Shiko Postimin Tek
Vjetėr 13-12-11, 13:43   #20
petrol
 
Anėtarėsuar: 12-12-11
Postime: 74
petrol i dashurpetrol i dashurpetrol i dashur
Gabim Skėnder Luarasi. Jeta dhe vepra

Petro Luarasi

SKĖNDER LUARASI. JETA DHE VEPRA

1. Biografi
Skėnder Petro Luarasi u lind nė Luaras tė rrethit tė Kolonjės, mė 19 janar 1900. Kreu arsimin fillor nė mėsonjėtoret shqipe tė drejtuara nga i ati, Petro Nini Luarasi, nė Korēė (1909) e Negovan (1910-1911). Nė vitin 1912, me rekomandim tė shoqėrisė atdhetare “Pėrparimi”, nisi studimet nė Robert Kolegj, Stamboll-Turqi me bursė nga Fondacioni amerikan Charles Crane. Pas njė viti u kthye nė atdhe pėr tė ndihmuar familjen qė po pėrndiqej nga forcat pushtuese greke dhe i ndėrpreu studimet pasi autoritetet greke ia mohuan lejen e kalimit. Mė 1916 emigroi nė Sh.B.A ku studjoi nė “Easton Academy” dhe “American International College”-Springfield Mass, nė Sh.B.A, deri nė vitin 1920. Nė kėtė periudhė u dallua si veprimtar atdhetar, qe inisiator e njė nga themeluesit e shoqėrisė Lidhja e Studenteve Shqiptarė (1918) dhe editor i organit tė saj, Studenti (1920) ku botoi disa artikuj. Sė bashku me tė vėllanė, Dhimitrin, iu pėrgjigj thirrjes sė Kongresit tė Lushnjės pėr tė kontribuar nė Shqipėri. Pėr dy vjet punoi si sekretar e mėsues nė shkollat e Kryqit tė Kuq tė Rinisė Amerikane nė Elbasan. Me bursė tė shtetit shqiptar studjoi nė Austri nė Gjimnazin Klasik, Fraishtadt (1922-1926) dhe u diplomuar nė Fakultetin e Filozofisė tė Vjenės (1930) nė degėn Letėrsi Moderne.
Skėnder Luarasi qe pėrkrahės i bindjeve politike tė Fan Nolit. Sė bashku me tė vėllanė iu gjendėn me armė nė dorė nė ditėt e fundit tė qeverisjes dhe e pėrcollėn kur u largua pėrgjithnjė nga vendi.
Nė vitet 1926-1927 ai u zgjodh kryetar i shoqėrinė “Albania” tė studentėve shqiptarė nė Austri dhe editor i organit tė saj, “Djalėria”. Pėr shkak tė qėndrimit politik, njė artikulli qė botoi mė 28 nėntor 1927 nė revistėn “Djalėria” dhe protestės ndaj shpalljes sė Shqipėrisė monarki, iu pre bursa nga shteti shqiptar dhe mė pas u arrestua.
Pasi pėrfundoi studimet, ministri i arsimit Hilė Mosi e ndihmoi tė punėsohej si arsimtar nė Shkollėn Teknike Amerikane (1930-1931). Pėr shkak tė pikėpamjeve e veprimtarisė sė tij “tė padėshiruar” e transferuan nė disa shkolla tė mesme: nė Institutin Tregėtar tė Vlorės (1931-1933), nė gjimnazin e Tiranės (1933-1934), nė gjimnazin e Shkodrės (1934-1935), ku drejtoi edhe konviktin e saj “Malet tona” si dhe sėrish nė gjimnazin e Tiranės (1936). Nė kėtė periudhė kreu njė veprimtarisė tė gjerė social-kulturore e emancipuese me nisma, eskursione dhe grupe teatrale rinore, kontribuoi pėr zhvillimin e arsimit nė frymė kombėtare, laike, demokratike e antifashiste dhe ndihmoi nė organizimin e disa shoqatave dhe revistave progresive. Skėnder Luarasi konsiderohej njė nga pėrfaqėsuesit mė elitarė tė inteligjencies sė re shqiptare, i cili u vu nėn shėnjestrėn e agjenturės fashiste dhe u persekutua nga regjimi qė e burgosi tri herė: nė janar 1928, nė janar 1931 dhe nė gusht 1935. Ndonėse gjendej nė kushte tė vėshtira, i ndaluar dhe i censuruar, u dallua nė krijimtarinė letrare: nė publicistikė, dramaturgji dhe pėrkthime.
