[Dilaver]

Shqiptarja e sekreteve të Vatikanit


Etleva Lala sapo ka mbaruar doktoraturën (PhD) për Studime të Mesjetës në Universitetin Amerikan të Budapestit. Tema e doktoratës “Regnum Albaniae” dhe Kuria Papnore” është një temë e vlerësuar në kontekstin mesdhetar nga profesorati i CEU-së,


Ilir Kalemaj 12 Tetor 2008



Dr.Etleva, shqiptarja e sekreteve të Vatikanit që u sponsorizua nga RugovaEtleva Lala sapo ka mbaruar doktoraturën (PhD) për Studime të Mesjetës në Universitetin Amerikan të Budapestit. Tema e doktoratës “Regnum Albaniae” dhe Kuria Papnore” është një temë e vlerësuar në kontekstin mesdhetar nga profesorati i CEU-së, por edhe nga specialistë të studimeve mesjetare me famë botërore për fushën si David Abulafia, Gerhard Jaritz etj.
Në temën e saj, Etleva fokusohet në dokumentet e pabotuara që gjenden në disa arkiva të ndryshme evropiane. Dominojnë dokumentet nga Arkivi Sekret i Vatikanit. Korrespondenca e Mbretërisë së Arbrit me Papatin konsiderohet në këtë temë si një ndër faktorët kryesorë që ndikuan në konsolidimin e fisnikërisë vendase dhe në përqafimin dhe përhapjen e katolicizmit gjerësisht në trojet shqiptare në shekullin XIV.
Gjatë periudhës së gjatë të hulumtimeve arkivore në Arkivin Sekret të Vatikanit dhe në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit, Etleva bëri kërkime shkencore jo vetëm në lidhje me marrëdhëniet diplomatike midis Mbretërisë së Arbërisë dhe Papatit, por edhe punoi për projekte të tjera, ndër të cilat ishte ai për vazhdimin e projektit të Shuflajt Acta et Diplomata Res Albaniae Mediae Aetatis, me shtrirje kohore nga vitet 1404-1455.
“Projekti për mbledhjen, editimin dhe botimin e dokumenteve arkivore nga Archivio Segreto Vaticano (ASV) për shekullit XIV u mbështet dhe financua nga ish-presidenti i Kosovës, Rugova,” – na pohon Etleva për SH2.
Ky vëllim përfshin 651 dokumente të pabotuara nga Arkivi Sekret i Vatikanit. Është interesant se Etleva bën kërkime shkencore në fondin sekret edhe sot e kësaj dite. (fondi në fjalë, edhe zyrtarisht ka termin “sekret”, pasi është i padisponueshëm për studiues dhe të tjerë). Këtë të drejtë e ka Etleva së bashku me tre kolege të tjera (një kroate dhe një çeke dhe një hungareze). Ajo është përgjegjëse për dokumentacionin mbi Evropën qendrore, lindore dhe juglindore, ku përfshihet edhe Shqipëria.
Etleva ka marrë pjesë në një numër konferencash ndërkombëtare ku ka përfaqësuar denjësisht Shqipërinë, duke sjellë në vëmendjen e studiuesve ndërkombëtarë mesjetën shqiptare me standardet e saj evropiane. Një arsenal i tërë burimesh të mbledhura gjatë viteve të hulumtimeve arkivore gjendet akoma për t’u studiuar dhe analizuar në duart e Etlevës.
Pjesë nga këto hulumtime shkencore i ka botuar në libra, revista dhe periodikë të ndryshëm, si në formë rreptësisht shkencore ashtu edhe në formën e shkrimeve shkencore popullarizuese (pa citime dhe referenca).
Në bashkëbisedimin e SH2 me Etlevën, dallojmë se ndër temat më të preferuara është ajo e rishkrimit të historisë, rolit aktual të historiografisë në kulturën shqiptare, dhe kujdesit të pamjaftueshëm që është treguar në lidhje me fushën e albanologjisë për hulumtimin dhe botimin e dokumenteve dhe dorëshkrimeve të pabotuara që ruhen në biblioteka dhe arkiva të ndryshme të Evropës.
Përsa i takon rishkrimit apo rishikimit të historisë, e cila është një ndër temat më aktuale si në shtyp ashtu edhe në debatin publik, Etleva na tregon që “nxjerrja në dritë e dokumenteve të pabotuara do ridimensiononte kuptimin dhe interpretimin që kemi sot për historinë e shkruar”.
Në lidhje me këtë Etleva shton se “nuk do të shkruhet vetëm historia e luftërave dhe ngjarjeve heroike, pra një histori alla-folklorike, por një histori që do të përfshijë edhe kulturën dhe zhvillimet socio-ekonomike dhe sesi këto kanë formësuar dinamikat politike dhe diplomatike në hapësirën shqiptare”.
“Kjo formë e re historiografie do ofrojë edhe një aparat kritik e vlerësues, në mënyrë që lexuesi, qoftë ai i thjeshtë, qoftë ai akademik, të mund ta vlerësojë faktin historik pa e mitizuar atë në mënyrë partizane, - thotë Etleva.
Fondi i Ekselencës, (Etleva ka qenë një prej fituesve të vitit 2007), dhe projekti Brain Gain janë nisma që duhen mbështetur dhe zhvilluar akoma më tej dhe u duhet bërë publiciteti i nevojshëm. Ka nevojë për transparencë në mënyrë që studiuesit të njihen me to dhe të kenë mundësi të përfitojnë prej tyre. Ekziston një fond gjigant prej 57 miliardë eurosh të vëna në dispozicion për shkencën dhe kërkimin shkencor nga BE.