Nektari i vulosur i Xhennetit (JETA E MUHAMMEDIT A.S.)

[Albanian eX|PerT]

Safijjurrahman El-Mubarekfuri

NEKTARI I VULOSUR I XHENNETIT

STUDIM MBI JETËSHKRIMIN

E RESULULL-LLAHUT A.S.

[Albanian eX|PerT]

FJALA E SEKRETARIT TË PËRGJITHSHËM TË LIGËS BOTËRORE ISLAME - RABITËS, ZOTËRI PROFESOR ALI EL-HAREKANIT

Falënderimi i qoftë All-llahut xh.sh., Sunduesit të botëve, Kriju­esit të qiejve dhe të Tokës, Dhuruesit të territ dhe të dritës, salavati e selami i All-llahut xh.sh. qoftë mbi Muhammedin a.s. i cili është vulë e të gjithë Pejgamberëve, i cili ka ditur të gëzojë dhe të paralajmërojë, të premtojë dhe të kërcënojë. All-llahu e ka nxjerr njerëzimin me të nga errësira në dritë dhe e ka shpjerr në rrugën e drejtë, sirati mustekim, në rrugën e Zotit të gjithëçkaje që ekziston në qiej dhe në Tokë.
A nuk po i kthehet, pra, çdo gjë All-llahut?!
Kur All-llahu i Lartmadhëruar e ka pajisur Pejgamberin a.s. me shef'at, dhe i ka caktuar pozitë të veçantë ndër Pejgamberët, Mysli­manët i ka porositur që ta donë atë dhe për Vete i ka bërë të dashur pasuesit e tij, ka porositë këtë:
"Thuaju (o Muhammed!): "Nëse e doni All-llahun, atëherë ejani pas meje, që All-llahu t'ju dojë dhe t'ju falë mëkatet..." (Ali Imran, 31)
Këto fjalë të All-llahut janë porosi për myslimanët që me tërë qeni­en e vet të përpiqen dhe ta duan Resulull-llahun a.s.
Arsyet për ta dashur vazhdimisht Resulull-llahun a.s. shtohen shu­mëfish nga dita në ditë, e ato gjenden në personalitetin, karak­terin dhe në veprën e tij.
Andaj, që nga fillet e para të Islamit, myslimanët fuqishëm qenë mishëruar me Resulull-llahun a.s., imituan atë dhe çdo herë theksonin vlerat dhe virtytet e tij, ndaj filluan edhe të shkruajnë rrugën e jetës së tij - "Siretu Resulull-llah a.s."
Jetëshkrimi i shkëlqyeshëm i Pejgamberit a.s. bazohet në fjalët, veprat dhe karakterin e tij shembullor. Aishja r.a. thotë:
"Sjellja e tij është sipas Kur'anit", ndërsa Kur'ani është Libri i All-llahut xh.sh., Fjala e Tij universale, andaj kush sillet kështu do të jetë njeriu më i mirë, personalitet i formuar dhe ndër krijesat më të dashura të All-llahut xh.sh.
Edhe sot myslimanët i bashkon dashuria e madhe dhe e pakufish­me ndaj Pejgamberit a.s. Andaj, kush e donë ate (Pejgamberin a.s.) edhe lexon edhe shkruan për te.
Kështu u lind ideja që të mbahet kongresi i Parë Islam, kushtuar studimit të jetës, punës dhe veprës së ndershme të Resulull-llahut a.s.
Ky kongres u mbajt në Pakistan në vitin 1396 h. Liga islame - Rabita - ofroi shpërblime në të holla me vlerë prej 150.000. rijal saudit për pesë veprat më të mira mbi jetëshkrimin e Resulull-llahut a.s. me këto parashtresa:
1. Që studimi të jetë i plotë dhe t'i përfshijë saktësisht ngjarjet historike sipas rendit kronologjik;
2. Të jetë origjinal dhe i pabotuar më parë;
3. Që autori t'i numërojë të gjitha veprat klasike etj. me të cilat është shërbyer;
