[Zero Cool]

Migjeni “i panjohur”: padituri apo sfidë së vërtetës?!





Petro Luarasi

Në pragun e 100-vjetorit të lindjes së Millosh Gj. Nikollës, Migjenit (13 tetor 1911-26 gusht 1938) shumëkush dëshiron të dijë fakte të reja, ngjarje, opinione e studime rreth jetës dhe veprës së tij. Mjedisi migjenian i lakmueshëm, me një spektër të gjerë fenomenesh e nuancash rrezatimi letrar, politik, historik, botëkuptimor, ka ndjellë ndjesi “bletësh, grerash dhe mizash”, që ballafaqohen ashpër për interesat e tyre duke krijuar tematika voluminoze, mijëra herë më të mëdha se shkrimet e Migjenit, por të painventarizuara e seleksionuara si duhet, me apo pa qëllim. Ndër shkrime e opinione mjeshtërish, spekulantësh apo diletantësh, hasen teza realiste, të gabuara, e madje spekulime skandaloze që të përkrahura e amplifikuara edhe nga media të etura sensacionesh, shkaktojnë qëndrime të egra ndaj jetës, veprës e personalitetit të Migjenit (me pseudoincest, tjetërsim etnik, përdhosje varri, heqje nga programet shkollore), por edhe ndaj nderit të familjes dhe rrethit të miqve e dashamirëve të tij. Në kolanën e gazetës “Shqip” për kujtimin e Migjenit, me shkrime të botuara mbi bazën e lirisë së shprehjes dhe ballafaqimit demokratik të pikëpamjeve, si migjenolog dhe djali i prof. Skënder Petro Luarasit, detyrohem të ballafaqohem dhe të analizoj tre shkrime të një migjenologu, një spekulanti të xhindosur dhe një gazetareje. Argumentet do t’i shoqëroj edhe me dokumente e pikëpamje të tim eti, të ndjerit Skënder Luarasi, mik, kunat dhe studiues i mirënjohur i Migjenit, meqë së bashku jemi bërë vend e pavend objekt dhe subjekt i atyre shkrimeve. Shpresoj që kështu jepet edhe një kontribut modest në studimet migjeniane.


(Moikom Zeqo, “Migjeni i panjohur”, “Shqip”, 05.10.2011)
- Migjeni i Panjohur? Tingëllon paradoksale? Aspak. Është e vërtetë që ka një popullarizim të pazakontë për të, për emrin e tij. Por studimi i veprës së tij epokale është ende sipërfaqësor, sidomos në rrafshin estetik.
- Në 100-vjetorin e lindjes së Migjenit, akademizmi zyrtar është flu-indiferent, dekorativ, krejtësisht i kotë dhe i panevojshëm. Migjeni nuk ka asnjë lidhje me këtë akademizëm, as me instrumentet klienteliste të shkrimorëve mediokër, që as e kanë kuptuar ndonjëherë, dhe as do ta kuptojnë, padyshim.
- Migjeni është shkrimtari ynë më konceptual i modernitetit letrar. Ata që nuk e kuptojnë këtë të vërtetë sot, do ta kuptojnë nesër, ose s’do ta kuptojnë asnjëherë. Aq më keq për ta...
- Migjeni tingëllon jashtëzakonisht aktual sot...Për të gjykuar vetë lexuesi po botojmë tekstin e kësaj letre, e cila gjendet në librin “Krijimtaria e Migjenit”, e studiueses Gentruda Entrej, botuar shumë vite më parë...
Për fat të keq, ne nuk dimë se ç'u bë dhe ku ndodhet origjinali shqip. Në librin e letrave origjinale, si dhe të ditarëve të Migjenit, për fat të keq këto citime jepen të përkthyera në rusisht dhe jo sipas faksimileve në shqip... unë po shpalos tani fragmentet e pesë letrave të Migjenit, që citohen në librin e Entrejt. Letrat i dërgohen në harkun kohor 1936‑1937, mikut të ngushtë të Migjenit, dëshmorit të ardhshëm të Luftës Antifashiste, Jordan Misjes.

