[petrol]

Shqipëria nën diktatin e Enver Hoxhës.


Pas fitores mbi fashizmin në Shqipëri u instalua diktatura e Enver Hoxhës, i cili për të mbajtur pushtetin u tregua i gatshëm të bënte kompromise të paprincipta, që shkelnin edhe idealet kombëtare. Tashmë është provuar roli i tij vendimtar në sabotimin e aspiratave për bashkim të Shqipërisë me Kosovën dhe përndjekjen e ithtarëve të saj. Si pasojë e terrorit shumë personalitete në Shqipëri e Kosovë, dashur e padashur, për arësye të ndryshme, iu nënshtrua vullnetit të dy pushteteve. Të pakët qenë ata atdhetarë të devotshëm të cilët i shpëtuan dënimeve duke vazhduar të mbronin dhe të shpallnin me kurajo unitetin dhe bashkimin kombetar shqiptar.
Një ndër ata qe edhe personaliteti i shquar Skënder Luarasi, që e mbante të gjallë këtë ideal me forma nga më të ndryshmet: në diskutime të lira mes shokësh, në auditorë, në shkrime publicistike, historike, monografi e dramaturgji, ku përmendte me mall Camërinë e Kosovën dhe amanetin e rindasve. Këtë platformë të mbrojtur edhe më herët në diskutime, tema hartimesh, në shkrimet publicistike dhe në dramaturgji ( në dramat “Agimi i Lirisë” dhe “Liria” të shfaqura respektivisht me trupat e nxënësve të tij në Vlorë, Tiranë e Shkodërne vitet 30-te) ai e vazhdoi deri në fund të jetës. Me dramën “Stuhi në Prill” (“7 prill” ) të botuar me cungime tek revistat “Teatri e “Hosteni” dhe e shfaqur për tre ditë në Korçë, pati peripecira dhe debate veçanërisht të mëdha edhe per pikepamjet e tij
Censura qe e ashpër dhe me akuza politike të rrezikshme.
Kur teatri “A.Z.Çajupi” i Korçës e shfaqi dramën më 1972 (regjia ishte e Dhimitër Orgockës, dekori i Niko Progrit, në role kryesore: Pandi Raidhi, Dhimitër Grabocka, Dhorkë Orgocka, Minella Borova, Jani Riza etj) Korça ziente dhe lajmi për suksesin e madh të shfaqjes u dha edhe nga Radio Tirana. Ditën e tretë shfaqja u ndalua me urdhër nga lart.U ndëshkuan “përgjegjësit”. E pyetën Skënderin se ç´mendonte; përse e kishin ndaluar shfaqjen. Ai u përgjegj: “Dikush pa fytyrën e tij në pasqyrë dhe u tmerrua”. Studjuesit Mexhit Premçi e Naum Prifti, Niko Nikolla kanë dëshmuar në kujtimet e tyre për presionet, censurën që ushtrohej ndaj S.Luarasit dhe vërejtjet e dënimin që pësuan vetë meqë ia kishin botuar pjesërisht dramën “Stuhi ne prill” tek revistat “Teatri “ e “Hosteni”.
Arësyet e kësaj përndjekje na e dëshmojnë edhe recensat mbi dramën dhe kundërshtimet e Skënder Luarasit për njëanshmërinë e subjektivitetin e tyre.
Një nga metodat e stërholluara të persekutimit që i bëheshin Skënder Luarasit ishin edhe “recensat” me porosi për të sajuar “kleçka” e akuza të trilluara për mosbotimin e veprës.
Në këto rrethana ai protestonte në të gjitha instancat, u drejtohej edhe ish nxënësve të tij si Mehmet Shehut, Manush Myftiut, etj. dhe indirekt kuptohej nga përgjigja e tyre se pengesat vinin nga klani i Enver Hoxhës.
