[petrol]

(Vijon)

Petro Luarasi
Skënder Luarasi në tempullin shilerian

Dramat në Prozë (‘’Intrigë e dashuri’’, ‘’Hajdutët’’, dhe ‘’Përbetimi i Fieskos’’)

Dramat e Shilerit ‘’Intrigë e dashuri’’ (1955), ‘’Hajdutët’’ (1958) dhe ‘’Përbetimi i Fieskos’’ (1958) të shqipëruara nga Skënder Luarasi janë publikuar më vete ose të përmbledhura nën titullin ‘’Dramat në prozë‘’. Ato janë të mirënjohura në teatër nga interpretimet virtuoze të Aleksandër Moisiut (dramat ‘’Hajdutët’’ e ‘’Fjesko’’) dhe prej aktorëve të shquar të Teatrit Kombëtar ( ‘’Intrigë e dashuri’’ ose ‘’Luiza Miler’’ me regji të Mihal Luarasit e Drita Agollit)
Thuhet se për dramën ‘’Intrigë e dashuri’’ u përdorën dy emërtime dhe dy regji në kohë të ndryshme (1957 dhe 1979) meqë ‘’kuptimi i komunikimit artistik për pjesët klasike nga ana e Teatrit Kombëtar është parë më fort i lidhur me të kuptuarit e bashkëkohësisë.’’ Kështu anashkalohet faktori konjuktural politik, dënimi i regjisorit të shquar Mihal Luarasit. Ai në përfundim të studimeve në Hungari si regjisor teatri, realizoi dy punë për mbrojtjen e diplomes, dramen e Leon Tolstoit, "Pushteti i Erresires" dhe në Shqipëri tragjedinë e Shilerit "Intrigë e dashuri" ku interpretuan aktorët e njohur Naim Frashëri, Loro Kovaçi, Prokop Mima, Sander Prosi, Maria Loloreci etj.
Mihal Luarasi kujton se në Hungari kishte liri të madhe në krijimtari artistike dhe filloi te konturohej brenda tij ndjenja e lirisë së individit. Edhe "Intrigë e dashuri" është një drame, brenda së cilës ekziston konflikti dhe asnjeri nga protagonistët e saj, Ferdinandi dhe Luiza, nuk jane të lirë në dashurinë e tyre... Drama "Dhelpra dhe rrushtë" dhe "Intrigë e dashuri", ishin dy momente kyce të aktivitetit të tij si regjisor, që së bashku me ngjarjet më vonë, çuan në mospëlqimin e veprave të tij nga sistemi dhe partia në pushtet.

Kështu luftëtari antifashisti, atdhetar dhe regjisor i talentuar i kushedi sa shfaqjeve të suksesshme u dënua si armik politik për 7 vjet në burgun e Ballshit.

Edhe vetë drama e Shilerit do të qe dënuar ‘’me vdekje’’ nga censura por e shpëtoi rastësia. Sulejman Dibra jep një fakt interesant. Kur mendohej të vihej në skenë tragjedia e Shilerit “Intrigë dhe dashuri ” (me regjisore Drita Agollin) ai me Reshat Arbanën shkuan për ta bindur Xhelil Gjonit, por ai nuk pranoi. Por të nesërmen ai erdhi në Teatrin Kombëtar dhe kërkoi të falur sepse kishte lexuar se dikur Enver Hoxha kishte shkruar mirë për Shilerin dhe dramën “Intrigë e dashuri ”.

Aktori Edmond Budina kujton se regjisorja Drita Agolli ka qenë shumë e ashpër dhe i thoshte: “Ti je fshatar, nuk je princ siç është Ferdinandi”. Kjo e bënte të vuante shumë, sepse punonte edhe pas provave… Pas shfaqjes te reklama e teatrit e priste një burrë rreth 80 vjeç. Ishte Skënder Luarasi, përkthyesi i “Luiza Miler-it”, ‘’një nga kollozët shqiptarë, i cili kishte një mendje të ndritur’’. Ai i tha: “Ferdinandi je ti, edhe më shumë se ai i pari”…Nga ai moment pata miqësi me të, më ka dhënë librat që kishte në shtëpi për teatrin…’’ 8. (Valeria Dedaj, Interviste me aktorei Edmond Budina, Shekulli, 10,02, 2014 www.shekulli.com.al/website/index.php?)

