Citim:
Postimi origjinal ėshtė bėrė nga Bajlozi i Zi
Ekzaltimi fetar i njė lufte qė perceptohej si luftė e
shenjtė kundėr tė pafeve, kur Perandoria Osmane
ngriti male me kufoma shqiptarėsh, qė shėrbenin si
legjitimim e pėrligjje e pushtimeve.
...
|
Shqiptarėt qeverisėn perandorinė osmane si kryeministra, pėr njė periudhė kohore prej vjetėsh nė 500 vite sa qeverisi kjo perandori. Kryeministrat shqiptarė i dhanė osmanėve Anadollin, Konstandinopojėn, Irakun, Jemenin, Egjiptin, Algjerinė, Libinė, Arabinė, Sirinė, Hungarinė, Krimenė, Kretėn etj.
Pra, me punėn dhe mendjen e shqiptarėve, u ngrit perandoria osmane. Ky ėshtė njė fakt qė pranohet nga vetė turqit dhe historianėt qė studiojnė kėtė periudhė tė historisė. Gjatė shekullit tė 18-19, nuk ka pasur shumė shqiptarė nė rangun e kryeministrit dhe shihet qė perandoria pati disfata tė tmerrshme qė vunė nė pikėpyetje ekzistencėn e saj.
Po tė mos ishte pėr disa shtete perėndimore tė cilat donin ta mbanin pėr kundrapeshė ndaj Rusisė, patjetėr qė do tė kishte rėnė.
39 Vezirėt/Kryeministrat shqiptarė tė Perandorisė osmane dhe prejardhja e tyre nga viset shqiptare tė Ballkanit por edhe vendeve tjera ku kishin lindur shpesh harrohen .
1 Gjedik Ahmet Pasha
Kryeministėr i perandorisė me origjinė shqiptare. Ai ka qenė kryeministėr nė vitet 1475-1479. Gjatė kohės sė qeverisjes sė tij me anė tė flotės ushtarake, arriti tė pushtojė pjesėn mė tė madhe tė Krimes, e cila bllokoi rrugėn tregtare tė Evropės pėr nė lindje. Arriti qė tė fitojė luftėn kundėr Venedikut, duke i imponuar njė marrėveshje paqeje tė favorshme, sipas sė cilės Venediku do u kalonte osmanėve tė gjitha ishujt e Egjeut, pėrveē Kretės dhe Korfuzit dhe do i paguante tribute vjetore perandorisė. Nė 1478 ushtritė osmane ndėrmorėn ekspedita plaēkitėse nė territoret austriake. Ai nuk pranoi tė merrte pjesė nė pushtimin e Shkodrės, dhe pėr kėtė u shkarkua nga posti i kryeministrit. Kryeministrat kishin meritėn pėr sukseset ushtarake, sepse ata ishin komandantė tė operacioneve ushtarake dhe pėrgjigjeshin me kokė para sulltanit nė rast dėshtimesh.
2 Daut Pasha
Sipas Sami Frashėrit, ėshtė me origjinė shqiptare, i marrė rob nga sulltani kur ishte fėmijė. Nė saje tė aftėsive dhe talentit tė tij tė lindur, nė kohėn e sulltanit Mehmed II u bė bejlerbe i Rumelisė dhe Anadollit. Nė vitin 1483, nė kohėn e Sulltan Bajazitit, duke qenė bejlerbe i Anadollit, kaloi nė postin e kryeministrit dhe arriti tė drejtojė me sukses punėt e rėndėsishme tė shtetit osman. Nė vitin 1496, u largua nga detyra, dhe pas dy vitesh vdiq.
3 Haim Ahmet Pasha
Kryeministėr me origjinė shqiptare nga vitet 1496-1514. Gjatė qeverisjes sė tij nėnshtroi Hercegovinėn dhe ndėrmori disa ekspedita plaēkitėse nė Hungari, Austri, Poloni. Edhe pse ishte vendosur paqja me Venedikun, ai ende mbante disa pika strategjike tė cilat lakmoheshin nga osmanėt, prandaj vazhduan luftimet, kryesisht nė det.
Flota osmane korri njė fitore historike nė betejėn e Leopantos nė Korinth, kundėr flotės sė Venedikut me tė cilin ishte bashkuar Hungaria, Franca dhe Spanja, tė bekuara nga Papati. Fitorja mbi Venedikun nuk solli ndonjė plaēkė lufte tė madhe, por vetėm u futi frikėn evropianėve qė tė mos merreshin me osmanėt, dhe nga ana tjetėr, nxori superioritetin e flotės osmane kundėr flotės perėndimore. Nė kėtė kohė, e gjithė Azia e vogėl u pėrfshi nė shtetin osman. Gjatė qeverisjes sė tij filloi njė luftė e gjatė me shahun e Iranit, sepse ai kishte pushtuar Irakun, Armeninė, Kurdistanin dhe kėrkonte edhe Azinė e Vogėl shtėpinė e osmanėve. Kjo luftė mori karakter fetar, sepse iranianėt ishin shiit dhe turqit synit. Pėrfundimisht, Irani u mund nė vitin 1514 aq sa Osmanėt hynė nė territoret e vetė shtetit tė Iranit dhe morėn njė pjesė tė madhe tė arkės sė shtetit. Ai arriti qė gjatė qeverisjes sė tij tė mundte Venedikun fuqinė mesjetare detare, dhe pas kėsaj edhe vetė Iranin, i cili kishte mė tepėr zotėrime se sa osmanėt. Pėrfundimisht, Azia e vogėl, gjatė qeverisjes, sė tij u bė e osmanėve, qė do tė ishte dhe qendra e kombit turk. Pra, shqiptarėt pushtuan edhe territoret historike ku shtrihet sot kombi turk.