Nė 14 dhjetor 1936, Skėnder Luarasi u nis vullnetarisht pėr tė mbrojtur Republikėn Spanjolle nė luftė kundėr intervencionit nazi-fashist. Nga dokumentat arkivore provohet qė ai ėshtė i pari antifashist qė u nis drejtpėrdrejt nga Shqipėria pėr nė Spanjė duke u bėrė shembull pėr disa nga nxėnėsit, shokėt e njė shoqe, Justina Shkupin, tė cilėt e pasuan. Duke vlerėsuar personalitetin e tij, shtabi i Brigadave Ndėrkombėtare i besoi detyra tė rėndėsishme si pėrgjegjės i vullnetarėve shqiptarė nė Shtabin Ballkanik, shef i propagandės dhe i censurės, redaktimin dhe botimin e revistės “Vullnetari i Lirisė” nė gjuhėn shqipe (pėr daktilografimin e materialeve dhe si gazetar kontribuoi Petro Marko). Ndėrkohė ai pėrgatiti dhe transmetoi disa emisionet radiofonike nė gjuhėn shqipe nga radiot Valencia, Madrid e Barcelona. Ato janė tė parat programe shqip nė historinė e radiodifuzionit shqiptar dhe me platformė antifashiste.
Nė kėtė periudhė, shkroi disa artikuj nė revistėn “Vullnetari i Lirisė” dhe nė organe tė tjera.
Mbas marrėveshjes pėr largimin e forcave tė Brigadave Ndėrkombėtare, nė 13shkurt 1939, Skėnder Luarasi u largua nga Spanja pėr nė Francė, ku vuajti persekutimin nė kampet e pėrqėndrimit nė St.Cuprien, Gurs, Vernet dhe Bordo. Dashuria dhe malli pėr atdheun e familjen, dėshira pėr tė kontribuar sa mė shumė pėr Shqipėrinė e lirė, bėri qė pėrkundėr kėrkesės sė vėllait dhe Fan Nolit, nė vend tė SHBA tė zgjidhte riatdhesimin.Pas nėntė vitesh lufte e vuajtjesh nė Spanjė e Francė, mė 13 qershor 1945, Skėnder Luarasi u kthye nė Shqipėri. Nė fillim u mirėprit nga personalitetet mė tė larta tė qeverisė, u zgjodh pėrfaqėsues i Kolonjės nė Kongresin e Parė tė Frontit Demokratik dhe deputet i Kolonjės pėr njė legjislaturė. Gradualisht u pėrball me realitetin antidemokratik, me presionet dhe interesat joparimore tė disa klaneve tė pėrkrahura nga kreu i diktaturės me tė cilin qė nė takimin e parė pati mospėrputhje mendimesh.. Pėr pasojė, edhe ndaj Skėnder Luarasit u zbatua principi “ Ose me ne, ose kundėr nesh. Rrugė tė mesme s’ka!”
Skėnder Luarasi punoi kryesisht si arsimtar nė shkollat e mesme tė Tiranės: nė liceun e Tiranės dhe Teknikumin Financiar (1946-1948), nė Institutin e Shkencave (1949-1954), nė Ndėrmarrjen e Botimeve Shtetėrore (1954), nė shkollėn pedagogjike, nė Institutin e Gjuhėsisė dhe tė Historisė dhe nė Universitetin e Tiranės. Mė 1960 kontribuoi nė ēeljen e degės sė gjuhės angleze, tė cilėn e drejtoi pėr disa vjet. Nė vitin 1967 e nxorėn nė pension. Luarasi qe nė grupin nismėtar tė themelimit tė Lidhjes sė Shkrimtarėve.
