Hajra

Pesë tregime për shpirtin çam

Enver Kushi
Rrëfimet e Resmi Osmanit, nga më të ndjerat që kam lexuar me motive nga historia e Çamërisë, janë të tilla që pas leximit të parë, ndoshta të shpejtë, ke dëshirë t’u rikthehesh prapë.
Në adoleshencën time, e më pas në vitet e rinisë së hershme, mbaj mend rrëfimet e të parëve të mi, për Çamërinë dhe historitë nga më të çuditshmet e dramatiket për të. Pastaj më kujtohen dasmat tona të bukura dhe veçanërisht vallet; ato të grave ku me elegancën dhe hijeshinë e lëvizjeve dukej sikur u thoshin edhe njerëzve, edhe pemëve, edhe zogjve, edhe ajrit të ndalnin, sepse ishin ato që duheshin parë dhe dëgjuar. Pa le vallet e burrave me lëvizjet fillimisht të matura, për t’ia lënë vendin më pas shpërthimeve të papritura sikur dialogonin sa me tokën, aq edhe me qiellin. Bashkë me poezitë dhe tregimet brilante të Bilal Xhaferrit, të gjitha këto u bënë pjesë e pandarë e jetës sime, si ca shtresëzime herë-herë të dukshme dhe herë-herë të padukshme, siç janë ëndrrat. Të gjitha këto m’u kujtuan teksa lexova pesë tregimet e shkruara nga Resmi Osmani, që i ka përmbledhur në librin “Edhe yjet vdesin”. Rrëfimet e Resmi Osmanit, nga më të ndjerat që kam lexuar me motive nga historia e Çamërisë, janë të tilla që pas leximit të parë, ndoshta të shpejtë, ke dëshirë t’u rikthehesh prapë. Dhe sa herë u rikthehesh, duket se zbulon gjëra të reja. Cili është sekreti ose më saktë çfarë i bën këto tregime kaq të afërta me lexuesin? Mënyra e të rrëfyerit dhe e të shkruarit ? Atmosfera që sjell autori? Gjuha ? Figurat e njohura apo ngjarjet që autori i sjell ndryshe në prozën e tij? Mendoj se të gjitha bashkë dhe secila prej tyre. Ndonëse për një pjesë të lexuesit, tregimet mbështeten në figura dhe ngjarje të njohura të botës çame, Resmi Osmani ka meritën t’i sjellë ato në këndvështrimin e tij. Dhe ky këndvështrim është befasues, duke sjellë dhe ringjallur shpirtin e patjetërsueshëm të karakterit çam. Resmi Osmani ringjall dhe sjell para syve dhe mendjes së lexuesit, shpirtin e valles, të këngës dhe qëndresës çame. Shpirti çam është pjesë e pandarë e atij shqiptar, me të cilin e lidhin mijëra fije. E megjithatë ai ka më shumë fluiditet, dritë, qetësi, ngjyresa, aroma dhe ca gjëmime të thella si të thellësive të detit. Do të mjaftonte vetëm një rrugëtim i shkurtër në trashëgiminë shpirtërore dhe dialektin e çamërishtes, për ta prekur dhe ndjerë këtë shpirt. Nuk është e rastit që Naim Frashëri, engjëlli mbrojtës i shqiptarëve, do të fliste për “gluhën e perëndive” dhe magjinë e “milëra e milëra” fjalëve të Çamërisë. Pikërisht këtë dritë ose “feksmë” të këtij shpirti e gjejmë të prekshme në tregimet e Resmi Osmanit. Kjo dritë ose “feksmë” herë–herë verbuese dhe herë-herë e brendshme, është e fshehur brenda fjalive, monologjeve të personazheve, përshkrimeve të natyrës dhe peizazhit çam. Në udhët, monopatet, brigjeve të lumenjve mitikë, fshatrat, kalatë burgje, lëvizin ata, shpirtrat e valles, këngës, qëndresës dhe tragjizmit çam. Katër tregimet e para kanë një fund tragjik, si tragjizmi i historisë së Çamërisë. Përndryshe, tregimi “Lulebora”, që mbyll librin është një rrëfim lirik, me gjuhë poetike të zgjedhur, një idil dashuror me nota romantike e plot ndjenja, për dashurinë spontane të poetit të ri me malësoren e bukur. Edhe pse jo me fund të lumtur, tregimi është një ode për dashurinë .
Resmi Osmani ndalet në momentet kulmore të ngjarjeve dhe momentet më dramatike, ku vihen përballë jeta dhe vdekja. Në këtë përballje jetëvdekje, shpalosen vlerat e larta të karaktereve dhe bota shpirtërore tyre, kështu ndodh me Osman Takën në tregimin “Edhe yjet vdesin”, Çelo Mezanin, në tregimin “Trëndafili i gjakut”, Nanëzonjën dhe gratë çame të Sulit në tregimin “Lamtumirë o Sul i Shkretë” apo Taip Osmanit dhe të tjerët, në rrugëtimin biblik në llahtarën e viteve 1944-1945. Mendoj se këtu buron edhe lapidarizimi i situatave, por veçanërisht i karaktereve. Do të mjaftonte një analizë e shpejtë e tregimit “Edhe yjet vdesin”, për mendimin tim një nga më të arrirët e librit. Fati i Osman Takës, këtij emri emblematik të Çamërisë dhe shpirtit çam, lëviz në dy pika të segmentit të fundit të kohjetës së tij: në tarracën e burgut kala dhe në vallen e fundit që do të kërcejë të nesërmen. Pikërisht në këtë rrugëtim të fundit, shpaloset bota e madhe shpirtërore e njeriut mit të historisë dhe valles çame. Jo rastësisht në këtë tregim autori parapëlqen dialogun e Osman Takës me qiellin dhe yjet. A nuk është vallja një dialog mes tokës dhe qiellit, mes trupit dhe shpirtit, mes tokësores dhe qiellores? Në këtë tregim, por edhe në të tjerët, ndjehet bukuria, finesa, dhe pesha e fjalës, si dhe ëmbëlsia e dialektit të Çamërisë. Dhe kjo është edhe njëra nga vlerat dhe arritjet e këtij libri vetëm me pesë tregime.