4. Që autori të shkruajë posaçërisht autobiografinë e vet të plotë, me kualifikim profesional dhe t'i përmend punimet e veta shkencore ose veprat e botuara, nëse i ka;
5. Që studimi të jetë i shkruar qartë ose i shtypur;
6. Të jetë i shkruar në gjuhën arabe ose në ndonjë gjuhë të gjallë;
7. Studimi do të pranohet nga fillimi i muajit rebiul th-thani 1396. h. gjer në fillim të muajit muharrem të vitit 1397. h.;
8. Studimi do t'i dorëzohet sekretariatit të përgjithshëm të Rabi­tës islame në Mekë, në zarf të vulosur që do të regjistrohet nën numrin e veçantë serik;
9. Punimet do t'i kontrollojë komisioni i veçantë profesional i përbërë nga dijetarët e kësaj fushe të shkencës.
Kjo proklamatë ka qenë stimulim që në konkurs të marrin pjesë të gjithë ata, të cilëve All-llahu xh.sh. u ka dhuruar dashuri ndaj Resu­lull-llahut a.s. e që e kanë studiuar personalitetin, punën dhe veprën e tij, e veç kësaj kanë pasur prirje për të shkruar.
Në selinë e Rabitës fillojnë të arrinë punimet e shkruara në gjuhën arabe, urde dhe në gjuhë të tjera.
Në konkurs arritën 171. punime prej të cilave: 84. studime në gjuhën arabe, 64. në gjuhën urde, 21. në gjuhën angleze, një në gjuhën franceze dhe një në gjuhën hamite (afrikane).
Komisioni profesional, pas leximit dhe shqyrtimit të gjitha puni­meve i zgjodhi pesë më të mirat, autorët e të cilave u shpërblyen.
Kkëta janë:
1. Fitues i shpërblimit të parë, profesor Safijju-r-Rahman El-Mubarekfuri, ligjërues në Universitetin Selefik në Indi. Vlera e shpër­blimit është 50.000. rijal saudit;
2. Fitues i shpërblimit të dytë, dr. Mexhid Ali Kani nga Universi­teti Krahinor Islamik Nju Dehli - Indi. Vlera e shpërblimit 40.000. r.;
3. Fitues i shpërblimit të tretë, dr. Nusajr Ahmed Nasiri, rektor i Universitetit Islamik në Pakistan. Vlera 30.000. r. s.;
4. Fitues i shpërblimit të katërt, profesor Hamid Mahmud Men­sur Lemudi nga Egjipti. Vlera 20.000. r. s.;
5. Fitues i shpërblimit të pestë, profesor Abdusselam Hashim Hafëzi nga Medina, Arabia Saudite, vlera e shpërblimit 10.000. r. s.
Rabita shpalli emrat e fituesve në Konferencën e Parë Aziatike në Karaçi që u mbajt në muajin shaban të vitit 1398. h. dhe për këtë e informoi mbarë opinionin islam.
Kjo ngjarje u shënua në Mekë në solemnitetin e organizuar nga Emir Saud ibën Abdul-Muhsin ibën Abdul-Azizi, zëvendës i mëkëm­bësit të qarkut të Mekës, më 12. rebiul-evvel të vitit 1399. h.
Sekretariati i Rabitës në këtë solemnitet ka bërë të ditur se do t'i botojë studimet e shpërblyera në disa gjuhë botërore. Sipas kësaj, lexuesit të nderuar i ofrojmë veprën që ka fituar shpërblimin e parë, të autorit sheh Safijju-R-Rahman El-Mubarekfuri, profesor në Universi­tetin Selefik në Indi. Do të botohen edhe veprat e tjera të shpërblyera, duke lutur All-llahun e Lartësuar që nga të gjithë ne t'i pranojë veprat tona, të kryera posaçërisht në emër të Tij. All-llahu xh.sh. është Sundues i mirë dhe Ndihmës i mirë.
Salavati dhe selami qofshin mbi Resulull-llahun a.s., familjen e tij, as'habët e tij dhe ithtarët e tij.


