[Arb]

Të huajt për shqiptarët
Shkruar nga: Mit’hat Frashëri
Botuar më: 1937

Përgjithësisht besojmë se shqiptarët në vendin e tyre nuk merren me gjë
tjetër veçse me blegtori dhe se ata preferojnë jetën baritore, kundrejt
asaj që është plot me lodhje nga puna. Është e vërtet se malet e
Shqipërisë ushqejnë kope të panumërta delesh të vogla, që në Turqi quhen
kirirdjiks, me mish të shijshëm dhe me lesh shumë të butë. Mali i
Sharit në Veri të Shqipërisë dhe malet paralele me bregdetin, që
shtrihen nga Vlora deri në Prevezë, ishin vlera të mëdha, që përbënin
për Jugun, së bashku me ullishtet e vreshtat, burimet pasurore të
banorëve. Themi përbënin, sepse numri i dhenve që shqiptarët kanë humbur
gjatë Luftës Ballkanike të 1912-1913-s është vlerësuar më shumë se dy
milionë.

Por rritja e dhenve në vendet malore të Shqipërisë nuk e pengon
zhvillimin e bujqësisë në vendet e tjera: fusha e Korçës dhe e Starovës,
Lugina e Devollit, krahina e Gorës, fusha e Kalkandelenit, e mbi të
gjitha tokat që shtrihen nga Peja në Gjakovë, janë kultivuar me kujdes
të madh dhe përparimi i bujqësisë është me të vertetë i mahnitshëm. Të
gjithë ata që kanë udhëtuar nga Peja në Gjakovë janë mrekulluar nga
bukuria e fushave dhe e pemëtoreve, nga kanalet ujitëse, që shërbëjnë
për të vaditur e deri livadhet, ku të gjitha vijat e ujit janë të
ndërlidhura. Këta fshatarë janë shqiptarë autentikë dhe myslymanë pa
kurrfarë përzierje me gjak sllav. Dhe ndërsa toka fushore mes dy
qyteteve të mëdha të Veriu, Pejës dhe Gjakovës, si edhe pjesa tjetër e
Fushë Kosovës, jep drithëra dhe plot fruta, fusha e Kalkandelenit ,
Starovës, Korçës dhe e Devollit janë pemishte të vërteta, të admirueshme
për drithërat, perimet dhe frutat e tyre të mrekullueshme.
Artet dhe mjeshtëritë nuk janë edhe aq të lëna pas dore, siç mund të
mendohet. Qytetet e mëdha të Veriut, Prizreni e Gjakova, janë të
përmendura me të drejtë për punimin e hekurit, arit dhe të argjendit, ku
zejtarët dallohen me të vërtetë për punimet e tyre artistike të
filigramës dhe qëndisjes: atje prodhohen ato armë të bukura, ato thika e
shpata çeliku, ato qyta dhe doreza pushkësh e armësh të gdhendura e
plot relieve artistike. Në ato qytete janë të përmendura gjithashtu
punimet e holla të qëndistarisë mbi lëkurë e kadife, ato punime të
bukura me të cilat shqiptarët zbukurojnë veshjet e tyre ose rripat e
gjerë prej lëkure që mbajnë armët e tyre.

Punimet e qëndistarisë bëhen kudo me shumë finesë, nga Janina në
Shkodër, dhe madje disa qytete si Tirana e Elbasani e Shkodra gëzojnë
një famë të madhe për elegancën dhe hollësinë e pëlhurave të mëndafshta.
Një shkrimtar francez i cili ka qenë padyshim edhe disi poet, ka shkruar këto radhë, në drejtim të shqiptarëve:

“Nëse feja në ato anë ka mundur të qëndrojë që nga krishterimi deri tek
muhamedanizmi, dhe nga katolicizmi tek skizma greke, është një gjë që
mbetet e pandryshuar tek ky popull. Është pasioni i pavarësisë dhe i
lavdisë. Është dallimi kryesor i karakterit, burimi i heroizmit. Në të
gjitha kohët Shqipëria ka qenë vendi klasik i heronjve: Homeri ka gjetur
Akilin, Greqia Aleksandrin e Madh, Papa Eugjeni i IV Skënderbeun.”

Por është gjithashtu një shkrimtar tjetër francez, më modern, që
shprehet në një mënyrë më pak poetike, por shumë më konkretë për
shqiptarët: “Ekziston në Gadishullin Ballkanik një popull i cili nuk ka
rrojtur kurrë nga vetja e vet e as për veten e vet, por roli i tij gjatë
shekujve ka qenë që ai që t’u japë pa ndërprerje kombeve fqinjë lëndë
njerëzore.

Shqipëria ka qenë rezervuari ku Grekët, Romakët, Bizantinët e
Turqit kanë marrë njeri pas tjetrit. Ndërkaq nën një formë
protoplazmike disi, dua të them në masë të paorganizuar, raca shqiptare
ka mbushur boshllëqet e hapura nga luftërat ose dekadenca në botën
lindore.

Nganjëherë në të kundërtën, ajo botë është ngritur,
personifikuar te një njeri i madh, dora e të cilit, pavarësisht se cili
ishte, Mehmet Ali, Ali Tepelena, Skënderbeu apo Pirroja, trondiste një
kënd tjetër të botës dhe shënoi mbi popujt vulën e gjënisë së vet. Jeta e
shqiptarëve gjatë atij shekulli, vepra e tyre në Egjipt, ku ata ishin
mbretër, në Greqi ku ata qenë punëtorët e vërtetë të pavarësisë, duhet
të na shpjegojë mirë epoka të historisë së lashtë. Edhe kur shqiptarët
hakmarrin Aleksandrin, Akilin etj., ekzagjerimi nuk është veçse në
formë, paradoksi përmban një të vërtetë.

Edhe një fjali para se të ndahem nga lexuesi im i dashur. Nuk është
aspak një apologji për shqiptarët, që kemi dashur të bëjmë në këto faqe.
Kemi dashur t’u japim atyre të drejtën. Nuk është lëvdata ditirambike
ajo që kemi synuar, por e vërteta.

Është shkruar shumë pak për shqiptarët dhe mund të shkruhet akoma më shumë për ta. Ata vetë kanë neglizhuar shumë për publicitetin dhe kanë bërë shumë gabim. Është mirë që të veprohet, por duhet gjithashtu që të bëjnë të njohur vetveten, sepse në qoftë se Bomarsheja këshillonte shpifjen, Max Nordan nga ana e tij ka dhënë mesazhe të çmuara për të folur shpesh për vehten e tij.

E mbaruam ekspozimin tonë të shkurtër me një fjalë që i vishet M.
Bernardit. Është bërë për përshkrimin që paraqitëm. Shqiptarët, kanë
jetuar shumë pak për vehten e tyre. Veprimtarinë e tyre, gjakun e tyre,
talentin e tyre e kanë përfituar fqinjët. Ata kanë flijuar esencën më të
mirë të tyre për të mirën e të tjerëve. Kështu ka ndodhur deri tani,
por është pikërisht një epokë e re që duan të fillojnë sot: të jetojnë
dhe të punojnë për vehten e tyre, për Shqipen e tyre.