[Psikologu]

Këta në foltore akuzuan propagandën austriake dhe shqiptarët që kërkojnë alfabetin latin, se “janë në shërbim të Evropës”, kërkuan mbylljen e klubit shqiptar “Dituria”dhe redaksinë e gazetës “Drita”. Ata i propozuan popullit të tubuar të nënshkruante rezolutën ku kërkohej ndalimi i alfabetit latin në trojet shqiptare. Ky represion vetvetiu kuptohet si veprim politik tejet I rrezikshëm i xhonturqve të rinj nëpërmes Komitetit “Bashkim dhe Përparim”, duke dashur të futin në përdorim shkronjat arabe në gjuhën shqipe, vetëm për një qëllim, “duke dashur të shkëputin te shqiptarët karakterin Evropian”, e për të pasur rrugën e lirë që shqiptarëve tu mëveshët, “karakteri i përgjithshëm mysliman”.
Poashtu edhe Qeveria Turke dhe Kryeministri i saj Ibrahim Haki Pasha, deklaronte se përpjekjet e shqiptarëve për alfabetin latin janë, “si një hap i parë drejt shkëputjes”. Kësaj propagande xhonturke iu kundërvunë krerët e lëvizjes kombëtare në përmes veprimit të klubeve. Më 19 shkurt 1910 shoqëria “Përparimi”, organizoi një miting të madh në Korçë ku morën pjesë mbi 15.000 shqiptarë për mbrojtjen e absces Latine.
Më 28 mars të vitit 1910 erdhën të gjithë delegatët në Manastir. Por, për shkak të lejes së punës që pengohej nga organet qeveritare turke, Kongresi e filloi punën pesë ditë me vonesë. Pra Kongresi i II i Manastirit u hap me 2 prill të 1910. Në të morën pjesë përfaqësues të klubeve dhe qyteteve kryesore të Shqipërisë me 21 delegatë që përfaqësonin 34 qendra shqiptare, ndër përfaqësuesit më të njohur në Kongres ishin : Dervish Hima, redaktor i gazetës “Shqiptari” në Stamboll, Gani beu nga Elbasani, Hajdar bej Bloshmi nga Starova, Bedri Peja nga Peja. Në anën e Xhonturqve përfaqësues më i njohur ishte Haxhi Ali Elbasani, Sahid Hoxha i Shkupit dhe Rexhep Efendiu nga Tetova. Kongresi e filloi punën me vonesë pasi guvernatori kërkonte me çdo kusht në kongres të asistoj edhe komisari i policisë. Kongresi hasi në pengesa të mëdha në fillim nuk u jepej leje pune e më vonë çdo lëvizje apo diskutim përcillej nga njerëzit e policisë dhe të komitetit “Bashkim dhe Përparim”, të cilët u sollën shumë keq kundër krerëve dhe Kongresit Shqiptar.
Kongresi e filloi punën në atmosferë shumë të tendosur, por delegatët shqiptar pa fije rezerve në seancat e mbajtura politke, “dënuan ashpër politikën dhe veprimet antishqiptare të komitetit kudo që vepronin ata”.Për situatën e krijuar më së miri flet telegrami që arriti nga Tepelena, ku thuhet:”nëqoftëse Qeveria Turke do t’ju bëj rezistencë, dijeni se ne jemi gati të derdhim gjak për çështjen e popullit tonë”. Në Kongres edhe pse punohej në kushte të jashtëzakonshme u morën vendime të rëndësishme politike për shpalljen e Autonomisë së Shqipërisë dhe hapjen e shkollave shqipe për mësues në Shkup dhe të filloj të botohet gazeta shqiptare “Shkupi”. Kongresi vendosi që kah fundi i qershorit të thirret Kongresi pan shqiptar në Janinë. Kongresi u mbyll më 21 prill të vitit 1909.
Pra nga Kongresi i Dytë i Manastirit vendim me rëndësi ishte memorandumi që doli nga rezoluta e Kongresit e cila e pati jehonë të madhe në qarqet patriotike mbarë shqiptare. Pasi ky memorandum u nënshkrua nga të gjithë delegatët e Kongresit, dërguar Qeverisë Turke ku kërkohej; Autonomia e Shqipërisë, të ndërpriten të gjitha ndjekjet kundra shqiptarëve, të garantohet liria e plotë për arsim shqip dhe të kërkohet leje për shkëputje nga kisha Greke dhe lutjet të bëhen në gjuhën amtare.
Pas mbarimit të Kongresit të Manastirit, Nikoll Ivanaj, Dervish Hima dhe Ibrahim Beu u nisën nëpër qytetet e Shqipërisë për ta propaganduar projektin e Autonomisë. Por në qytetin e Korçës, pas një kontrollimi nga policia turke te përcjellësi i Dervish Himës u gjend projekti i Autonomisë dhe Ibrahim Beu u Arrestua.
Marrëdhëniet shqiptaro-turke u acaruan fuqishëm pas Kongresit të Dibrës, Turqit e rinj filluan t’i ndjekin të gjithë shqiptarët që ishin kundër Alfabetit Arab dhe platformës xhonturke. Për ti arsyetuar ndjekjet para popullit shqiptar, udhëheqësit e Lëvizjes Kombëtare i shpalli si bashkëpunëtor të politikës Austro-hungareze. kjo situatë e elektrizuar nuk i zmbrapsi udhëheqësit e Lëvizjes Kombëtare në krye me Dervish Himën, Hasan Prishtinën, Ismail Qemalin, Sali Gjikën, Halim Tetovën, Luigj Gurakuqin dhe shumë veprimtarë tjerë për ta vazhduar rrugën drejt autonomisë së Shqipërisë, që u kurorëzua me sukses në Kuvendin mbarëkombëtarë në Vlorë, më 28 nëntor 1912.