Shiko Postimin Tek
Vjetėr 26-01-08, 01:13   #10
lirik
 
Anėtarėsuar: 09-02-07
Postime: 13,508
lirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėmlirik i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Mendimet tuaja mbi poetin Xhelal Ferizi- pseudonimin lirik?

Sa bukur e nxjerrė pėrfundimin autori. Nxjerrė fjalėt mė fenomenale kombėtare, edhe „kritike“ nėse mund tė themi, por disi nė butėsi, pėr harresen e mėrgatės shqiptare. Poeti dhe tendencat a tija, nuk kanė tė bėjnė vetėm me njė pjesė tė mėrgatės shqiptare, por arrinė njė pėrfishrje tė rrafshit „horizontal“ sikurse qė e cekėm mė lartė, prej kohėrave tė Skenderbeut, Qamėrinė, Arbėreshėt, Europė, Amerikė e Australi, e ēdo kund ku ndodhen shqiptarėt. Fakti kryesor pėr autorin, ka qenė qė tė u’a zgjon ndėrgjegjen e atyreve qė kanė lėnė pas dore mėrgimtarin. Mėrgimtarė tė cilėt kanė pėrdorur format mė elementare tė ekzistencės pėr tė mbijetuar dhe ruajtur nė shpirtė atdhedashurinė, gjuhėn, kulturėn dhe simbolet kombėtare, deri nė skajin nė vendin e tė njė trajtuari tė huaj. Mirėpi poeti me syrin e tij gjėrat i shef mė pėr sė afėrmi, duket se i ka prekur fenomenet e njė pakujdesije pėr mėrgimtarin, qė sipas autorit, nuk bėnė tė lehet anash. Duhet kėrkuar rrugė se pėrndryshe, po citojmė vargun e poetit: „e ju, ai fieri edhe bari, do tė ju kajnė nė tė pikshmen vesė“ ! I mallkon dhe ua thėrret ndėrgjegjen qė kjo shtresė e trungut ILIR duhet trajtuar ashtu siq e meriton. Pėrndryshe e cek nė varg: „veē ta dini mergimtari, nuk harron sa ju n' harresė” !

Kjo poezi dallon nga poezitė tė tjera, sepse poeti ka njė pėrqėndrim mė tė theksuar dhe ka njė spontanitet nė rrjedhen e poezisė. Ėshtė tejet i kujdesshėm nė fjalėt domethėnėse, qė ato tė mos reflektojnė pasqyrėn tėrėsisht kritike. Por qė ka njė qėllim, po se po. Si kishim mundur ta nxjerrim njė ”formulė” tė poezisė ”Pse”. Mendohet se kjo kishte me qenė:

”HISTORIJA KA ARGUMENTIN E SECILĖS KOHĖ NĖ SECILĖN PUNĖ TĖ VEPRIMIT TĖ NJERĖZIMIT”
Kėtė ka dashur autori ta thot, e t’ua bėnė me dije, atyreve qė duhet zgjohen nga amullija dhe tė largohen nga lakmija personale.

Kjo veēori e pasur e poetit e tė shprehurit nė krijimtari poetike e tij, na bėnė me dije se poeti Ferizi, me krijimtarinė e vet tė filluar me poezi do tė arrinė qė t’i josh njerėzit mė me infuelncė qė tė merren me te.

Nė tė gjitha poezitė e krijuesit Ferizi, preken fragmente nga problemet mė tė ndryshme qė i shtrohen jetės aktuale, tė cilat i klasifikon me njė disiplinė poetike. Kėto disiplina janė njohur qysh nga poetėt mė tė hershėm si nga Aristoteli, Bogdani e deri te poetėt aktual tė kohės, tė cilėt kanė prekur disiplinat e tyre poetike. Por asnjėher tė ngjajshme tėrėsisht njėra me tjetrėn, sikurse disiplina poetike e z. Ferizi qė dallon me tė tė tjerėt.

Shumė poetė thonė se dallimi i historisė dhe poezisė qėndron nė faktin se historia e tregon ngjarjen e kaluar, ndėrsa poezia tregon ngjarjen e mundshme, tė kaluar, aktuale dhe tė ardhme.
Ėshtė pė pėrshirėse, kėtu varet nga disponimi i poetit dhe stili i tijė i krijimtarisė sė tij poetike.

Ta marrim shembullin e poezisė tė poetit Xhelal Ferizi ”Dasma e Malsisė“, se si nė stilin e tijė aty pėr aty krijon dhe i kushtohet aktualitetit, i shkruan dhe krijon pėr aktualitetin, kur thot:

kur ndoj dasėm t’ban malsija
m' thirrni mua me vargje t'mija
unė me vargje ndėr malsorė
zbres ylberat ndėr dasmorė
kur unė n'vargje t'thirri hanen
e ta gzoj at Shqipni nanen
unė i nxis po gur e dhé
e nxis n’valle nusen t’re

Sa bukur bėhet ilistrimi i joshjes sė atyreve qė bėjnė dasėm, me njė paraqitje tė ideve me pikėpamje gazmore, se si kishte me qenė bukur prania e poetit. Nė funksionin tjetėr, poeti e thellon lexuesin duke i paraprirė paraprakisht se si duhet trajtuar njė dasėm pėrmes poezisė, pa e ditur dhėndrrin dhe nusen, arrinė qė tė krijon poezi duke thurur vargje kushtuar dasmės.
Poeti potencon Malėsinė nė kėtė poezi. Si justifikim e merr Malėsinė nga nostalgjija qė poeti ka pėr rajonin e Malėsisė dhe nivelin e lartė tė kėtyre trevave qė dinė tė organizojnė dasma tė fuqishme me njė kulturė jashtėzakonisht tė pasur kombėtare. Pasandej, poeti gjatė gjitha poezive tė tija, potencon Shqipėrinė, Malėsinė, Kosovėn dhe treva tė trungut ILIR, qė ėshtė i mishėruar poeti Xhelal Ferizi me kėta emra.

