Personalitetet shqiptare ne Kamus Al Alam te SAMI FRASHERIT

[Pause_Print_Scroll]

MIRAHOR ILIAZ BEU
Është nga njerëzit e Ebu-l-Fet'h Sulltan Mehmed Hanit II dhe Sulltan Bajazitit. Është stërgjyshi i autorit të ngratë nga nëna dhe themelues i qytetit të Korçës që gjendet në vilajetin e Manastirit. Iliaz beu ishte një trim i fshatit Petarjet të kazasë së Permetit të vilajetit të Janinës. Në ekspeditën e Sulltan Murat Hanit II, që ndodhi në territoret e Shqipërisë, u muar t'u shërbejë sulltanëve. Pranoi fenë e ndershme islame. Duke u stërvitur dhe, duke marrë gradë pas grade si në kohën e padishahut të lartpërmendur, si në kohën e Sulltan Mehmedit II, u përgatit për pushtimin e Stambollit. Në rrethinën e Jedi Kulës, me lejen e padishahut të tij, një kishë e pat kthyer në xhami, e cila tani është e njohur me emrin Xhamia e Mirahorit ose Xhamia e Kishës. Pranë saj gjendet edhe një teqe dervishësh. Ishte bërë edhe lala (këshilltar, edukator) i Sulltan Bajazit Hanit II. Kur erdhi në fron Sulltani i posapërmendur, qe bërë mirahor i parë. Pas një kohe u pensionua dhe iu dha pasuri (çiflik) në fshatin Pitarjet (që ishte vendlindje e tij) dhe në disa fshatra përreth. Kur u kthye në atdhe, e bleu dhe menjëherë e prishi një manastir të bukur i cili gjendej në brendi të çiflikut të tij dhe në vend të këtij manastiri e ndërtoi një xhami një imaret-han (kuzhinë publike humanitare) një medrese dhe disa ndërtesa të tjera. Kështu i vuri bazat e qytetit të Korçës. Pastaj, u gjend në vilajetin e Janinës dhe në detyra të tjera. Çifliqet i la vakuf, dhe i autorizoi fëmijët e vet meshkuj të udhëheqin në to. Vakufi i përmendur tash udhëhiqet nga bejlerët e Korçës, të cilët janë trashëgimtarë të tij. Nga dy fëmijët e tij, i madhi Ine beu (ka një xhami në rrethinën e Jeni Kapisë që lidhet me emrin e tij) u vra në frontin e Bagdadit, kurse tjetri u bë mytevelli i vakufit në Korçë. Mirahor Iliaz Beu konsiderohej si njeri i shenjtë. Ç'është e vërteta, për të tregohen gjëra të çuditshme. Gjoja se Sulltan Bajaziti kur e pensionoi atë, e urdhëroi të marrë një kafshë nga Has-ahuri, t'i hipë asaj dhe i premtoi se do t'i japë pasuri aq tokë sa do të mundet të sillet me të një kohë të caktuar. Ky e zgjodhi dhe e mori një mushkë të shpejtë. Kjo mushkë posa përfundoi të sjellurit nëpër vendet që dëshiroi mirahori, plasi dhe u shndërrua në gur, ndërsa nga brenda filloi t'i rrjedh shkumë. Edhe në rrethin e Korçës haset një gur si mushkë e shtrirë dhe rrjedh uji i bardhë si shkuma nga kërthiza. Legjenda që u përmend duhet të ketë lindur nga kjo ngjashmëri. Iliaz beu vdiq në vitin 917/1511 dhe tyrbja e tij gjendet pranë xhamisë në Korçë .

[Pause_Print_Scroll]

MUHTAR PASHA
Ishte nga vezirët (ministrat) në kohë e qeverisjes së Sulltan Mehmed Hanit II. Është i biri i Ali Pashë Tepelenës. Ishte mytesarrif në Athinë e cila gjendej nën qeverisjen e babait të tij. Babai i tij u shpall fermanli. Kur u rrethua në Janinë, bashkë me Veli Pashën i cili ishte mytesarrif në Terhallë dhe vëllezërit e tjerë, sado që kërkuan strehim nga shteti, pas vdekjes së Ali Pashës, edhe këtyre ua prenë kokat dhe i dërguan në Stamboll. Është varrosur jashtë Topkapisë .

[Pause_Print_Scroll]

MUIDI
Nga poetët e shekullit të dhjetë sipas hixhretit janë dy personalitete me këtë pseudonim:
I pari, nga këta, është nga Tetova. Babai i tij ishte muid-zade nga muderrizët e kohës së Sulltan Bajazit Hanit. Ky, biografia e të cilit shkruhet këtu, kishte shkruar shumë poezi. E ka lënë pas vetes edhe një “Hamse”.

[Pause_Print_Scroll]

MURAT PASHA
Është nga vezirët i cili në kohën e Sulltan Mehmed Hanit IV dy herë kaloi në postin e kryeministrit. Është me origjinë shqiptare. E lëshoi vendlindjen dhe me të ardhur në Stamboll hyri në ushtrinë e jeniçerëve (Yeniçeri oca¤i), ku më pastaj duke marrë gradë pas grade, u bë çorbaxhi. Në ekspeditën ushtarake të Bagdadit u bë kul-kethuda (lexo: ket-huda) e pastaj sekban-bashë. Duke i parë sukseset dhe shërbimin e mirë të tij në pushtimin e Kretës, Sulltani i lartpërmendur e emëroi aga të jeniçerëve. Në vitin 1058/1649 u avancua në gradën e kryeministrit (sadriazem). U përpoq të përmirësojë korpusin e jeniçerëve të cilit i takonte, të nënshtrojë me forcë disa grupe të ushtarëve; të largojë disa kryekomandantë (ser-amidan) të grupeve të përmendura, pastaj tentoi të kalojë në vend të Kara Çaushit i cili ishte aga i jeniçerëve. Mirëpo, pas të gjitha këtyre, duke kuptuar se nuk do të ketë forcë të rezistojë në këto që u përmendën, pas pesëmbëdhjetë muajsh si kryeministër (sadriazem), më 1060/1650, duke kërkuar falje, kërkoi të shkojë në ejaletin e Bodinit. Kërkesa e paraqitur e tij u pranua. Pasi qëndroi si vali i Bodinit tre vjet, pra, më 1063/1652 u largua nga puna dhe erdhi në Stamboll. Më pastaj, d.m.th. më 1064/1653 përsëri vjen në pozitë dhe emërohet kapedan i marinës (kapudan-i derya). Kur del në Detin e Bardhë me flotën ushtarake të shtetit Osman dhe, duke shpartalluar ushtrinë e Venedikut që e mbante gjirin e Bosforit, duke ngritur lart famën dhe fuqinë e shtetit, fitoi simpati dhe dashuri te sulltani i tij. Mirëpo, meqë organizoi grupe të jeniçerëve dhe ushtarë që të çohen kundër Ibshir Pashës i cili ishte kryeministër, mu për këtë shkak dënohet me burg. Më vonë, pra më 1065/1654, për të dytën herë kaloi në pozitën e kryeministrit. Pas tre muajsh në këto pozita të larta, përsëri, duke kërkuar falje, emërohet nëpunës në ejaletin e Damaskut. Duke shkuar në vendin e punës, vdes në Hamma. Ishte një vezir i mençur dhe i aftë .

[Pause_Print_Scroll]

MUSA QAZIM PASHA
Është njëri nga poetët më të famshëm të periudhës së fundit osmane.Sidomos u shqua me elegjitë dhe satirat etj. Lindi në vitin 1237/1821 në kasabanë e Konicës në Shqipëri. Së bashku me babain e vet, Hysejn beun, shkoi në Stamboll. Pasi mbaroi shkollën dhe pasi u aftësua bukur mirë, vazhdoi të punojë në zyrën e Divan-i Hymajun-it (Këshill i lartë në Perandorinë Osmane që vepronte në pallatin e Sulltanit), pastaj në një zyrë të veçantë të tij dhe në zyrën e Sekretariatit financiar. Më pastaj me veprimtarinë e tij filloi karierë të veçantë ushtarake. Me talentin e tij të lindur për një kohë të shkur-tër arriti të punësohet në Sekretariatin që kishte të bëjë me livatë (kra-hinat), e pastaj në Sekretariatin ushtarak dhe kështu, gradualisht fitoi gradën e lartë ferikli (gjeneral). Oratoria e madhe e tij arriti efekte dhe ndikime të mëdha. Dashuria e madhe ndaj familjes së Hazreti Muhammedit e futi në tarikat (mbase në sektin shiit - M.P.), Një pjesë e rëndësishme e poezive të tij janë poezi panegjirike, elegji, ndërsa disa poezi të tij përmbajnë lutje, dua e të ngjashme. Ja disa vargje nga poezia e tij(të cilat po i japim në gjuhën shqipe me një përkthim të lirë):
Dashuria e rrufeshme dhe deti i pafund të shqetësojnë
Një margaritar i çmueshëm u bë i dukshëm në kohën e tij
Tha u dukën lulet e para që e ndryshojnë karakterin
Në njërën është drita e Muhammedit në njërën drita e Aliut .

