Ç A M Ë R I A

[ARVANITI]

Çamëria e sotme është Thesprotia e lashtë ilire, është shtrirja anësore e jugut të thellë shqiptar prej Sarandës e deri në Prevezë. Ajo përbën grupin e katërt të krahinave etnografike që formojnë Toskërinë.

Në këtë krahinë thjeshtë shqiptare përveç mbi 250 fshatarave çame, përfshihen edhe këto qytete: Konispoli, Filati, Gumenica, Margallaci, Paramithia, Pargga, Preveza, Filipja dha dhe Arta.

Para vendosjes së kufijve më 1913, kryeqendër e Çamërisë ishte qytet historik i Janinës.Janina e Ali Pashë Tepelenës, qyteti i 17 xhamive shqiptare, të cilat qeveria greke mbasi e pushtoi Janinën e Çamërinë me trevat tjera shqiptare, të cilat gjinden në Jug të Epirit, bëri greqizimin e saj, duke shkatërruar xhamit e duke shpërngulur me dhunë popullsinë çame.

Përveç qyteteve dhe fshatrave çame që përmendëm, Vilajeti i Janinës përfshinte edhe qytetet tjera si Meçovën, Grebenën, Delvinaçin dhe Konicën. Më në veri janë qytetet tjera si Kosturi,Folomina, Serfixheja. Në juglindje të Çamërisë e në jug të Janinës shtrihet tjetra krahinë e madhe shqiptare e pushtuar nga Greqia më 1913. Thesalia me qytetet kryesore Trihallën e Larisën emra shqip që dalin nga: “tri hallat” dhe nga vendi “ i dhive lara”.

Për prejardhjen e emrit Çamëri gjer më sot trajtesat më të hershme u takojnë studjuesve të huaj të shekullit të kaluar ,si psh. : M. Leake, Poucqueville, etj.

Vëmendja është drejtuar nga toponimia, që ka natyrë konservative dhe ruhet realitivisht gjatë, kur ka zhvendosje popullsish. Është parë një lidhje e ngushtë e emrit Çamëri me emrin e lumit që e përshkon atë,Thjamisi antik. Thjami është i identifikuar me Kalamajin,lumin që shkon pran shkallës së Filatit (Shkalla e Zarjanit).

Me sa dimë, askush tjetër gjer më sot nuk është përpjekur të shpjegojë burimin e dy emërimeve të lumit në lashtësi dhe sot.

Çabej ka vërejtur se vazhdimësia e dy termave Thiami-s- çam-i,shpjegohet me ligjësitë fonetike të shqipes.

Në të mirë të kësaj teze, studjuesi shqiptar F.M.Rrapaj sjellë para studjuesve dhe një fjalë të çamërishtës, e cila mbështet autoktonin e emrit Thiam-is.Burimi duhet të jetë emri i thjamë, i përdorur me kuptimin:gjë e papritur, çudi, fatkeqësi, e afërt me ,,thagmë,, ,diçka e mirë a e keqe që të çuditë shumë, pasi bëhet ndryshe nga ajo që është e zakonshme të tjera: çudit, mrekulli. Me qenë se vërtetohet se kjo fjalë nuk ka burim grek, sipas Çabejt fakti provon edhe një herë autoktoninë e shqiptarëve në vendbanimet e tyre.

Përpjekjet për të dëshmuar këtë vazhdimësi duke u mbështetur në evolucionin fonetik të toponimit (emrat të vendeve) të lashtë ilire,që kanë arritur deri në ditët tona, nisin qysh në gjysmën e parë të shekullit të XIX-të kur sunduesi anglez U.M.Lik në toponimin shqip Çam(-ëri) e në etonomin çam gjeti formën e lashtë epirote Thyamis,që kishte evoluar në bazë të ligjeve fonetike të shqipes.

Vlen të përmendet se në vitin 1877 në Gjermani del studimi i parë antropologjik për shqiptarët e, me të bashkë, nis dhe antropologjia e shqiptarëve.Dhe përsëri udhërrëfyes në këtë degë të albanologjisë do të jetë një figurë e shquar e shkencës së shekullit të XIX-të, patologu dhe antropologu Rudolf Virhov 1821-1902, i mirënjohur si “themelues i patologjisë qelizore” ;Punimi i tij “Mbi krainologjinë e ilirëve” u botua në Berlin. E rëndësishme është të theksohet se antropologu i shquar identifikon shqiptarët ( kafkat e të cilëve ai i ka studjuar) me ilirët dhe konkluzionet e studimeve të tij ai i shfrytëzon si argumente kundër synimeve antishqiptare të fuqive imperialiste të kohës.

Nga fundi i shekullit të XIX-të, Helbigu zbuloi se emrat e njerëzve që hasen në mbishkrimet mesape në shumë raste janë thuajse të njëjta me antroponimet ilire të bregdetit lindor të Adriatikut.

Ky fakt i zbuluar nga Helbigu, i kombinuar me të dhënat e burimeve të lashta rreth një mërgimi të mëparshëm të banorëve të Epirit dhe Ilirisë në Italinë Jugore,e shpuri shumicën e studjuesve në përfundimin se mesapët, një fis jo italik që banonte në pjesën lindore të siujdhesës apenine, ishin një degëzim i trungut të popullit ilir.Pas kësaj,mbishkrime të gjetura në trojet e lashta të mesapëve filluan të shiheshin si dokumente të shkruara në gjuhën e ilirëve.