Sekretari i përgjithshëm i Rabitës
Muhammed ibën Ali El-Harekan

[Albanian eX|PerT]

PARATHËNIA E BOTUESIT

Jetëshkrimi i Resulull-llahut a.s. gjithnjë do të jetë pikëvrojtim historik, burim i pashterur, nga i cili do të inspirohen gjenerata të tëra, kureshtarë të etshëm, të cilët janë trashëgimtarë të pejgamberisë, pishtarë të imanit, flakadani i të cilëve do të flakërojë përgjithmonë e aureoli i dritës do të zgjerohet vazhdimisht.
Kush e ka studiuar me përkushtim rrugën e jetës së Resulull-llahut a.s. dhe i ka kushtuar rëndësi të mjaftueshme vlerave të tij ide­ore, meditative dhe praktike, sheh zinxhirin e pandërprerë të ngjar­jeve interesante dhe të jashtëzakonshme historike, në të cilat Resulull-llahu a.s. dhe një grup i vogël besimtarësh kanë mbizotëruar qysh në atë kohë me shumë njohuri shkencore. Prejardhja e materies, shkaqet e gravitacionit të Tokës dhe shumë njohuri të tjera nga Kur'ani, ua kanë ngritur atyre njerëzoren në nivel të paparë dhe të panjohur gjer atëherë në gjininë njerëzore. Kush thellohet më tepër në jetën dhe veprën e Resulull-llahut a.s. ndeshet me një transformim misterioz nga historia e thatë, sterile e boshe, që i gjasonte shkretë­tirës - në një histori të begatë sikurse toka e pasur e pjellore nga e cila mbien e më vonë rritet njerëzorja, dituria, qytetërimi dhe bukuria.
Nga burimi i Resulull-llahut a.s. njerëzit shuan etjen, nga kopshti i tij trëndafilash ata volën frute dhe lule aromatike. Me këto janë ushqyer dhe kanë qenë të qortuar vetëm aq sa të dihet se janë njerëz e jo engjëj; ke mundur t'i dëgjosh duke thënë:
"Ekziston një shkretëtirë e madhe në përqafimin e së cilës u rritën njerëzit, të cilët e pranuan Islamin dhe e përhapën atë në hapësirat e mbuluara me errësirë, duke dëbuar para vetes terrin dhe injorancën."
Veprat e Resulull-llahut a.s. na flasin: "Ne e sajojmë ummetin - popullin të cilit do t'i takojë historia e Botës në të ardhmen."
Historia e gjertanishme nuk njeh ndonjë personalitet si Resulull-llahu a.s. i cili ka pasur durim në fatkeqësi, qëndrueshmëri në drejtësi, ka qenë i fortë në karakter dhe i qetë në vrungullimet dhe tundimet e kësaj bote. Askush nuk ka qenë më i mëshirshëm, më zemërgjerë dhe më i arsyeshëm se ai, dhe askush nga njerëzit nuk ka mundur më mirë se ai t'i kuptojë domethëniet mbinatyrore. Atë All-llahu xh.sh. e ka krijuar që t'i mposhtë shumë fatkeqësi (mynxyra) dhe t'i përvuajë ato vetë.
Prandaj Resulull-llahu a.s. për historinë e njerëzimit është burim i pashtershëm i humanizmit, ndërsa për vetë njerëzimin mbrojtës i strukturës së këtij humanizmi dhe zbatimit të tij në vepër.
All-llahu i Lartësuar e ka vulosur zemrën e Resulull-llahut a.s. nga të gjitha të metat dhe dobësitë, që nga lindja gjer në vdekje.
Duke lexuar jetëshkrimin e Resulull-llahut a.s. njohim personali­tetin e tij, tiparet e karakterit të tij, mënyrën e shprehjes dhe metodën e punës së tij, si dhe kuptojmë se All-llahu xh.sh. gjithnjë ka qenë mirë­dashës ndaj tij: Udhëzues, Ndihmës dhe Mbrojtës i tij. Islami ka qenë feja e tij, ndërsa Kur'ani udhërrëfyes i tij.
Krahas kësaj do të kuptojmë se njeriu nuk është në gjendje të arrijë qëllime të larta morale dhe vlera njerëzore ndryshe nga shem­bulli i Resulull-llahut a.s. i cili, para së gjithash, ka qenë njeri e pastaj nismë­tar i humanizmit dhe përparimit shoqëror.
Nga mundësitë mbinatyrore, mbinjerëzore të Resulull-llahut a.s. përkatësisht mu'xhizet e tij, duhet përmendur, përveç tjerash që histo­rinë (kuptimi i historizuar i jetës së vet) e vet e ka plotësuar me fakte deri atëherë të panjohura (paevidencuara) për njerëzimin.
Tërë jeta e Resulull-llahut a.s. është caktuar dhe rregulluar sipas dispozitës hyjnore. Sikur cilësitë e tij, All-llahu xh.sh. t'i ketë krijuar në një kohë, pastaj t'i ketë varur ato, në mënyrë që gjatë jetës dhe sipas nevojave të caktuara t'i ketë marrë nga koha dhe t'a ketë stolisur të Dërguarin e Vet. Kjo i gjason bimës e cila merr dritën e diellit nga qielli, pa të cilën s'mund të jetojë.
Një komponentë e rëndësishme e personalitetit të Resulull-llahut a.s. ka qenë - oratoria, e cila, përndryshe, nuk i ka munguar atij popu­lli të paarsimuar arab. Të folurit e Resulull-llahut a.s. fjalët e tija dhe men­dimet e shprehura, të shpiejnë në kopsht të begatshëm me frute të lloj-llojshme. Kur hyn në këtë kopsht, ndien se gjithçka rreth teje frymon dhe të duket se rrah vetëm një zemër.
Çdo fjalë dhe mendim i Resulull-llahut a.s. përmban në vete porosi. Nëse e kupton këtë, atëherë do të përtëritet vullneti për jetë. Ai magjeps me mënyrën e të shprehurit: qetë, sinqerisht, durueshëm dhe me plotë ndjenja. Pastaj, edhe pa u ngutur gjithaq, lexuesi bie nën ndikimin e tij, andaj gradualisht humanizohet. Ai te lexuesi edu­kon dhe kultivon njerëzoren, e pastaj All-llahu xh.sh. i dhuron kujt do Ai një pjesë nga Drita e Tij. Të folurit e Resulull-llahut a.s. na është aq afër sa edhe vetë shpirti e njëkohësisht na është aq larg sikur të mos e dimë se çka është shpirti. Ai ka zgjidhje për çdo problem, ofron shtegdalje nga çdo situatë e vështirë dhe udhëzon në shtigjet e ndriçuara nëpër të cilat duhet ecur.
Derisa lexojmë fjalët e Resulull-llahut a.s. humbim perceptimin e kohës dhe hapësirës dhe, të thelluar në domethënien e atyre fjalëve, përjetojmë praninë e tij, na bëhet sikur të ishte këtu mes nesh, në bisedë të drejtpërdrejtë. Kur në tekstin e vet fut ndonjë ide të re, fjalët e tij menjëherë marrin kuptim të ri. Ne e kuptojmë Pejgamberin tonë a.s. aq sa jemi me te, aq sa e pranojmë ate dhe aq sa dëshirojmë ta kuptojmë atë. Nëse ndalemi diku, atëherë edhe ai ndalet, nëse vazh­dojmë, edhe ai vazhdon. Atë çka e kemi zbatuar ndaj tij, edhe ai e ka plotësuar ndaj nesh. Në mënyrën e vet të shprehjes, Resulull-llahu a.s. nuk posedon atë që posedojnë shumica e oratorëve botërorë. Në gjuhën e tij nuk ka vrazhdësi, nuk ka cinizëm e as domethënie dykup­timore, nuk ka humor të zi. Ai nuk i ka lejuar vetes të flas çka kanë dashur ose çka i kanë diktuar të tjerët. Fjala e Resulull-llahut a.s. është thënë, apo është shprehur për ta bartë domethënien apo poro­sinë e cila duhet të jetësohet. Ai flet me zemër, e cila rrezaton iman, dhe me Kur'an. Pas fjalëve të tij qëndron All-llahu i Lartësuar.
Si do që të jetë, kjo është formulë, sipas së cilës duhet të jetojë njeriu. Jeta, fjalët dhe vepra e Pejgamberit të All-llahut duhet të jenë shembull për çdo njeri, sidomos kur dihet se ai që nga lindja e gjer në vdekje ka ecur shtigjeve të Islamit të pastër. Jeta e tij nuk ka njolla që të mund të formohet bindje e kundërt. Këtu nuk ka hamendje.
Prandaj theksojmë se e tërë jeta e Resulull-llahut a.s. fjalët dhe veprat e tij, duhet të kenë rëndësi për besimtarin sikurse që ka rëndësi zemra e vet, pa të cilën as që do të mund të jetonte. Hija e tij duhet ta ndjek atë si ndërgjegjja që udhëhiqet nga arsyeja. Ne me vetëdije nuk mund t'i ikim hijes sonë, e as ndërgjegjes sonë, ndaj me vetëdije nuk guxojmë të largohemi nga Resulull-llahu a.s.
Duhet të përpiqemi për ngritjen shpirtërore dhe morale që qën­drojnë më lartë se ambicjet materiale dhe robërimi i dunjallëkut. Shpirti nuk mund të fluturojë dhe të ngritet në lartësira përderisa njeriu nuk e kupton qëllimin e lindjes, jetës, vdekjes dhe ringjalljes së vet. Këtë mund ta kuptojë vetëm ai njeri, i cili e ka pasur Pejgamber Resulull-llahun a.s.
Ummeti ynë e ka fenë dhe Pejgamberin çfarë nuk e ka asnjë po­pull tjetër. "All-llahu xh.sh. ne na ka dërguar për ta nxjerrë atë që dë­shiron nga robërimi ndaj njeriut në robërim dhe adhurim ndaj Sundu­esit të të gjithë njerëzve, nga padrejtësia e feve në drejtësinë e Islamit dhe nga padrejtësia e kësaj bote në gjerësitë e kësaj dhe asaj bote."
Këto fjalë forcojnë imanin e njeriut. Ato rrezatojnë me dritë dhe ofrojnë shpresë. I ka shqiptuar personi i cili është edukuar nga udhë­rrëfyesi ynë dhe mësuesi i parë, s.a.v.s., personi i cili e ka kuptuar qëllimin e jetës së vet dhe ka punuar në sendërtimin e atij qëllimi. I këtillë duhet të jetë secili që dëshiron t'i shoqërohet varganit të besim­tarëve të vërtetë në rrugën e tyre të gjatë.
Për shkak të rëndësisë së madhe që ka "Sira" në jetën e çdo mys­limani, qoftë për të kaluarën apo të sotmen, janë shkruar shumë libra, në të cilat jetës së Resulull-llahut a.s. ju është qasur nga aspektet e ndry­shme, në mënyrë tematike ose metodologjike. Por ekzistojnë vetëm disa libra mbi jetën dhe veprën e Resulull-llahut a.s. të cilat dallohen me stilin tregimtar të shkrimit, e krahas kësaj autorët i janë përmbajtur me besnikëri ndodhive historike dhe të dhënave të sakta dhe autentike, që i mundëson lexuesit t'i lexojë ato me lehtësi, që t'i kuptojë tërësisht dhe t'i studiojë pa kurrfarë të metash.
Ky libër me titull në gjuhën arabe "Er-Rehiku-l-Mehtumi", në gjuhën tonë do të mund të përkthehet si: "Nektari i vulosur i Xhen­netit" ose "Nektari i vulosur" i profesorit Safijju-R-Rahman El-Mu­barekfuri nga India, bën pjesë në librat e veçantë me kronologjinë e vet të ngjarjeve, e posaçërisht është e shprehur përfshirja e tërësishme e "Sirës" së pastër pa fije dyshimi apo pavërtetësie, të cilat janë kom­ponente përcjellëse në disa vepra. Gjithashtu ky libër është i kapshëm për opinionin e gjerë të lexuesve, sikur edhe për hulumtuesit, profe­sioni i të cilëve është "Sira". Secili do të gjejë aty atë që dëshiron për veti. Andaj kjo vepër ka fituar shpërblimin e parë në konkursin e Rabitës "Për Siren më të mirë".
Të shtojmë këtu se ky libër është vetëm vazhdim i përpjekjeve të mëdha që kanë bërë shkencëtarët e Indisë gjatë shumë shekujve, për ruajtjen e traditës islame, duke kultivuar shumë shkenca islamike. Janë të njohura arritjet e tyre origjinale në fushën e tefsirit, hadithit, Sires dhe shkencave të tjera të hadithit.
Dhe, përderisa botojmë këtë libër për myslimanët e Lindjes dhe të Perëndimit, e lusim All-llahun xh.sh. që ta përdorin këtë. All-llahu e di se çfarë qëllimi ka çdo njeri!