[Pause_Print_Scroll]

MUSTAFA PASHA
Në kohën e sulltanatit të Sulltan Javuz Selim Hanit dhe të Sulltan Sulejman Hanit arriti gradën vezir i dytë. Është shqiptar. U martua me motrën e Sulltan Sulejmanit. Kjo lidhje familjare me anë martese bëri që ky edhe më tepër të respektohet nga ana e Sulltanit. Ishte një vezir i mençur, i shkathët dhe shumë i guximshëm. Në luftërat me Hungarinë dhe në rrethimin e Rodosit bëri shërbime të mira. Më 928/1521 qe bërë vali i Egjiptit (Misirit). Kur mbërrini atje, mori pjesë në një kryengritje kundër ushtrisë së mbetur çerkeze. Luftoi kundër tyre. Përsëri e pushtoi territorin e Egjiptit. Pasi vendosi paqë dhe qetësi, pasi qëndroi si vali aty tetë muaj e gjysmë, erdhi në Stamboll. Në 935/1528, kur bëhet vezir i dytë, vdes. U varros në oborrin e xhamisë që e kishte ndërtuar në Gekboza .

[Pause_Print_Scroll]

MUSTAFA PASHA
Ishte nga kryeministrat (sadrazemët) e kohës së Sulltan Mustafa Hanit III. Ishte nga Manastiri. Në fillim ishte iç-mehter. Arriti pozita të larta shtetërore; u bë kapuxhi-bashë dhe më 1103/1691 aga i jeniçerëve, e më pastaj u emërua muhafiz në Baba-Dagi. Pa kaluar shumë kohë u avancua në gradë të vezirit. Së pari në Anadoll, e pastaj, më 1108/1696 u emërua serdar dhe vali në Dijarbekir. Për shkak të sjelljeve dhe qëndrimeve të tij të çuditshme e hidhëroi padishahun e tij, por me ndërmjetësimin e shejhul-islamit (myfti), Fejzullah efendiut, u dërgua në kufirin e Bosnjës dhe u përqëndrua në kalanë e Boçillit, ku do t'i mjaftonte grada e vezirit. Më 1109/1697 u fal dhe u kthye përsëri në detyrë të vezirit. Kështu qe caktuar vezir në ejaletin e Bosnjës, pas një viti në ejaletin e Rekka-së, e pastaj në atë të Bagdadit. Në vitin 1112/1700, duke qenë në gradën e serdarit, u çmua lart në punën që bëri në përmirësimin e shtratit të lumit Dijale në kohën e nënshtrimit të Basrës. Më 1113/1701 transferohet në ejaletin e Anadollit, ndërkaq në vitin 1114/1702 avancohet edhe në gradën e kryeministrit. Ishte i padijshëm (lexo: i pashkolluar - M.P.), këmbëngulës dhe në një mënyrë i çuditshëm. Duke e mërzitur popullin me qëndrimet dhe sjelljet e çuditshme, si p.sh. duke ua ndryshuar veshjen grave ose duke urdhëruar të rrihen me një mijë shkopinj për një gabim, katër muaj pas një veprimi të këtillë, në moshën pesëdhjetëvjeçare dënohet me vdekje. E merr dënimin e merituar .

[Pause_Print_Scroll]

NAMI
Nga poetët e Perandorisë Osmane të shekullit të dhjetë janë pesë personalitete me këtë pseudonim:
I dyti nga këta është nga Shkupi. Ishte i njohur me emrin Bekli Memi

[Pause_Print_Scroll]

NASUH-ZADE ALI PASHA
Është nga kapedanët e kohës së sulltanatit të Sulltan Mahmut Hanit II. Është ulqinak172a. Edhe pse ishte kapedan i Galeonit, u bë kapedan i Perandorisë Osmane. Ndonëse ishte muhafiz në muhafezllëkun e Ujrave të Ulqinit, me një pjesë të anijeve të marinës së Perandorisë Osmane, më 1237/1821 u bë kapedan-i derja (admiral) në vend të Deli Abdullah Pashës, dhe atëherë grekët që ishin në kryengritje, meqë e kishin rrethuar Sakëzin nga rruga detare nën komandën e Kanariut të famshëm, me flotën shkoi në ato anë. Në luftën që u zhvillua ndërmjet tyre, i detyroi grekët të tërhiqen. Sado që e çau rrethimin dhe barrikadën, këta gjatë natës u afruan fshehtas dhe ia dhanë zjarrin flotës së tij. Ky, biografia e të cilit po shkruhet këtu, u hodh në det dhe, pas një përpjekje, u mbyt në ujë. Sipas një varianti tjetër doli në breg, por e vranë disa gjakpirës dhe ia kishin hedhur trupin në det.Të nesërmen ia kishin gjetur kokën të prerë dhe ashtu e kishin varrosur. Në funksionin kryekapedan qëndroi 8 (tetë) muaj172b .