Nė mbledhjen themeluese mbajti fjalimin programatik qė u diskutua nė dy ditė dhe drejtoi njė seancė tė mbledhjes.Gjithashtu u zgjodh pėr disa muaj anėtar i bordit tė botimit tė organit tė lidhjes sė shkrimtarėve, ku botoi disa artikuj e pėrkthime. Pėr shkak se kundėrshtoi metodat antidemokratike tė udhėheqjes dhe pėrkrahu Sejfulla Malėshovėn e pėrjashtuan si anėtar nga lidhja e shkrimtarėve. Mė pas pėrballoi pėrndjekje tė gjerė, ia hoqėn tė drejtėn e botimit dhe ia fshinė emrin nga tekstet shkollore dhe botimet e ndryshme. Edhe pas ripranimit nė Lidhjen e Shkrimtarėve, nė vitin 1954, ndonėse pėr fasadė respektohej, iu kufizuan pėrgjithnjė tė drejtat e botimit pasi etiketohej shkrimtar borgjez, i cili nuk pajtohej me normat e realizmit socialist. Nė kėtė periudhė botoi kryesisht pėrkthime, biografi historike, njė dramė dhe artikuj studimorė e me tematikė historike Shpesh veprat e shkrimet nuk i botoheshin, i pėrgjysmoheshin, madje nė disa raste edhe i shtrembėroheshin qėllimisht duke i shtuar paragrafe te papėrshtatshme. Nėn kėto kushte tė vėshtira, Skėnder Luarasi arriti tė botojė njė pjesė tė krijimtarisė sė tij deri sa u nda nga jeta mė 27 prill 1982.
Deri nė vitin 1990 krijimtaria e tij nė monografi, publicistikė, drama, studime letrare e historike, nuk analizohej shkencėrisht dhe nuk pėrmendej nė botimet shkollore e akademike
Mbas rrėzimit tė sistemit totalitar, personaliteti i Skėnder Luarasit ėshtė nderuar e rivlerėsuar nė Shqipėri dhe nė Kosovė.
Krahas vlerėsimit si “Qytetar nderi i Ersekės” dhe dekorimit me “Urdhėrin e Flamurit” e “Nderi i Kombit”, mban emrin e tij biblioteka e qytetit tė Ersekės, shkolla e mesme teknike nė Therandė-Kosovė, njė shkollė 8-vjeēare nė Tiranė, disa rrugė nė qytete tė Kosovės e nė Tiranė. Tashmė ai zė vend nė fjalorin enciklopedik shqiptar dhe nė botimet akademike.
Por, sikurse pėrmendė, ndihen mungesa e njė biografie serioze, bibliografia e veprės sė tij apo studime tė mirėfillta shkencore mbi krijimtarinė e tij qė vazhdon tė zbulohet e botohet.

2. Bibliografi
Kontributin e Skėnder Luarasit nė lėmin letrar do ta paraqesim nė periudhat : 1917-1944 dhe 1945-1982 – (2011) .. pasi vazhdon botimi i veprės sė tij.
Nė periudhėn 1917-1944 kontribuoi nė:
- Publicistikė. Shkroi me dhjetra artikuj: studime letrare e historike, reportazhe, portrete, esse, kritikė e satirė, nė organe tė rėndėsishme brenda e jashtė Shqipėrisė.
Ndėr artikujt mė tė rėndėsishmit pėrmendim: “Letėrsia moderne nė Shqipėri”, “25 vjet indipendencė”, “Naim Frashėri”, “Lasgush Poradeci-Vija themeltare”, “Popullsia e Kosovės”
- Dramaturgji: Shkroi dramat “Agimi i Lirisė” dhe “Liria”.
Pėrkthime: Botoi disa vepra tė njohura tė letėrsisė botėrore si : “Vilhelm Teli” nga Schiler, “Sakuntala” nga Kalidasa, “Enoh Arden” nga Tennyson, “Pėrralla” nga Oscar Wilde ndėrsa “ Lirika” nga Li Taj Pe dhe “Prometeu” i lidhur “nga Percy Shelley kanė “humbur”.
- Biografi: Botoi biografinė e shkurtėr “Kolonel Tomson”
Ai gjithashtu qe editor i revistave “Studenti” (1920), “Dialėria” (1926-1928) dhe pėrgjegjės pėr redaktimin dhe botimin e revistės “Vullnetari i Lirisė” (1937).
Nė periudhėn 1945-1990 kontribuoi nė :
- Publicistikė. Shkroi me dhjetra artikuj: studime letrare e historike, reportazhe, portrete, esse, kritikė e satirė. Ndėr mė tė rėndėsishmit pėrmendim: “Kongresi i Dytė i Manastirit”, “Skėnderbeu nė letėrsinė angleze”, “Bajroni nė Shqipėri”, “Shileri nė Shqipėri”, “Fletė nga historia e shkollave tė para shqipe”, “ Publicistika e motrave Qiriazi”.
- Pėrmbledhja me artikuj “Fjala shqipe”
- Dramaturgji: Botoi dramėn “Stuhi nė Prill”
- Pėrkthime: Shkroi mbi tridhjetė kryevepra tė letėrsisė botėrore si “Fausti” nga Goethe, “Gėci i Berlihingenit” nga Goethe, “Fije bari” nga Whitman, “Mbreti Lir” nga Shakespeare
- Biografi: Shkroi biografitė e rilindasve Ismail Qemali, Isa Boletini, Petro Luarasi, Gjerasim Qiriazi, Sevasti Qiriazit ndėrsa ajo pėr Fan Nolin “humbi”
Mbas ndarjes sė tij nga jeta, nė periudhėn e viteve 1990 - 2010 janė botuar nė:
- Publicistikė. Janė botuar pėr herė tė parė disa shkrime tė Skėnder Luarasit
me kujtime, studime letrare e historike, korespondenca , ndėr mė tė rėndėsishmit pėrmendim: “Ditari i Skėnder Luarasit: Si u likuiduam. Debatet qė fshehu diktatura”, “Ambasadori amerikan, miku ynė i besės : Herman Bernstein“, “Komplotonjėsit e heshtjes" “Mbylle gojėn Skėnder Luarasi!-kujtime”, “Ata qė nuk mė deshėn nė Lidhjen e Shkrimtarėve”: kujtime.
U botuan pėr herė tė parė, i plotė, sipas variantit nė dorėshkrim “Fausti” nga Goethe, “Vajza e Orleansit” nga Schiller, “Si ta doni” nga Shakespeare, “Zgjimi kombėtar shqiptar” nga Stavro Skėndi si dhe libri “Nė brigadat Internacionale nė Spanjė : Kujtime”
Janė ende tė pabotuara librat: Skėnder Luarasi: ‘’Ē'kam parė e ē'kam dėgjuar : Kujtime”, F.Reshpja: “Albanian Rhapsody” (pėrkthim nė anglisht), Schiller: “Don Karlos”, Aleksandr S. Gribojedov: “Mjerė kush ka mend”, Rodrigues. “Kėtu fjeti njė perėndi”, Morton F.Eden: “Shqipėria: Pakėnaqėsitė e saj dhe origjina e tyre” etj. Konsiderohen “tė humbura” (nuk gjenden njėsi fizike) librat “Fan Noli: Jeta dhe vepra” dhe “Sevasti Qiriazi-Dako”; pėrkthimet: Percy Shelley: “Prometheu i lidhur”, Li Tai Pe: “Lirika” dhe dispencat: “A people history of England” (1963) dhe “English Literature” (1963) etj.

Ky material ėshtė marrė nga studimi
Petro Luarasi. SKĖNDER LUARASI: PERSONALITETI, VEPRIMTARIA DHE VEPRA
petrol Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė