[rilinda]

Emërtimi i identiteve nacionale të veçanta, më tej evidencimi i dallimeve dhe konstatimi i papajtueshmnërisë supreme, fiksohen edhe në fjalët që rimohen:/Shkje; fe; le; dhe/, të cilat si fenomene gjuhësore janë divergjente por në këto vargje krijojnë një tërësi tingullore e semantike jashtëzakonisht të fuqishme.
Rimat si: vëllau/Shkjau, mizore/gratçore, Vranina/Cetina, Shqiptarit/Gospodarit, tagana/nana, rrfesë/kresë, rreziku/miku, Shqipni/Turki, t’zi/liri,etj, korelacionin semantik e krijojnë në ballafaqim të ndryshimeve kuptimore që kanë në sferën e gjuhës konvencionale fjalët që rimohen. Mirëpo, ligjërimi poetik që synon përshkrimet sa më të detajuara, s’ka si të evitojë edhe krijimin e rimave nga fjalë që semantikisht janë mjaft konvergjente si bie fjala: vetimë/bubullimë, Kosovë/Gjakovë, nama/gjama, robni/zi, vorrue/pushue, shkretë/mbetë, Xhemjetit/Mbretit, etj. Një balansim i këtyre rrymimeve është tipar i dallueshëm në të gjithë Lahutën e malcis.
Në raste më të rralla rima e puthur shndërrohet në rimë-kolonë ,duke unifikuar ritmin dhe kuptimin poetik, ndonjëherë deri në kufirin ku nxjerrë krye mundësia e parashikimit të zhvillimit të rimës. Për shembull:
Hej, moj Zanë,ty t’kjosha true,
si s’po t’bjen ndër mend për mue,
punë të hershme me m’kumtue,
kangë e valle me m’fillue;
por më rrin tue fluturue
mollë më mollë e ftue në ftue
me ato shoqe tue këndue,
me ato shoqe tue vallzue,
tue vallzue, moj, tue lodrue*
Rima e alternuar aplikohet më rrallë, por duke pasur parasysh vëllimin e Lahutës së malcis, ajo kap një numër shumë të madh vargjesh. Përveç në funksion të evitimit të automatizmit, rima e alternuar është esencialisht në funksion të nuancimit të ndjenjave, të ideve dhe të qëndrimit të subjektit krijues. Ja një shembull që është krejt emblematik në favor të këtij konstatimi:
Po a kujton, mori gabele,
se Shqiptarët kanë dalun fare,
qi me ardhë Knjazi, me’ i kalë zhele,
për t’sunduem mbi tokë shqiptare?*
Konflikti i shqiptarëve dhe i malazezve është përplasur edhe ndërmjet zanave. Zana shqiptare e Vizitorit e mund Zanën malazeze të Durmitorit (kjo na kujton përplasjen ndërmjet perëndive të Olimpit gjatë luftës ndërmjet akejve e trojanëve) dhe Fishta shqipton fjalët e Zanës shqiptare në atë konflikt me emocionet, me ironinë dhe me krenarinë e tij transparente.
Ia vlen të përmendet këtu se në vëllimin Mrizi i zanave, rima e alternuar ka aplikim shumë më të gjerë si në poezitë: Shqypnija, Gjuha shqype, Atdheut, 28 Nanduer 1913, Nji gjamë desprimit, Gurrave të Jordanit (ku përdoret strofa safike), etj.,çka edhe vërteton afinitetin e autorit për këtë skemë në rastet e theksimit të ndjenjave, ideve dhe qëndrimeve të tij.
Nga vështrimi tërësor (megjithëse jo statistikor) i rimarit të Lahutës së malcis, shohim se në pozicion të fjalëve të rimuara më me shumicë janë fjalët emra. Fishta është poet epik që e shtrin ligjërimin e vet në gjerësi dhe që di të theksojë emra heronjsh, toponime, dukuri, të cilat duke u vënë në pozicion ku krijojnë korelacione me fjalë të tjera, theksohen më shumë dhe bëhen qendra të theksimit të ideve e të kuptimeve poetike. Theksimi i emrave të heronjve dhe veprimeve të tyre me ndikesë në fatet njerëzore po edhe të natyrës, i jep kumbim dhe dramacitet vargut poetik. Për shembull:
pse me gjasë, ke dridhet suka,
asht tue ardhë tash Oso Kuka.*
Rimari i Lahutës së malcis është jashtëzakonisht i pasur dhe e shpalos individualitetin dhe origjinalitetin e veprës dhe të autorit. Ka çifte fjalësh që përsëriten në pozicionime rimash nga disa herë dhe në kontekste të ndryshme, duke na dhënë dorë të hetojmë veçantinë e gjuhës poetike të Fishtës në nivelin leksikor dhe figurativ. Fjalët dhe sintagmat si:zhari, vigma, çeta-çeta, rrfe mizore, lekët, re mizore, t’bardhën Fe, zogu i shkinës, si kokrrat n’shegë, etj., marrin funksionin e poetizmave, pra, të gjuhës poetike që e legjitimon ligjërimin poetik fishtian.
Sa i përket rimës dhe funksionit të saj të paramenduar e të realizuar tek Lahuta e malcis, do të ishte me interes të madh krahasimi i varianteve që ka krijuar autori, sepse aty do të shiheshin qortimet dhe motivet që i kanë nxitur ato, ku pa dyshim do të jetë marrë gjithmonë në konsideratë, krahas ritmit dhe skemës metrike, rima si element i konstruksionit artistik të veprës.
Të përkujtojmë këtu se në disa fragmente të njësive të ndryshme të Lahutës së malcis, Fishta e eliminon krejtësisht rimën, duke iu afruar në ato raste më shumë intonacionit dhe ritmit të këngëve tona kreshnike, për të cilat Gjergj Zheji me të drejtë ka konstatuar se janë në arealin e vargëzimit tonik. Në ato fragmente (letra e carit të Rusisë knjaz Nikollës, kënga e Kaçel Dodës, letra e krerëve shqiptarë të shtatë krajlave dhe mbretit të Stambollës, dyluftimi i Prelës me Vasilin,) vijnë e dalin në plan të parë intonacioni dhe ritmi, duke afirmuar ashtu rrezatime edhe më të mëdha estetike të veprës. Rikthimi i rimës pastaj, kombinimet e ndryshme të saj, pasuria leksikore e fjalëve të rimuara, tingullimi dhe rrezatimi semantik që prodhojnë, ia krijojnë rimës në këtë vepër statusin e kodit rregullues të vargut dhe të njërit nga elementët fundamentalë të strukturës artistike.

Shkruan : Profesor Dr. Milazim Krasniqi