Lexo mė tutje:

unė i nxis malet mė folė kur t'ju them vargjet me shkrolė unė vallzojė se jam valltar jam poet e vargatar kur n' kullim ndoj krue t' kem pa vargu im nuk ka me u tha germa ime ua shton vlimin kur me varg e nisė kėndimin

Ky koncept i tė formuarit tė poezisė me stilin ”ferizijan”, pa dyshim se fle nė shpirtinė dhe mendjen e njeriut. Krijon imagjinatėn e tė gjithė atyreve qė janė nė prag tė organizimit tė dasmės nga njė distancė, vetėm pėrmes poezisė. Autori prekė kulturėn dhe nxitė ndjenjat e nikoqirit tė dasmės. E futė nė mendime se ka pasur nevojė pėr njė shpjegim, tani qė ka hasur apo e ka nė dorė fantazinė e dasmės, qė kishte me qenė e vetmja shprazėtirė e organizimit.

Lexo:
nė ato vrrije nė ato male
me gjuhė flete n'recitale
e kur vallja t'niset n'hapa,
vargjet t' mija si merr vapa,
se me fllad e kėngė dasmore
lidhen n'hije t'bjeshk's malsore
at'herė lmimi ju bjen n'gjak
ju dehė kėnga pak ngapak
edhe vargu e ēiftelija
unė me varg vij kah dollija

Kėshtu nė kėtė poezi, shumė fjalė nė vargje merren si elemnte gazmore, sidomos kur thotė:
”at'herė lmimi ju bjen n' gjak”, ”ju dehė kėnga pak ngapak”! Pra arrihet njė gėzim kulturor duke e shprehur edhe nė kėngėn qė poeti se shef para tijė dhe ka njė frymėzim.

Kjo poezi dhe poezitė tjera tė poetit Xhelal Ferizi, mbajnė nė vete njė frymėzim dhe qėllim tė fuqishėm dhe tejet tė kujdesshėm nė formėn e tė shprehurit.
Arrinė tė krijoj materjalė bazė tė mjafteshėm tė vargjeve poetike, qė pasandej poezia tė strukturohet nė formėn me tė cilėn autori don t’i jap kahje. Thėnė mė kjartė, se tėrėsija e krijimtarisė poetike tė z. Ferizi, janė poezi origjinale, tė frymėzuara nga ngjarjet e kohės sė mė parme, tė tashme dhe tė ardhmen.

Lexojmė mė tutje, gjithėnji nė vargje tė poezisė ”Dasma e Malėsisė”:

unė me krushqė me hapa dridhem
n'varg me rreze e tinguj lidhem
vargun tim si sherbet deti
shartoj valle n' kangė poeti
at'herė dasma merr at vlim
m' thirni pra o kombi im
kahdo n' dasėm kah Malsija
edhe ne troje kah etnija
m'thirrni n’dasėm o vise t'mija

Vargjet qė i cituam na bėjnė me dije, se poeti ndodhet nė dasėm dhe shprehė gadishmėrinė e tij pėr tė kėrcyer kur thot: ”unė me krushqė me hapa dridhem”, ”n 'varg me rreze e tinguj lidhem” ! Hynė me krushqit me hapa, nė varg (vargu i poezisė) duke u lidhur me rrezet e deri te: ”vargun tim si sherbet deti”, ”shartoj valle n' kangė poeti” ! Poeti me mjeshtėri bėnė evokimin e sė kaluarės me njė traditė etnike shqiptare e pse jo malėsore (sikurse ja ka kushtuar poezinė), i kontribuon ruajtjen e identitetit kombėtar.

Vargje nė vijim:

m'thirrni n'dasėm me tupana
ti Malsi e ti Dardana
kahdo, kahė dheu' e zalli
se n'mergim mua po m'djeg malli
me u mbajt n'valle dor pėr dore
n'tinguj t'kėngės t'lashtė arbnore

Me sa duket poeti me kėto vargje e prekė idenė e tijė kryesore tė poezisė qė pėrveq tė tjerave synime qė ka, prekė te lexuesi edhe ndjenjen e emocionit, sidomos lexuesin e mėrguar nė mėrgim me vite tė tėra. Nė vargun e parė: „m' thirrni n' dasėm me tupana” dhe tė dytin: ”ti Malsi e ti Dardana”, janė nė shenjė tė idesė qė tė hyhet nė mbrendėsinė emocionale tė lexuesit. Kėtė ja del me mjaft sukses poeti. Fjalėt qė i mėrguari mund t’i ket pėrjetuar me vit e vite tė tėra si veglen muzikore shqiptare tupanin, dhe ftesa e Malėsisė dhe e Dardanisė, vėrtetė janė mallėngjim. Kurse mė tutje e potencon: ”me u mbajt n'valle dor pėr dore”, dhe ”n'tinguj t'kėngės t'lashtė arbnore” , bėjnė ērregullimin e mbrendshėm tė qenies shpirtėror duke e ngacmuar dhe futur nė mendime lexuesin.

Vargjet e fundit tė poezisė:
lirik Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė