[Psikologu]

2. LETERSIA DHE ARTET

Asdreni (1872-1947)
Aleks Stavre Drenova - Asdreni lindi ne Drenove te Korces me 1889 dhe mergoi ne moshe fare te re ne Rumani. Atje kaloi nje jete me shtrengesa ekonomike qe s'iu ndane deri ditet e fundit kur mbylli syte ne Bukuresht. Shpejt u aktivizua gjallerisht ne perpjekjet e kolonise se Bukureshtit ne luften per clirim kombetar dhe u be nje nga veprimtaret dhe figurat qendrore te asaj kolonie. Nisi te shkruante poezi e artikuj publicistike ne fillim te shek. XX. Vjershat e para i botoi ne faqet e shtypit shqiptar. Ato i permblodhi ne librin "Rreze dielli" (1904). Poezia e Asdrenit ndiqte traditen e Naimit e te cajupit, lartesonte traditat liridashese te shqiptareve dhe te kaluaren e tyre, himnizonte dashurine per atdhe dhe i grishte bashkatdhetaret te rreshtoheshin ne luften per clirim kombetar. Vepra me e rendesishme e Asdrenit e botuar gjate Rilindjes eshte "endrra e lote" (1912). Kjo permbledhje poezish dallohet per pasurine e motiveve, per frymen atdhetare e demokratike dhe per nje nivel te ri artistik. Ne disa poezi te ketij vellimi poeti demaskon pushtuesit, i thur himn trimerise qe treguan kryengritesit e lirise ne ngjarjet e viteve 1911-1912 dhe fshikullon me nota ironike ate pjese te parise qe iu shmang luftes clirimtare. Ne keto vjersha, si "Zeri i kryengritesve", "Krereve tradhtare", "cperblimi", motivet e luftes per clirim kombetar u gershetuan me motivet e pakenaqesise ndaj padrejtesise shoqerore. Vepra e Asdrenit shenonte keshtu nje hap per kalimin nga romantizmi ne realizem, nga paraqitja e idealizuar e jetes dhe e traditave ne kritiken e realitetit historik e shoqeror te kohes.
Kjo kritike dhe ndjenja e zhgenjimit te njerezve te thjeshte nga rezultatet e luftes qe bene per clirim kombetar e shoqeror, u thellua ne krijimtarine e Asdrenit pas viteve 20 dhe gjeti pasqyrim ne vellimin "Psallme murgu", qe u botua ne vitin 1930. Me kete veper Asdreni bente nje hap te shenuar perpara edhe si artist. Poezia e Asdrenit dhe e disa krijuesve te tjere te kesaj periudhe, tregonte se ideja kombetare po i hapte udhe idese njerezore. Asdreni la shume vjersha ne doreshkrim, midis tyre nje permbledhje poezish me titull "Kambana e Krujes" qe u botua pas clirimit.
Rendesi ne krijimtarine e Asdrenit ka edhe publicistika e tij. Ne artikullin "Dy-tri fjale per oxhakesine" botuar ne revisten "Albania" te Faik Konices me 1902, Asdreni demaskon ate pjese te parise feudale qe merrte neper kembe sakrificat e atyre qe derdhnin gjak per lirine e vendit.
Vend me rendesi ne publicistiken e Asdrenit zene edhe shkrimet qe denoncojne synimet e shteteve shoviniste fqinje dhe pohojne besimin e forcave te verteta kombetare per fitoren e lirise.
Asdreni ka hyre ne historine e letersise shqiptare si nje poet atdhetar e demokrat, qe me vepren e tij ndikoi per zgjimin e ndergjegjes kombetare e shoqerore dhe per pasurimin e poezise shqipe me forma e mjete te reja shprehese.