[Pause_Print_Scroll]

NEHARI
Është nga poetët e periudhës osmane të shekullit të dhjetë sipas hixhretit. Ishte nga Prizreni .

[Pause_Print_Scroll]

NESIRI
(Tahir Dede)
Është poet dhe baba i tarikatit (sektit) të bektashizmit. Është nga fshati Frashër në Shqipëri që është vendlindja e autorit të ngratë (Sami Frashërit - M.P.). Pasi shëtiti një kohë të gjatë nëpër vendet e Perandorisë dhe pasi i vizitoi vendet e shenjta (shkoi në haxhillëk) u kthye në katundin e lartpërmendur (në Frashër - M.P.) dhe themeloi një teqe të madhe dhe përparimtare . Vdiq në vitin 1250/1834. U varros në tyrben pranë teqes së tij. Përveç shumë poezive në gjuhën shqipe, Nesibi shkroi edhe shumë gazele (vjersha lirike) në gjuhën turke dhe në gjuhën persiane. Kur po kthehej në mëmëdhe, u ndal në kasabanë e Leskovikut. Kur shejhat e atyshëm i shtronin pyetje, ky aty për aty u përgjigjej me vjersha .

[Pause_Print_Scroll]

NUHI
Është nga poetët e periudhës osmane të shekullit të dhjetë sipas hixhretit. Është prishtinas. Ishte në kabinetin e Sulltan Mehmedit, njëri nga shehzadet (princat, pasardhësit) e Sulltan Sulejman Ligjëdhënësit. Kur vdiq shehzadeja i lartëpërmendur, iu bashkua sekretarëve të Divan-i Hymajunit (Oborri i Sulltanit). Në ekspeditën e Vanit ishte në funksion të lartë në Oborrin e Sulltanit, mirëpo, vdiq .

[Pause_Print_Scroll]

OMER PASHE VRIONI
Ishte nga fshati Vrion i kazasë dhe sanxhakut të Beratit në Shqipëri. Shkoi në Egjipt si ushtar dhe atje duke marrë grada njërën pas tjetrës, u gjend edhe në vilajetin e Egjiptit të Mehmed Ali Pashës, me gradën e mirmiranit. Mirëpo, pastaj, duke rënë në mosmarrveshje me pashën e sipërpërmendur, u kthye në Janinë dhe vihet në shërbim të Ali Pashë Tepelenës. Meqë Ali Pasha u shpall fermanli, e la edhe këtë dhe u bashkua me Hurshid Pashën i cili ishte dërguar mbi Ali Pashën. Më 1236/1821, pas Ali Pashës, bëhet vali i Janinës me gradë të vezirit. Në këtë detyrë qëndroi katër vjet. Fëmijët e tij, Hysejni dhe Karamani u bënë mytesarrif në Berat dhe në liva (krahina) të tjera. Bejlerët e Beratit të tashëm (lexo në kohën e Samiut - M.P.) janë nipërit dhe stërnipërit e këtij, biografia e të cilit po shkruhet këtu .

[Pause_Print_Scroll]

OHËRLI HASAN PASHA
Është nga vezirët që arriti në funksione të larta në ministri në kohën e Sulltan Osman Hanit II. Është djali i një spahiu nga Ohri . U rrit dhe u kalit në kopshtin e pallatit të Sulltanit. U bë bostanxhi-bashë, kurse në ekspeditën e Revanit aga i jeniçerëve e pastaj bejlerbe i Rumelisë. Kur u kthye në Stamboll, u shpërblye me gradën vezir i katërt. Në vitin 1030/1620 kaloi në postin e sadriazemit. Pas pesë muajsh në këtë post, u akuzua se nuk i doli në ndihmë Karakash Mehmed Pashës i cili u vra në luftën e Hotinit , prandaj u largua nga detyra. U vra në mosmarrëveshjen që u paraqit po në këtë vit. U varros në Beshiktash, afër tyrbes së Jahja efendiut. Në Ohër ka lënë pasuri materiale për qëllime bamirëse (hajrate) .

[Pause_Print_Scroll]

PATRONA HALIL
Është shqiptar. Ishte nga eprorët e jeniçerëve të kohës së Sulltan Ahmet Hanit III. Në një lëvizje (kryengritje) që e organizoi , së bashku me disa bashkëmendimtarë të tij, u vra nga Halil Pehlivani, aga i jeniçerëve, dhe nga shokët e tij .