Skënder Luarasi nuk u kërkonte atyre privilegje, por veç mbrojtjen e parimeve atdhetare për të cilat u kishte folur në auditor dhe i kishte mbrojtur me luftë e sakrifica tërë jetën-
Në një letër dërguar Manush Myftiut, më 22 prill 1974, i shkruan se drama "Stuhi në Prill"(“7 prill”) “është pjesa e parë e një triologjie (e dyta Triumfi i Luftës Nac-Çlirimtare, e treta Isa Boletini) E shkrova me qëllim që të ngjall neveri në fytyrën e pështirë të atyre që shitën vendin e popullin tek të huajt, por edhe me qëllim që të ngjall admirim për figurën madhështore të atyre që shpëtuan vendin e popullin prej fashizmit. Duke iu referuar njërit nga pretekstet e recensentit se përse i pengohej botimi citon : “ Një tjetër sofizëm bën Dh. F. kur thotë:’’Në dramë bëhen aludime teritoriale me Greqinë, sidomos për atë kohë kur çështja nxitej nga vetë fashizmi për të pregatitur luftën italo-greke.’’ Luarasi i sqaron se në dramë nuk bëhen aludime territoriale. Inspektori i Oborrit ( agjent i huaj) pyet drejtorin:’’ Po këta dy studentë, a janë të krishterë a muhamedanë?’’ Dhe drejtori i përgjigjet: ‘’Të dy janë fshatarë dhe jetimë. Ky nga Kosova ai nga Çamëria,-krahina që I ka humbur Shqipëria’’ Ky është aludimi territorial? Çdo fillorist e di se përpara 7 prillit, pretendime territoriale kishte Greqia për ‘’Vorio Epirin’’, dhe jo Shqipëria për Çamërinë...Ndë mendon Dh. F. se Shqipëria para okupacionit nuk duhej të kishte pretendime edhe për Kosovën, atëhere pse vajti atje pas okupacionit – apo për t’u mësuar serbëve gjuhën shqipe?!”
(Për herë të parë publikohet dokumenti i panjohur i vitit 1965 ku profesor Skënder Luarasi përjashtohet nga klubi i Lidhjes se mbojti "Gjeneralin" e Kadaresë [edhe "Letrat e panjohura" të Luarasit për anëtarët e Byrosë Politike] / Dashnor Kaloçi . - Në: Shqip. Nr. 235, 4 nëntor, 2006, f. 18 - 19.)
Luarasit i kërkohej të ndryshonte edhe disa emra nxënësish të tij, edhe kosovarë, të shquar për idealet atdhetare dhe rolin e tyre progresist. Ndër të tjera i kërkohej edhe: “Spostimi i ortodoksit Papaz nga agjent i Athinës në agjent i Romës, me besim katolik. Edhe Protopapadhopullosi të bëhej si agjent i Romës ndërsa profesori me emër Sokrat të bëhet Xhentile” , kërkesa të cilat Luarasi , për vërtetësi historike nuk i pranoi . Drama “ Stuhi në prill “ tashmë është publikuar e plotë në internet dhe mund të vlerësohet nga kushdo.
Skënder Luarasi në vitin 1966 i dërgon një letër edhe kryeministrit Mehmet Shehu duke e njoftuar që nuk ia botojnë librin për Isa Boletinin. “Biografinë e Isa Boletinit që më 1961 e kam punuar për pesë vjet me zell ...ia shpura ndërmarrjes "Naim Frashëri" për botim nja dy vjet më parë. Biografinë e mbajta vetë në dorë për një kohë të gjatë duke dashur të konsultoja sa më shumë burime dhe të verifikoja çdo hollësi nga jeta dhe vepra e këtij burri të madh të Shqipërisë, po ma vonojnë së botuari, kam frikë për ndonjë pakujdesi formale. Një libër si ky mendoj se do t‘u shërbejë jo vetëm brezit të ri të Shqipërisë, por dhe më shumë atë të brezit të Shqipërisë së shkuar... ( Po aty. “Për herë të parë publikohet dokumenti i panjohur i vitit 1965 ..."Letrat e panjohura" të Luarasit për anëtarët e Byrosë Politike] ,

D. Kaloçi . - Në: Shqip. - Nr. 235, f. 18 - 19.)
U deshën edhe pesë vjet, që pas përpjekjesh e protestash të vazhdueshme të Skënder Luarasit, të botohej kjo monografi për Heroin e Kosovës, Isa Boletini. U pëlqen apo jo disave, për hir të së vërtetës, qe burrëria e kryeministrit Mehmet Shehu i cili përkundër qejfmbetjes së Enver Hoxhës urdhëroi që monografia e Isa Boletinit të botohet në vitin 1971. Menjëherë ajo u ribotua me pak ndryshime edhe në Kosovë. Për rëndësinë dhe bujën që bëri në Kosovë e Shqipëri botimi i monografisë së Skënder Luarasit mbi Isa Boletinin nuk gjej fjalë ta përshkruaj.
Filluan të shkruhen për Isa Boletinin me dhjetra artikuj, studime e libra, emisione radiofonike e filma dhe mbi të gjitha u çel një dritare e re në pasqyrimin e së vërtetës historike edhe për mjaft ngjarje e personazhe të lënë në hije.
Pak njerëz e dinë dhe shumica nuk mund ti besojnë sot peripecitë dhe presionet që ka kaluar Skënder Luarasi për botimin e monografive të dy prej personaliteteve më të shquara të kombit shqiptar, Ismail Qemal-Vlorës dhe Isa Boletinit, të cilët Skënder Lusarasi ia paraqiste shqiptareve si dy vigane në altarin e kombit “Çështë e vërtetë për Ismail Qemalin mund të thuhet edhe për shokun e tij të armëve Isa Boletinin, i cili bëri për atdhenë në fushën e betejës, atë që bëri Ismail Qemali në fushën e politikës dhe të diplomacisë. Sot jam i lumtur që me këto biografi për ta të paguaj këtë tribut të vogël të detyrës që i kemi varrit të dëshmorëve.” Jo pa qëllim ai bënte një paralelizëm të tillë për lexuesit në Shqipëri , Kosovë e kudo.
Duke shkruar biografinë e Ismail Qemalit dhe Isa Boletinit, këtyre dy prijësve të njohur politike e luftarake, autori farkëtonte unitetin mbarëkombëtar. Jo pa qëllim autori jep një përshkrim historik të popullsisë së Kosovës, që u bëri ballë sulmeve të huaja për të mbrojtur truallin e tyre; si vazhdues të dardanëve, të parëve të tyre ilirë.

Monografia “Ismail Qemali” (1962)
Tek monografia “Ismail Qemali.” Skënder Luarasi vërente që në diskutime, artikuj e botime historianësh e politikanësh, për arrësye subjektive mbahej një qëndrim jo i drejtë ndaj personalitetit dhe veprës së Ismail Qemalit. Nga disa thuhej se kinse nuk njihej, nga të tjerë se kishte bërë gabime. Skënder Luarasi theksonte se për veprën e tij madhore, Ismail Qemali u bë njeriu më i luftuar dhe më i lëvduari në historinë e Rilindjes shqiptare, ndaj të cilit u sajuan shumë shpifje e intriga nga armiqtë e Shqipërisë, por që populli shqiptar duhet ti marrë si lëvdata për të, e t’i jetë mirënjohës për jetë. (S.Luarasi. Ismail Qemali, Tiranë, SHBLP,1972, f.10-11)
Ai shfrytëzoi rastin e kujtimit të 50-vjetorit të Pavarësisë për të këmbëngulur që të botohej monografinë e flamurtarit të saj. Pretekstet e recensentëve të urdhëruar qenë të shumta. Ndër të tjera ata theksonin “gabimet” dhe opinionet e kohës kundër Ismail Qemalit. Skënder Luarasi në këtë rast ka thënë sentencën e famshme:”Bota nga balta bën heronj, ne heronjtë i bëjmë baltë” dhe shkroi: "Në shtypin patriotik shqiptar janë bërë kritika, nganjëherë të ashpra jashtë masës, për veprime, ose qëndrime të caktuara të Ismail Qemalit. Mirëpo veprimtaria e Ismail Qemalit nuk duhet vlerësuar nga pozitat e asaj kritike që iu bë atëherë, por duhet vlerësuar para së gjithash nga rezultatet përfundimtare të gjithë punës së tij… Në këtë rrugë të gjatë, të vështirë e të ndërlikuar që ndoqi Ismail Qemali, nuk do të kishte pasur burrë që t'u shpëtonte gabimeve. Është për tu çuditur që e mbylli jetën me kaq pak gabime".
