[Zero Cool]

Fati i gruas në Kosovën e Luftës


Jorida Pasku

Gra që u merren me përdhunë burrat nga shtëpia, fëmijë që shohin të afërmit e tyre t’u ikin para syve, përndjekje, përdhunime, largim nga trojet për të shkuar s’dihet se ku, frikë dhe ankth që ndal ritmin e jetës. Vjen një kohë që vetmia dhe vdekja bëhen kaq prezente në jetë, sa njeriu humbet, zhduket, bëhet i vogël, nuk njihet më. Por i del për detyrë ta shohë vdekjen në sy, të ndalë edhe klithmën që nuk dëgjohet nga njeri, veçse mund të provokojë ndonjë plumb. Këtë luftë të njeriut të pafaj, të viktimës që nuk ka gojë të kundërshtojë, që është mpirë nga vuajtja, por sërish i duhet të gjejë forca për të vazhduar, gjen lexuesi te “Luftë e vogël e përkorë” (“Piccola guerra perfetta” (Einaudi) që shkrimtarja Elvira Dones e shkroi në italisht, në gjuhën e dytë të saj. Libri i Donesit, i përkthyer nga Adrian Beshaj, u botua këtë vit nga “Dudaj”. Shkrimtarja, që jeton dhe punon në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, sqaron që ky është një roman e jo një kronikë gazetareske, ndaj e vetmja përgjegjëse për ngjizjet mes ngjarjeve reale e lirisë rrëfimtare, është autorja. “Zbrita për herë të parë në aeroportin e Prishtinës në dhjetorin e 1999-ës, gjashtë muaj pas mbarimit të luftës. Më vonë u ktheva përsëri, disa herë. Për këtë libër, sado material të kisha mbledhur, sado statistika të kisha ndër duar, nuk do kisha shkruar dot kurrë pa dëshmitë e njerëzve që atë luftë e pësuan dhe përjetuan. Pra, është detyra ime t’u falem nderit atyre që më besuan me rrëfimet e tyre; që më ndihën të kuptoj; që më bujtën në sofrat; që më shoqëruan në çdo cep të Kosovës”, shkruan Dones dhe e ‘lë të lirë’ lexuesin në perceptimin e ngjarjeve të romanit. “Lufta…” e Donesit zë fill me jetën e tri grave të izoluara, Reas, studentes së letërsisë, që i ka marrë mendtë gazetari i “Kohës ditore”; Besës së bukur dhe Nitës, pedagoges së larguar nga Fakulteti i Filologjisë i Universitetit të Beogradit, që ka hedhur pas krahëve dashurinë me Tomasin nga Serbia.

Në pjesën e parë të romanit njihemi me jetën e gruas që duhet të dalë e vetme në Kosovën e rrethuar me ushtarakë, që duhet të mësohet me idenë e izolimit, që i duhet të dorëzohet jetesës me sakrifica. “Elvira Dones nuk na tregon vetëm historinë e atyre që u rreshtuan, që rrokën armët; na rrëfen, sidomos e mbi të gjitha, fatin e atyre që gjithë këtë e pësuan, e përjetuan në një situatë ekstreme, duke u kapur me thonj e me dhëmbë pas dinjitetit njerëzor”, konstaton Roberto Saviano në parathënien e librit, ndërsa për romanin, ai është i mendimit: “Luftë e vogël e përkorë” është një histori femrash, pra është një histori e të gjithëve, sidomos kur zbulon, pikërisht nëpërmjet pikëvështrimit të veçantë, natyrën e tij të vërtetë. Jo një roman për luftën, as një roman lufte, ku heronjtë veprojnë në kontekst militaresk. Jo, ky roman është drejtpërdrejt lufta. Është përqasja e luftës nëpërmjet syrit të viktimës që nuk gjykon, nuk dënon, por u komunikon të gjithëve vizionin e vet”.

Shqetësimet e heshtura që gratë ia pohojnë vetëm vetes, përzier me ëndrrat për dashurinë, në një kohë kur dhoma ndriçohet me qiri dhe nuk ka bukë në sofër, nuk janë të lira të dalin në rrugë ku i presin plumbat dhe dhuna, janë fragmente që e bëjnë të afërt njohjen e lexuesit me ‘këtë luftë të vogël’, jo me atë që serviri media, jo me atë që u trumbetua së largu. Elvira Dones na sjell luftën intime të të vegjëlve dhe të mëdhenjve, luftën me të përditshmen e zymtë dhe më të ardhmen e pasigurt. Ja një episod i marrë nga faqet e romanit, ku shprehet ashiqare sa i vështirë është sigurimi i jetës për heroinat e “Luftës…”: “Pa fjalë nxitojnë drejt një dyqani buke ku gjejnë një shitëse serbe, rreth të tridhjetave, veshur pastër me një përparëse të panjollë. Raftet janë thuajse plot me bukë të freskët. -Dokumentin,-urdhëron shitësja. Dokumenti kish qenë i një kosovari me origjinë nga Podujeva, topolak e babaxhan, ende një muaj më parë bënte një nga bukët më të mira të qytetit.

Nita i drejtohet shitëses në serbisht, por tjetra nuk ha zbutje. –E kotë që na kërkon dokumente, se ti e di që jemi shqiptare-shpërthen Rea.

Ndërkohë hyjnë dy gra serbe.

-A po na ndihmon apo si?-provon përsëri Nita. Shkoni t’ju ndihmojë Blairi dhe Clintoni. Shkoni se ju japin bukën dhe ndonjë gjë tjetër”. Por përpjekjet nuk marrin fund këtu. Nëpër faqet e “Lufta e vogël e përkorë” lexuesi njihet me historitë e familjeve që gjatë shpërnguljeve humbin burrat e shtëpisë, gra që dhunohen, fëmijë që vriten pa mëshirë.