[King_Gentius]

Qatip Mara 16/11/2012 22:30:00

“ PËR LIRINË E SHQIPËRISË NUK MJAFTOJNË KATËR STINË” “ Vullnetari i lirisë “ Themistokli Pollo , në kujtimet e tij përshkruan ngjarjet heroike të Malësisë së Madhe dhe midis të tjersh thotë :”

“Viti 1910 ka qenë viti i një veprimtarie të dendur politike e kulturale në radhët e shqiptarëve të Amerikës. Bëheshin konferenca mbi Shqipërinë, mbi luftën e popullit shqiptar kundër xhonturqëve. Edhe ne e shtuam agjitacionin në radhët e bashkëatdhetarëve tanë. Një ndihmë të madhe na jepte shtypi kombëtar, e cila, në lajmet që botonte mbi luftën çlirimtare në Shqipëri, i entuziasmonte shqiptarët e mërguar në SHBA. Janë mbi lëvizjen kombëtare shqiptare jepnin edhe gazetat e tjera.
Kur në malësinë e madhe shpërtheu kryengritja e vitit 1911 “Atlantia” filloi të botonte lajme të hollësishme për zhvillimin e kryengritjes kundër turqëve. Në një artikull me titull “Amazona shqiptare” gazeta vinte ne dukje trimërinë e kryengritësve dhe të grave Amazona shqiptare që luftonin përkrah burrave e vëllezërve të tyre. Mua më bëri një përshtypje të madhe ky artikull. Ja lexova edhe shokut tim të konakut Gore Dindit. U entuziasmua pa masë.
“ Vëllezërit tanë po bëjnë çudira në Shqipëri” i thashë shokut tim. “ A nuk është turp për ne të rrimë këtu në kurbet, kur atdheu kërkon ndihmën tonë”. Dhe i propozova Gores të shkonim vullentarë e të bashkoheshim me kryengritësit. Gorja pranoi menjëherë. Të nesërmen e lamë punën dhe shkuam në Boston për ta njoftuar Fan Nolin mbi vendimin tonë dhe për të biseduar mbi masat që duheshin marrë për tu hedhur në Shqipëri. Por lajmet mbi kryengritjen e malësorëve shqiptarë kishin çuar peshë edhe patriotët e tjerë të kolonisë. Një pjesë e tyre kishin lënë punën dhe kishin vendosur ashtu si ne të shkonin vullnetarë në Shqipëri. Edhe këta kishin ardhur në Boston.
Ishte fillimi i vitit 1911. Te shqiptarët e Bostonit vihej re një agjitacion i përgjithshëm. Kudo flitej për kryengritjen e malësorëve dhe për nevojën urgjente të dërgimit të vullnetarëve. Atëhere Fan Noli thirri një mbledhje me vullnetarët që donin të të niseshin për në Shqipëri, Në këtë mbledhje ai foli gjerë e gjatë mbi kryengritjen shqiptare mbi heroizmin e kryengritësve duke ngritur njëkohësisht lart inisiativën e vullnetarëve të kolonive Në mbledhje e muarën fjalën edhe vullnetarë , kryesisht korçarët.
Duke u mbështetur në autoritetin e Fan Nolit, u përpoqëm edhe ne të tjerët t’u mbushnim mendjen vullnetarëve korçarë që të vinin me ne në Malsinë e Madhe, ku kishin shkuar vullnetarë nga kolonitë e tjera shqiptare. Gori Dindi dhe unë dëgjuam këshillën e Fan Nolit, i cili para se të niseshim, na porositi të takoheshim në Londër me Ismail Qemalin dhe në Podgoricë të Malit të Zi me Edith Durhamin. Ai më dorëzoi mua një letër për të dy dhe më tha : “Atyre do t’u flisni mbi lëvizjen patriotike të shqiptarëve të Amerikës e udhëzimet për punën tuaj të rëndesishme do t’i merrni nga Ismail Qemali dhe nga udhëheqësit e tjerë të kryengritjes në Podgorocë. Zoti ju ndihmoftë !”