Aktorja Yllka Mujo thekson ndikimin që ka patur Luiza Mileri rol i plotë dhe tepër dramatik, tek personaliteti i saj dhe formimin si artiste.
‘’Ekziston nje veti e magjishme e rolit …Fillimisht, këtë
e kam ndjerë shume fuqishem te Luiza Miler. Kur ecja rruges
pas provave, ndieja që ecja krejt ndryshe, që mendoja krejt
ndryshe, shumë herë më tepër se zakonisht, ngreja sytë nga
qielli, shume herë me tepër se zakonisht flisja me yjet, ....
Përfundimisht, për mendimin tim, roli ka te bejë shumë në
formimin e personalitetit njeri aktor ose aktor njeri.’’ 9.
(Irhan Jubica, Interviste me aktoren Yllka Mujo, 55, 4.5. 2009 http://albanianmovies.blogspot.com/2...1_archive.html)

Yllka Mujo kujton porositë e Sandër Prosit, mesazhet universale të Shilerit dhe amanetet e brezave në skenë:
“Si thoshe ti mjeshtër i skenës tek interpretoje muzikantin Miler të Shilerit në kryeveprën “Intrigë e dashuri”: “Ju jeni kryeministër i vendit, por jo zoti i shtëpisë sime”. Dhe bija jote, Luiza Miler (Yllka Mujo) është bërë e tillë si e dëshiroje ti Sandër i shtrenjtë.’’10. (Përparim Kabo , Një letër për fisnikun Aleksandër Prosi, Gazeta shqiptare, 24 .3.2010, f. 1, 28 – 29)
Emocionet në interpretimin e dramës ‘’Intrigë e Dashuri’’ të Shilerit, i kujtojnë me nostalgji shumë personalitete të teatrit shqiptar, për Elida Janushin ‘’Luiza Miler ishte roli që i ka falur jetë në teatër’’. Studjuesi Përparim Kabo e cilëson ‘’himnin e dinjitetit të njeriut’’

Intrigë e Dashuri’’ në Institutit ''Goethe-Schiller''. Weimar
Botimi i dramës së Shilerit ‘’Intrigë e Dashuri’’ të shqipëruar nga Skënder Luarasi u mirëprit nga lexuesi shqiptar dhe institucionet kulturore. Skënder Luarasi kujton se në vjeshtën e vitit 1955, sekretari i Lidhjes së Shkrimtarëve Shefqet Musaraj i erdhi për vizitë në shtëpi dhe i kërkoi një ekzemplar të dramës ''Intrigë e Dashuri'' me autograf. Do të vizitonte Weimarin si përfaqësues i inteligjencies shqiptare dhe do t'ia dhuronte librin Institutit ''Goethe-Schiller''.
Së andejmi i dërgoi një kartolinë me pamje të dhomës ku punonte Shileri me tryezën e shkresurinat
Prof. Skënder Luarasi
Lidhja e Shkrimtarëve
Tiranë
(Albania)
'' Të fala. Të kam kujtuar vazhdimisht këto ditë që po kaloj në Weimar''
Shefqet Musaraj
Weimar, 1 tetor 1955

"Kur u kthye në Tiranë, më tregoi se me të hyrë në Institut i tha drejtorit që kishte sjellë dramën ''Intrigë e Dashuri'' në shqip, t'ia dhuronte bibliotekës. Ai e porositi i entuziazmuar të vinte të nesërmen në orën dhjetë. Në sallën e festave, dy rreshta shkencëtarësh të veshur në ornat akademike po prisnin përfaqësuesin shqiptar i cili kaloi përmes burrash të mëdhenj nga trupi dhe nga mendja. Libri u vendos në bibliotekë me ceremoni dhe nderime për gjuhën shqipe e popullin shqiptar që di të çmojë vlerat e kulturës bortërore.''

Ndërsa shteti e kultura shqiptare nderohej, vetë shqipëruesi Skënder Luarasi nuk lejohej të merrte pjesë në asnjë aktivitet ndërkombëtar, as në Kosovë!

(Vijon)

Dramat në Prozë (‘’Intrigë e dashuri’’, ‘’Hajdutët’’, dhe ‘’Përbetimi i Fieskos’’)