[Psikologu]

Naimi pohoi me gjuhen e artit qenien e atdheut e te atdhetarizmit shqiptar, duke krijuar imazhin poetik te memedheut qe u mungonte shqiptareve, qe e kishin dhe nuk e shikonin ose nuk e ndienin se e kishin ashtu te bukur e madheshtor, ashtu si e pershkruan poeti, te ringjallur se vdekuri me nje dashuri te pergjeruar prej fjales poetike. Ky imazh i ftonte shqiptaret te ktheheshin ne atdhe. Metafora e madhe e kthimit, e pranishme jo vetem ne kete poeme te Naimit, por ne gjithe letersine romantike te Rilindjes, nuk eshte e njejte me endrren romantike per t'u kthyer ne viset ekzotike, ose ne gjirin e jetes se lire e te paperlyer nga semundjet e qyteterimit modern; nuk eshte thjesht nje arratisje romantike larg rremujes e rremetit te jetes urbane, por nje mall per atdheun e humbur dhe nje thirrje qytetare per t'iu kthyer vlerave te vendlindjes, per t'i ringjallur ato e bashke me to per te ringjallur kombin. Ky ishte misioni i poezise se Naimit, i cili u njejtesua ne vetedijen e kombit me qiririn qe digjet per njeriun dhe per lirine.
Historia, sidomos epoka e Skenderbeut, perbente per rilindesit nje trashegim te cmuar dhe nje deshmi te identitetit e te se drejtes se shqiptareve per te jetuar te lire ne atdheun e tyre. Me vetedijen e ndikimit te madh te se kaluares per formimin e ndergjegjes kombetare dhe per zgjimin e ndjenjave liridashese, Naim Frasheri krijoi poemen epike "Istori e Skenderbeut", e cila, pikersht per keto arsye, u be nje nga veprat me te lexuara gjate Rilindjes. Me kete veper ai realizoi nje enderr te lashte te shqiptareve, per te pasur edhe ata si popujt e tjere eposin e tyre historik. Poema evokoi me nje patos te ngritur atdhetar e romantik qendresen peseshekullore te shqiptareve kunder vershimit osman dhe heroin e kesaj qendrese, figuren e Gjergj Kastriotit Skenderbeut.
Naim Frasheri ishte njeri i Rilindjes dhe Rilindja Shqiptare bashkonte ne vetvete idealet politike qytetare te rilindjes se kombit dhe idealet humane te rilindjes se njeriut. Rilindja e kombit dhe liria e kombit ne mendimin e Naimit eshte e lidhur me rilindjen e njeriut e me lirine e njeriut, me zgjimin e pasurimin e tij mendor e shpirteror, me persosjen e tij morale. Ne kete veshtrim perjetimet lirike te Naimit te shprehura ne vjershat e "Luleve te veres" synojne te afirmojne nje bote te re ndjenjash njerezore, aspiraten e poetit per emancipimin e njeriut dhe per pohimin e individualitetit e te personalitetit te tij.
Keto motive i sollen nje risi e nje pasuri artistike te panjohur me pare poezise shqipe; me to Naim Frasheri themeloi stilin e mirefillte lirik ne letrat shqipe dhe ngriti fjalen shqipe ne rrafshin e poezise e te artit te vertete.
Vepra e Naim Frasherit sintetizoi prirjet me te mbara te zhvillimit historik e kulturor kombetar te shqiptareve dhe beri epoke duke e nxjerre ne nje udhe te re letersine e tyre.
Disa shekuj te shqipes se shkruar para Naimit kishin krijuar nje tradite, ne thellesi te se ciles gjellinte dashuria per gjuhen shqipe dhe gjente shprehje prirja e nje zhvillimi te mevetesishem kulturor te nje kombi qe e dallonte veten nga te tjeret edhe ne kete rrafsh, sado qe trysnia e gjuheve dhe e kulturave te huaja mbi te ishte e madhe. Por rendesine e kesaj tradite e kufizonte fakti qe shpirti i shqipes ndrydhej ne te brenda funksionit kryesisht didaktik, utilitar, te letersise se shekujve XVI-XVIII, si dhe fakti qe ajo nuk kishte arritur te fitonte vazhdimesine e njesine e brendshme.
Vepra e Naimit kaperceu keto kufizime, prandaj ajo shenoi nje ndryshim epokal ne kulturen shqiptare duke krijuar nje letersi te nje tipi te ri qe shprehu shpirtin e kombit e te kohes me nje gjuhe poetike, ne te cilen fjala shqipe tingelloi me te gjitha vlerat e saj te shprehjes plastike e veterefleksive.
Duke vene ne baze te gjuhes se poezise gjuhen popullore, Naim Frasheri e emancipoi shprehjen poetike nga konvencionalizmi dhe i cliroi fjalet nga inercia e nje tradite te ngurtesuar prej gjuhes se konsakruar te librave te dogmes, ose prej trysnise se modeleve te huaja poetike. Me vepren e Naimit letersia shqiptare mohoi ne thelb traditen e zhvillimit te saj te varur nga ndikimi i letersive dhe i kulturave te tjera; ajo nisi te zhvillohej ne menyre te pavarur si letersi e kombit shqiptar, me tiparet e veta. Naimi e afroi keshtu letersine me proceset e zhvillimit shpirteror e kombetar te shqiptareve dhe e beri shprehese te njemendte te ndergjegjes se tyre morale e estetike.
*

Ne fund te shek. XIX dhe ne fillim te shek. XX shfaqen dukuri te reja ne zhvillimin e letersise shqipe, e cila ndonese vijon te mbetet brenda kuadrit te Rilindjes, nis te njohe procesin e dizintegrimit te romantizmit si drejtim letrar. Nje brez me i ri shkrimtaresh qe erdhen pas Naimit, duke ndjekur traditen e Rilindjes ne trajtimin e motivit patriotik, e pasuruan me nje problematike te re shoqerore permbajtjen e letersise, me gjini e forma te reja te shprehjes artistike. Ne krijimtarine e disa syresh u pershenjen shfaqjet e para te realizmit. Ne kete grup shkrimtaresh bejne pjese Andon Z. cajupi, Asdreni, Ndre Mjeda, Gjergj Fishta, Faik Konica e te tjere. Ata e vazhduan krijimtarine e tyre edhe pas vitit 1912, kur mbyllet epoka e Rilindjes si etape historike. Krijimtaria e dy te fundit i perket me shume fazes se re qe nisi ne zhvillimin e letersise shqipe pas krijimit te shtetit te pavarur shqiptar.