Në skelë na përcollën shumë patriotë. Korrespodenti i një gazete amerikane, emri i së cilës nuk më kujtohet, më nxorri në fotografi dhe të nesërmen në gazetë, përveç fotografisë, u botua edhe një artikull mbi kryengritjen shqiptare. Ishin me të vërtet prekëse çastet e përcjelljes. Neve nuk na e mbante dheu sa të mbërrnim në vendin tonë të dashur
Në Mal të Zi
Stacioni ynë i parë do të ishte Londra, ku duhej të takoheshim me Ismail Qemalin. Por atë nuk e gjetëm në Londër. Na thanë se kishte shkuar në Vjenë. Nga Londra shkuam në Bari dhe pas disa ditësh, pasi u paisëm me një çantë me barna, kaluam në Malin të Zi. Në Podgoricë takuam E.Durhamin i dorëzova letrën. Ajo na pyeti gjerë e gjatë për Fan Nolin dhe për gjendjen e kolonisë shqiptare në Amerikë. Ne e informuam gjerësisht mbi sa kërkonte ajo. E.Durhami na foli për zhvillimin e kryengritjes, mbi operacionin e Shefqet Turgut Pashës dhe mbi tërheqjen e një pjese të madhe të malsorëve kryengritës në Mal të Zi. Kryengritja ishtë në rënie e sipër.
E.Durhami u tregua shumë bujare karshi nesh. Meqenëse në Podgoricë ishte e vështirë për tu strehuar, ajo na ofroi dhomën e saj, ndërsa vetë do të kërkonte një vend tjetër. Gjatë qëndrimit tonë në Podgoricë ne mësuam me hollësi mbi luftën e ashpër që kishin bërë malsorët kundër ushtrive dhe mbi mizoritë e bëra nga Turgut Pasha. Ato ditë u takuam aty me Luigj Gurakuqin, Nuçi Pepon etj. Qëndruam në Podgoricë nja 10 ditë , pastaj me gjithë patriotët e tjerë shkuam në Cetinjë. Meqenëse Mali i Zi filloi të mbante qëndrim të hapur armiqësor kundër nesh dhe nuk na lejoi të qëndronim në tokën malazeze, u larguam të gjithë në Itali.
Nisja për në Gjakovë
Përpara se të niseshim për në Gjakovë, frati na tregoi se ushtria turke ishte e pakët në atë rreth dhe na bëri një përshkrim të karakterit të komandantit turk të garnizonit të qytetit. Të shoqëruar nga malsorë që na dha Frati, hymë në malsinë e Gjakovës. Na pritën shumë mirë. Saliu kishte shumë të njohur. Ai kishte qenë më përpara në ato anë si sekretar i dërguar nga Ismail Qemali e prandaj e thërrisnin Hoxha i Ismail Qemalit.
Në Nikaj- Mertur filluam agjitacionin për kryengritjen. Kudo që kalonim , me këdo që flisnim për kryengritjen e armatosur , na bënte përshtypje gadishmëria e popullsisë për luftë. Në Krasniqe u takuam me Zeqir Halitin dhe Ali Binakun, dy prej udhëheqësve të kryengritjes antiturke në këtë zonë. Në shtëpi të Zeqir Halitit folëm për nevojën e organizimit të një kryengritje të re kundër Turqisë dhe dham mendimin që ajo të fillonte sa më parë..
Por ne, si të thuash kishim ardhur me vonesë në Malsinë e Gjakovës.Ali Binaku na njoftoi se luftimet turqit i kishin filluar disa ditë përpara. Kryengritësit kishin kërkuar tu ktheheshin armët e konfiskuara nga qeveritarët turq; në rast të kundërt do të sulmonin Gjakovën. Autoritet e Gjakovës e kishin parë punën pisk dhe kishin kërkuar një armëpushim prej 10 ditësh derisa të merrnin përgjigje nga qeveria e Stambollit.
