[Psikologu]

Turqit e rinj me ndihmën e bashkëpunëtorëve të tyre me çdo kusht u përpoqën që të miratohet me shpejtësi programi i përgatitur që më parë nga Komiteti i Partisë “Bashkim e Përparim”. Por hasi në rezistencë të fortë nga krerët shqiptarë të Lëvizjes Nacionaliste Kombëtare, të cilët nuk lejuan që të preket interesi i çështjes kombëtare. Por rryma e lëvizjes kombëtare në krye me Dervish Himën kërkoi me këmbëngulje që çështja kombëtare të ngel si thelb kryesor i Kongresit. Kjo çoi në ngritjen e tensionit në mes rrymës për lëvizje kombëtare dhe turqve të rinj. Ky dualizëm pikëpamjesh shkaktoi te një pjesë e mirë e krerëve të njohur shqiptar revoltë dhe si rezultat ata braktisin Kongresin e Dibrës duke mos e pranuar programin prej 17 pikash të paraqitur nga xhonturqit, i cili apelonte në besnikërinë ndaj osmanizmit, kushtetutës dhe Qeverisë turke. Prandaj ky kongres u pagëzua. Kongresi i Xhonturqve dhe jo i shqiptarëve.
Pas mbarimit të Kongresit të Dibrës turqit e rinj filluan ti ndjekin të gjithë kundërshtarët që ishin kundër alfabetit arab dhe platformës xhonturke. Për ti ndjekur udhëheqësit e popullit, ajo i shpalli si bashkëpunëtor të politikës Evropiane, të udhëhequr nga Austro Hungaria.
Kjo situatë e elektrizuar nuk i zmbrapsi udhëheqësit e Lëvizjes Kombëtare për ta vazhduar rrugën drejt autonomisë shqiptare, ata të pakënaqur me vendimet xhonturke, thirrën Kongres tjetër në Elbasan.
Në 2 shtator 1909 filloi punën Kongresi i Elbasanit, ku murrën pjesë 35 delegatë, nga të gjitha viset e Shqipërisë dhe përfaqësues të klubeve shqiptare nga të gjitha anët e Botës. Turqit e rinj të habitur nga ky veprim i vendosur i patriotëve shqiptar për të denoncuar politikën xhonturke, se në asnjë çast nuk pajtohen me platformën e tyre që shqiptarët të trajtohen si “Osmanli”. Ata urdhëruan Mitad Frashërin të përcillte punët e Kongresit. Në anën tjetër edhe Austro-Hungaria kishte njeriun e vet.
Pas diskutimeve që bën delegatët më në fund shpallën një rezolutë prej 17 pikash. Ndër pikat më të rëndësishme ishin problemi e arsimit shqip dhe hapja e shkollave shqipe, u bisedua edhe për çështjen e autonomisë së vendit, për shkëputje nga Turqia, si dhe rreziku që i kanosej Shqipërisë nga shtetet sllave të Ballkanit. U kërkua dhe shkëputja e shqiptarëve ortodoks nga Patriarshia greke. Kongresi vendosi hapjen e një shkolle normale prej gjashtë klasash në Elbasan. Drejtor i parë i saj u emërua Luigj Gurakuqi. Ajo filloi punën në dhjetor të vitit 1909 me 100 nxënës, ku gjysma prej tyre ishin nga Vilajeti i Kosovës. Kjo pati jehonë të madhe në mesin e shqiptarëve arsimdashës. Pas një periudhe të keqe që pati Kongresi i Dibrës. Kongresi i Elbasanit i dha një impuls të rij arsimit shqip dhe lëvizjes mbarë kombëtare drejt rrugës për bashkim Kombëtar. Përveç në Elbasan dhe Dibër, shkolla tjera me abece latine u hapën edhe në Vilajetin e Kosovës, në qytetet: Prizren, Gjilan, Mitrovicë dhe Shkup.