4 Ahmet Pashė Dukagjini
Ka qenė kryeministėr pėr njė periudhė tė shkurtėr kohe nga vitet 1514, deri nė vitin 1515 dhe rrjedh nga familja e madhe e Dukagjinėve. Gjatė qeverisjes sė Sulltan Selimit, ai ka qenė ushtarak i lartė me titullin gjeneral, dhe mė pas ka qenė bejlerbe i Rumelisė, pra, qeveritar i Ballkanit, dhe mė vonė u bė kryeministėr. Dukagjini, gjatė kohės sė qeverisjes sė tij si qeveritar i Egjiptit, synoi pavarėsinė e kėtij vendi nga pushteti i Sulltanit. Ai u rebelua kundėr sulltanit, por u mund nga forcat ushtarake, dhe koka e tij e prerė iu dėrgua sulltanit nė Stamboll.
5 Ibrahim Pasha
Ishte me origjinė nga Butrinti, por ka studiues qė thonė nga Parga e Ēamėrisė, gjithsesi, ishte shqiptar. Gjatė njė ekspedite ushtarake nė trojet shqiptare sulltani e mori, dhe e rriti nė pallatin e tij sė bashku me tė birin, Sulejmanin, i cili nė 1520, bėhet sulltan, dhe shokun e tij tė fėmijėrisė e bėn kryeministėr. Pra, ai u rrit me sulltan Sulejmanin e ndritur qė ishte njė nga sulltanėt mė tė mėdhenj tė perandorisė, ndoshta mė i madhi. Ai u edukua dhe mori arsimin e mjaftueshėm pėr tė qenė njė ushtarak dhe politikan i zoti. Ka qenė kryeministėr nga vitet 1523-1536. Ai u martua me motrėn e sulltanit, i cili i bėri njė dasėm madhėshtore. Si u bė kryeministėr, drejtoi fushatat pėr pushtimin e Beogradit dhe Rodosit.
Kėshtu, nė vitin 1526 ai u vu nė krye tė njė ushtrie prej 100.000 vetash, dhe u nis kundėr Hungarisė. Nė gusht tė po atij viti u zhvillua beteja e Mohaēit ku Hungarezėt u mundėn dhe, pas kėsaj, ushtria osmane mori Budėn kryeqytetin e vendit. Kjo betjė, nė tė cilėn mori pjesė dhe sulltan Sulejmani, ishte njė betejė historike, sepse osmanėt pas kėsaj erdhėn nė kufijtė e Evropės qendrore dhe e kėrcėnonin seriozisht atė. Beteja e Mohaēit ishte njė nga betejat mė tė mėdha qė kanė zhvilluar osmanėt, por me komandant shqiptar. Po tė kihet parasysh qė Hungaria bėri njė luftė 100-vjeēare, qė nga 1444 kur kėrkoi ndihmėn e Skėnderbeut, rėndėsia e kėsaj fitoreje ėshtė historike.
Nė vitin 1529 ushtria osmane prej 250.000 ushtarėsh, tė komanduar nga Ibrahimi, nė tė cilėn merrte pjesė dhe vet sulltani, rrethoi Vjenėn. Vjena u bombardua ashpėr por nuk u dorėzua. Nė dėshtimin e ushtrisė osmane, nė marrjen e Vjenės, ndikoi negativisht i ftohti me tė cilin nuk ishte mėsuar ushtria osmane, pasi ajo vinte nga njė zonė e ngrohtė. Nė vitin 1532 ishte kryekomandant i njė lufte tjetėr me Austrinė por mė tepėr pėr territoret hungareze. Nė kėtė luftė ai i shkaktoi disfatė Austrisė dhe arriti qė pėrfundimisht tė kthente Hungarinė nė njė provincė tė perandorisė osmane. Nė vitin 1534 arriti tė pushtonte Azerbajaxhanin dhe zgjeroi mė tej territoret e shtetit osman nė lindje. Ibrahimi ka nėnshkruar dhe Kapitulacionet me Francėn, qė shumė studiues i quajnė nė disfavor tė Turqisė pėrsa i pėrket ekonomisė, sepse tregtarėt francezė ishin tė privilegjuar nė perandori, por nga ana tjetėr kapitulacionet ishin njė marrėveshje me Francėn kundėr armikut tė pėrbashkėt, Austrisė, tė cilėn donin ta sulmonin njėkohėsisht. Kėshtu, e parė nė kuadėr tė politikės sė jashtme nuk ishte aspak njė marrėveshje e keqe, sepse bėnte aleate njė shtet perėndimor. Ai arriti tė shtypte me armė tė gjitha kryengritjet brenda vendit.
Nė vitin 1536 vritet nė pallatin e Sulltanit aty ku u rrit, por nuk dihet se kush e vrau dhe pėr ēfarė, megjithėse shumė historianė thonė se u vra pėr xhelozi, ngaqė kishte arritur tė kishte sukses. Nuk besoj tė ketė pasur dorė sulltani nė vrasjen e tij ashtu siē ndodhte rėndom tek osmanėt, sepse ata ishin rritur bashkė qė fėmijė, dhe njė sulltan i madh si Sulejmani nuk mund tė kishte shpirt kaq tė vogėl. Nė histori mbetet njė nga vezirėt mė tė mėdhenj tė njėrit prej sulltanėve mė tė mėdhenj tė perandorisė osmane. Ai ka meritėn se arriti tė pushtojė Hungarinė, e cila kishte 100 vjet qė sfidonte osmanėt, sulmoi Austrinė edhe pse se pushtoi me atė veprim tmerroi Evropėn, pushtoi Azerbajxhanin, nėnshkroi marrėveshje aleance me Francėn etj.