Ishte mesi i majit 1912. Duheshin edhe disa ditë derisa të mbaronte afati i armëpushimit. Në qoftëse nuk u kthenin armët në afatin e caktuar, malsorët do ti binin Gjakovës. Ne e kuptuam dinakërinë e autoriteve turke. Na u kujtuan fjalët e fratit të Shalës se ushtria turke ishte e pakët në Gjakovë dhe arritëm në përfundimin se armëpushimin turqit e kërkuan për të fituar kohë, deri sa të sillnin forca te reja. Këtë gjë ua tha Sali Hoxha Zeqir Halitit dhe Ali Binakut, por këtyre nuk u mbushej mendja. Ata nuk donin të prishnin fjalën që u kishin dhënë turqëve dhe kishin vendosur të prisnin mbarimin e afatit të armëpushimit. Sali Hoxha dhe ne të tjerët kërkuam me këmbëngulje që të hidhej kushtrimi për luftë, që të sulmohej Gjakova sa më parë, pa arritur aty ushtria turke ose të paktën të rrethohej Gjakova për të mos lejuar hyrjen e forcave të reja turke në qytet. Më në fund, ata vendosën të thërrisnin në kuvend bajraqet e malësisë së Gjakovës- Krasniqen, Hasin, Gashin, e Rekën. Kuvendi u bë në Krasniqe, në një shesh të hapur , ku burrat ishin ulur këmbëkryq me armët përpara, mbi gjunjë. Më kujtohet mirë mënyra se si e pleqëronin çështjen burrat e malsisë së Gjakovës. Ata Flisnin me radhë, qetë, arsyetonin në lidhje me qëndrimin që duhej mbajtur ndaj autoriteve turke. Ne morëm pjesë në mbledhje por nuk folëm. Më në fund , kuvendi vendosi që komandaniti turk ti kërkohej të pranonte kërkesat e malsorëve, përndryshe do të sulmohej Gjakova për të mos lejuar ardhjen e ushtrive të reja turke. Ky ishte një sukses i agjitacionit tonë e në mënyrë të veçantë i Sali Hoxhës. Në bazë të këtyre vendimeve u mblodhën në Rekë 3500 malsorë, 500 malsorë erdhën nga Shala e Shoshi, sipas premtimit që na kishte dhënë frati. Nga të 4000 malsorët vetëm gjysma ishin të armatosur. Të tjerët do të armatoseshin me armët që do ti rrëmbenin armikut.
Ne organizuam një mbledhje të veçantë me Zeqir Halitin dhe Ali Binakun. Sali Hoxha nguli këmbë përsëri që të goditej ushtruia turke, para se mbaronte afati, ti dërgohej komannantit truk një memorandum në emër të Malësisë . Në të dhjetë pikat e këtij memorandumi që e kishte hartuar Saliu, kërkoheshin përafërsisht këto : kthimi i amëve dhe e drejta për ti mbajtur ato lirisht; liri për të shkruar gjuhën amtare me shkronja latine; hapja e shkollave shqipe, largimi i ushtrisë turke nga Shqipëria dhe kryerja e shërbimit ushtarak të shqiptarëve brenda në Shqipëri, nëpunësi e funksionarët të ishin shqiptarë dhe po të ishte nevoja për turq këta duhej të dinin gjuhën e vendit; përdorimi i të ardhurave për nevojat e vendit; falje e përgjithshme për pjesëmarrësit në kryengritje; dëmshpërblim për shtëpitë e djegura nga operacionet ushtarake turke etj. Sali Hoxha nuk ishte vetëm, një ushtarak i mirë, por edhe një politikan i hollë. Ai u përpoq ti jepte kërkesave një karakter kombëtar, gjë që u pasqyrua në memorandumin e mbartur prej tij.