Botimi, edhe pse iu censurua me mbi 30 fletë, ngjalli entuziazëm në Shqipëri dhe gëzim të madh në Shqipëri, Kosovë e diasporë.Libri fillonte me amanetin kuptimplotë të Ismail Qemalit: "Djemtë e mi, nuk bëra pasuri t'ja lija trashëgim Shqipërisë. Po ju lë një atdhe - amanet. Lamtumirë!".
Në Kosovë libri u botua menjëherë. U shkruajtën mjaft komente mbi këtë vepër dhe autorin e saj.
”Në monografitë për figura të ndritura të kombit si Ismail Qemali e Isa Boletini lexuesi ndodhet përpara një njeriu me fuqira titanike, përpara një pune të madhe e të parreshtur, përpara një mjeshtri artist me zemër të madhe që farkëtoi e qëmtoi fjalën shqipe, që skaliti gjer në çastin e fundit fjalën dhe gjuhën tonë të lashtë e të madhërishme, me dashurinë për të parët tanë, për kombin e të ardhmen e tij”.
(P. Jorgoni. Me forcë e guxim Prometeu, Drita, 16 janar 2000, f.6.)

Monografia “Isa Boletini” (1971)
Skënder Luarasi e vlerësonte shumë veprimtarinë atdhetare të Isa Boletinit dhe sakrificat madhore të familjes së Boletinëve. Në një situatë të përshtatshme, me rastin e 50-vjetorit të pavarësisë, kur ndaj Isait mbahej një qëndrim mospërfillës ai shkroi një artikull për kryetrimin e betejës së Cernalevës dhe i shkroi biografinë e cila iu botua pas një dekade, në vitin 1971. Në vitin 1972 u botua edhe në Kosovë . Skënder Luarasi me biografinë e tij e përjetësoi me vërtetësi këtë personalitet me cilësitë e një strategu ushtarak në lëvizjen tonë kombëtare. Ai e vlerësoi Isa Boletinin edhe për personalitetin e shquar burrëror, që qëndroi krahpërkrah Ismail Qemalit në shpalljen e pavarësisë sonë kombëtare. Botimi paraqiste interes të veçantë si burim studimi, edukimi atdhetar dhe sidomos si një kushtrim në përkrahje të Kosovës në situatat e vështira që po kalonte . Libri u prit me një entuziazëm në diasporë. Organet e saj lajmëronin që në pragun e 60-vjetorit të Indipendencës shqiptare doli libri mbi Isa Boletinin, me jetën dhe veprat e tija të shkëlqyera për Atdheun dhe popullin shqiptar.
“Autori i këtij libri me rëndësi është Profesor Skënder P.N.Luarasi, i cili ka treguar një kujdes të posaçëm duke mbledhur në libra dhe nëpër broshura jetën dhe veprat patriotike të Nacionalistëve Shqiptarë që lëftuan me pushkë dhe me penë për çlirimin e Shqipërisë nga kthetrat e robërisë së huaj”
(Lajmërim. Liria, Boston, Mass. 12.5.1972, f.2)
Autori këtë biografi e nis me dedikimin “Nanës Kosovë që e lindi , e rriti dhe e mban në gji Birin e Saj Besnik, me zemër që rrahu gjer në fund për Shqipërinë” të cilave më pas u shtonte thënien e Isa Boletinit si një amanet për brezat e ardhshëm ''Tokën tonë q'e thau Osmanllia /Lotët tanë nuk mundën me e njomë/ E tash na kena me e vaditë / me gjak të Shqiptarit!” Pastaj shkruan si për të nënkuptuar censurimin e mjaft materialeve dhe publikimin etyre në të ardhmen :"Kjo biografi e shkurtër, e thjeshtë, për kryetrimin e Kosovës, qoftë vetëm fillimi. Shpresoj se studiues që e kanë jetën përpara, do të interesohen të mbledhin materjalin e duhur brenda Shqipërisë dhe jashtë saj dhe, me një biografi të denjë për luftëtarin e madh shqiptar, do t'i tregojnë rinisë, se sa fort e kanë dashur prindërit tanë Shqipërinë dhe ç'therori kanë qenë gati të bëjnë për lirinë dhe pavarësinë e saj".
(S.Luarasi. Isa Boletini: Jetëshkrim i shkurtër, Tiranë, “Naim Frashëri”, 1971, f.5)
(Vijon)