend, së pari ai vend duhet të ketë njëfarë infrastrukture. Ka nevojë për hotele. Ne qëndruam në hotelin këtu dhe vetëm kati i parë kishte kushte të pranueshme për një turist nga perëndimi.



E keni fjalën për hotel "Dajtin"?

Po, ishte një hotel afër dy statujave të Leninit dhe Stalinit, në të majtë, afër Galerisë Kombëtare të Arteve. Shëtitëm përreth dhe pamë disa arkitektura mjaft mbresëlënëse dhe disa godina zyrtare ku zhvilloheshin takime.



Z. Shtraus, mendoni se Shqipëria e ka humbur një mundësi me Gjermaninë në atë kohë?

Pa dyshim. Nuk dua të futem në politikën shqiptare, por këtij vendi i mungon njëfarë infrastrukture. Nëse do të ishte punuar më herët për këtë infrastrukturë, atëherë edhe ekonomia do të ishte zhvilluar më herët. Sepse prodhuesit më të mëdhenj shqiptarë nuk mund ta transportojnë mallin e tyre me këto rrugë, nuk mund të prodhojnë pa energji. Nëse kjo gjë do të kishte nisur më herët ...



Këto kanë mbetur akoma probleme për ne.

E di që janë përmirësuar, por përsëri nuk janë akoma mirë mendoj.



Kur keni ardhur për të tretën herë në Shqipëri? E para vizitë ka qenë në 1984, e dyta në 1985.

Kam ardhur në 1986 me avion. Po, mendoj se ka qenë në 1986.



Dhe vizita e parë pas rënies së komunizmit?

Nuk kam qenë unë, ka qenë im vëlla.