Një delegacion prej tre malësorësh ua dorëzoi memorandumin autoriteteve turke të Gjakovës. Sali Hoxha shkroi në të njëjtën kohë një letër të gjatë për Bajram Currin dhe Hysni Currin, që ndodheshin në Gjakovë, me anën e së cilës i njoftonte për vendimet e kuvendit dhe memorandumit. Letra iu dorëzua atyre me anën e një malësori. Në bazë të vendimit , forcat e kryengritjes rrethuan Gjakovën dhe zunë rrugët nga mund të vinin përforcime turke.
Takimi me Heroin Bajram Curri , Rifillimi i Zjarrit
Afati i armëpushimit mbaroi, por ashtu siç pritej nuk u muar asnjë përgjigje nga autoritetet turke të Gjakovës. Atëhere në bazë të vendimit të Kuvendit , krerët e kryengritësve u mblodhën në Rekë dhe hartuan planin e luftës; Zefi i vogël do të sulmonte nga malësia rreth Gjakovës , Ali Binaku do të sulmonte fortifikatin e Çapratit nga fusha etj.; telat e telefonave u prenë dhe filloi sulmi kundër karakolleve. Brenda një kohe të shkurtër u muar karakolli kryesor. Në të u zunë robër 60 ushtarë turq, tre oficerë, municione e ushqime, pushkët iu shpërndanë malësorëve të pa armatosur. Robërit u lanë të lirë
Tani sulmet kryesore të kryengritësve u drejtuan kundër fortesës së Çapratit. Malësorët nuk deshën që ne të hynim në luftë, se na quanin miq, por ne nuk mund të qëndronim duarkryq. Sali Hoxha dhe Gore Dindi u bashkuan me kryengritësit e udhëhequr nga Zefi i vogël, ndërsa unë u bashkova me Ali Binakun, i cili e sulmonte Çapratin nga fusha. Fusha ka patur mjaft hendeqe të mbushura me ujë,, por malësorët kishin marrë me vete trarë të cilët i vinin mbi hendeqet dhe kalonin mbi ta. Ali Binaku kishte dhënë urdhër që malësorët të sulmonin natën , por pa shtënë kundër ushtrisë turke, në mënyrë që të kursenin fishekët dhe të mos i jepnin mundësi armikut ti diktonte, meqënëse shumica e pushkëve të kryengritësve ishin martina e kapakllije, që lëshonin flakë. Sulmi mbi Çaprat do të bëhej kur Ali Binaku, i cili do të hidhte parrullën:”Përpara o djem “ Në këtë zonë reparte kryengritësish u ndeshën me forca turke, që i erdhën në ndihmë garnizonit të Gjakovës, nga Shkupi. Në këtë ndeshje u vranë mjaft ushtarë turq; të tjerët u detyruan të ktheheshin nga kishin ardhur.
Brenda në Gjakovë gjendja ishte mjaft e nderë. Bajram Curri me shokë, siç morëm vesh, bënin agjitacion në popullsinë e Gjakovës, që kjo të bënte presion mbi turqit për ti pranuar kërkesat e kryengritësve, Riza Kryeziu nga ana e tij dërgoi edhe një herë lajm që të pushonim luftën, por Hysni Curri dërgoi haber që ajo të vazhdonte. Nuk dihej me saktësi se ç’kishte ndodhur në Gjakovë, por u njoftuam se komanda turke kishte pranuar kërkesat e kryengritësve tani. Bajram Curri dhe Hysni Curri, me të cilët ishte bashkuar tani edhe Riza Kryeziu, na lajmëruan ti pezullonim përkohësisht veprimet.
Sali Hoxha, Gore Dindi dhe unë u takuam me Bajramin dhe Hysniun dhe folëm rreth organizimit të kryengritjes së përgjithshme për të organizuar kryengritjen edhe në këto krahina në mënyrë që të detyrohej qeveria turke të njihte autonominë e Shqipërisë. Ata na dhanë edhe një letër për Aqif Pashën në Elbasan.