Migjeni i Panjohur në rrafshin estetik
Prof Moikom Zeqo vlerësohet si një migjenolog i shquar për dhjetëra artikujt me prurje të reja dhe për përmbledhjen e tij cilësore të veprës së Migjenit (Vepra/Migjeni. Tiranë: shtëpia botuese “Naim Frashëri”, 1988)
Në shkrim ai vlerëson popullaritetin dhe personalitetin e Migjenit, kritikon ata që e përshfaqin Migjenin sipërfaqësor, “të panjohur”, sidomos në rrafshin estetik dhe u referohet 5 letrave të përkthyera prej librit “Krijimtaria e Migjenit”, të botuar më 1973 prej studiueses sovjetike Gentruda Entrej. Këto letra shprehet se Migjeni ia ka dërguar mikut të tij Jordan Misjes në vitet 1936‑1937 dhe janë botuar në rusisht, pa asnjë indikacion apo faksimile në shqip. Sipas tij, autenticiteti i këtyre letrave supozohet mbi bazën e miqësisë së Migjenit me Jordan Misjen, nga ngjashmëria e pikëpamjeve krahasuar me një letër të botuar në revistën “Bota e Re”. Ndërsa në lidhje me komentet e librit që i referohet një ditari të panjohur të Migjenit, ai e cilëson Ollga Nikolla - Luarasin, motrën e Migjenit, si “mikja intime” e studiueses Gertruda Entrej dhe pa dashje nxit hamendësime spekulantësh mbi “poseduesin e parë dhe trafikuesin ilegal”.
Sigurisht, edhe trashëgimtarët e Migjenit kanë kërkuar e kërkojnë t’i gjejnë këto materiale origjinale, t’i posedojnë sipas ligjit dhe t’i përdorin si t’ua dojë dëshira, por përkundër spekulimeve, ato (pesë letrat dhe ditarët e Migjenit) dëshmohet se i ka pasur familja e dëshmorit Jordan Misja në Shkodër. Nga ana tjetër, nga sa kam pyetur anëtarët e familjes së Migjenit dhe miq e farefis të tij, nuk rezulton që Ollga Luarasi, motra e Migjenit, të ketë qenë “mikja intime” e Gertruda Entrejt. As për materialet në fjalë nuk kam gjetur ndonjë indikacion nga studiuesi dhe kunati i Migjenit, Skënder Luarasi, i cili po t’i kishte parë me sy, të paktën do t’i kishte kopjuar apo cituar diku shqip e shqeto. Madje ai është interesuar në forma të ndryshme për origjinalitetin e referencave të botuara nga Gertruda Entrejt dhe ajo vetë u është shmangur sqarimeve. Po t’i kishte pasur në posedim apo të kishte ndonjë të dhënë Ollga Nikolla-Luarasi, përse do t’ia fshihte bashkëshortit të saj Skënder Luarasi, i cili ka shkruar i pari, më 1948-n, përmbledhjen për veprën e Migjenit me një hyrje të rëndësishme ku shpallen shumë të vërteta të anatemuara?
Do të ishte me interes që Moikom Zeqo të sqaronte se çfarë ka biseduar për këto çështje edhe me trashëgimtarët e familjes të Jordan Misjes, të Migjenit me studiuesin Skënder Luarasi apo, edhe më mirë, me Gjovalin Lukën e djalin e tij, diturakun Agron Luka, pasi ata vetëshpallen si “personat më të mirinformuar” për Migjenin dhe veçanërisht kompetentë në lidhjet me ish-Bashkimin Sovjetik. (Sipas Agronit, Gjovalin Luka, ka qenë sekretar i Shoqatës Shqipëri-BRSS, korrieri sekret që ndërlidhte ambasadën sovjetike me Koçi Xoxen e Enver Hoxhën dhe me mjaft shërbime të tjera për t’i pasur “fijet informative” në dorë. Prandaj nuk do e kishte të vështirë kontaktin e “mirëkuptimin” edhe me Gertruda Entrejn)
Sidoqoftë, prof. Moikom Zeqo ka meritë se është interesuar të sqarojë enigmën për gjetjen e origjinaleve shqip dhe përkthimin e letrave nga rusishtja, ku shpallen disa nga pikëpamjet progresive të Migjenit, të cilat i ka shpallur me kohë edhe Skënder Luarasi në shkrimet e tij, paçka se nuk ia përmend njeri. Hipotezat flatrojnë, faktet mbeten.

(Agron Luka. “Me rastin 100-vjetorit të ditëlindjes së Migjenit”, “Shqip”, 2011.10.07)
“Kush i dërgoi pesë ‘Letrat e panjohura e befasuese të Migjenit’, në BRSS, Ollga (Nikolla) Luarasi, para vitit të vdekjes më 1959? I dërgoi Skënder Luarasi vetë apo ndonjë ish-shtetase sovjetike?! Mos i mori vetë G. Entrej, mikja intime e ngushtë e Ollgës?!”
“Si dhe pse, Skënder Luarasi, që i deklarohej sh. Enver se i kishte bërë shërbime të mëdha partisë dhe atij, ia fshehu partisë dhe sh. Enver se, nga ‘sënduku misterioz’ i manoskriteve origjinale migjeniane kishte edhe pesë letra manoskrite dhe ndonjë copë ditar dhe se ato mungonin nga inventari?!” (Ku e bazon shpifjen e tij Agron Luka se “Skënder Luarasi, i deklarohej sh. Enver se i kishte bërë shërbime të mëdha partisë dhe atij?”)
“Këto të vërteta të katërcipta nuk mund të fshihen dot kurrë, sado që pretendenti trashëgimor, z. P.L., të shkojë te ndonjë redaksi metistësh dhe në vend që t’i çojë origjinalin e vitit 1957, nga ishin nxjerrë citimet e mia, i çon ribotimin e 1961-shit dhe meqenëse nuk i korrespondojnë faqet, unë qenkam falsifikues citimesh apo si “mashë e skuqur”, që Petri Juniori do të më paditë në Prokurori apo se do të më riinternojë edhe më zi se në Roskovec…!”
(Flitet për denoncimin që gazeta “Albania” u bën shpifjeve të tij në lidhje me Migjenin dhe Skënder Luarasit, të cilin kinse e ka cituar. Denoncimi është shpallur edhe në internet.)