Botuesi

[Albanian eX|PerT]

FJALA E AUTORIT

Falënderimi i qoftë All-llahut që e ka dërguar Pejgamberin e vet me Shpalljen e fesë së vërtetë, e cila do të ngritet mbi të gjitha fetë tjera. Falënderimi i qoftë All-llahut që e ka dërguar atë të dëshmojë, të përgëzojë, të porositë dhe të ftojë te Sunduesi i vet, duke bartë fenerin ndriçues. Falënderimi i qoftë All-llahut që na dhuroi Pejgamberin tonë e ta kemi si shembull të bukur për të gjithë ata, të cilët e duan shumë dhe e lavdërojnë shumë All-llahun dhe i shpresojnë Ditës së gjykimit.
All-llahu im i dashur, bekoje dhe sjelli salavat dhe selam atij, familjes së tij, farefisit dhe shokëve të tij dhe atyre, të cilët e pasojnë atë në veprat e mira gjer në Ditën e Gjykimit. Dhuroju atyre nga buri­met e mëshirës Tënde, nga burimet e kënaqësive Tua dhe nga burimet e furni­zimit Tënd.
E, pastaj: Jam i lumtur që liga botërore islame - Rabita shpalli konkursin për "Es-Siren" më të mirë, në Kongresin Es-sire, të mbajtur në Pakistan, në muajin rebiul-evvel të vitit 1396 h.
Konkursi ka qenë i tipit publik për të gjithë myslimanët e botës, ndërsa tema ka qenë "Es-Siretun-Nebevijjetu", e mbi ata që e kanë dhënë idenë për këtë studim shkencor, një mijë mijëra herë le të jetë salavati dhe shpëtimi.
Ka qenë kjo nxitje e madhe për të gjithë shkrimtarët dhe shken­cëtarët e kësaj fushe për të bërë përpjekje maksimale për t'u paraqitur në konkurs. Besoj se kjo përpjekje do të jetë e frytshme dhe me vlerë të madhe për gjeneratat e ardhme. Me të vërtetë, jetëshkrimi i Resu­lull-llahut a.s. është i jashtëzakonshëm. Sepse është jetëshkrim pej­gamberik ku paraqitet shëmbëlltyra Muhammedane që ndryshon nga të gjitha jetëshkrimet tjera. Salavati dhe selami qoftë mbi ty, o Pej­gamber i All-llahut!
Kur të vështrojmë më me përpikëri, vërejmë se Sira është burim i vetëm nga i cili rrjedhin çështjet praktike të jetës sipas Islamit, me vlera të jashtëzakonshme për lumturinë e tërë gjinisë njerëzore.
Jam i lumtur për miratimin e vendimit që të marr pjesë në këtë konkurs fatlum, por i bëj vetes pyetje: ku gjendem unë këtu, dhe kush jam unë këtu, që do të mund të hedhë një rreze drite në jetën e më të zgjedhurit dhe për All-llahun më të dashurin nga të gjithë Pejgamberët, Resulull-llahut a.s. Unë jam njeriu i cili kam fat të madh dhe përjetojë kënaqësi të madhe kur gjendem në "shoqëri" me Resu­lull-llahun a.s.
Dashuria ndaj tij ngroh zemrën time dhe më jep shtytje, vullnet për të jetuar, më jep kurajo që të mos humbë guximin e të mos ligë­shtohem dhe të mos rrëshqas në ambiset e errësirës. Më mëson të jetojë në mënyrë të denjë dhe të vdes në mënyrë të denjë si anëtar i popullit më të zgjedhur, ummetit të Resulull-llahut a.s.
Lus All-llahun xh.sh. që me shef'atin e tij, të mi falë mëkatet.
Në fund do të them diç shkurtimisht për mënyrën e punës time në këtë libër:
Para se të filloja ta shkruaj këtë punim, kam pasur në konsideratë se kjo duhet të jetë e një volumi të mesëm. I kam ikur detajizimeve të gjerësishme sikurse edhe shkurtimeve të pavlefshme. Në shumë vepra burimore të "Sires" kam lexuar gjerësinë e madhe për gjërat jo aq të rëndësishme, përkatësisht për ndodhitë epizodike, si dhe radhitje dhe renditje të llojllojshme të betejave, andaj në raste të tilla jam për­pjekur të jem i përpiktë me qëllim që të arrijë gjer tek e vërteta e saktë. Ngjarjet dhe ndodhitë i kam vështruar nga shumë aspekte të ndryshme, përderisa nuk vendosa që në konturet e punimit tim të përfshihet ajo që është më e qarta dhe, sipas mendimit tim, më e sakta.
I kam ikur komentimit të argumenteve, sepse kjo shpien gjer tek gjerësia e panevojshme, por ndoshta i kam theksuar disa prej tyre, atëherë kur frikësohesha se lexuesi do të habitej, ose kur kam vërejtur se të gjithë autorët, përkundër të vërtetës, kanë ndjekur rrugë tjetër.
O All-llahu im, më përcakto për të mira në këtë botë dhe në botën tjetër. Ti vërtetë je Ai i cili falë, i cili meriton dashuri. Ti je Sundues i Arshit të lavdishëm.
Më 24. 07. 1396 h./ 23. 07. 1976
Safijju-R-Rahman El-Mubarekfuri

[Albanian eX|PerT]

POZITA E ARABËVE
DHE POPUJVE ARABË

S

iretu Resulull-llahu ose Jetëshkrimi i Resulull-llahut a.s. është interpretim i vërtetë i Shpalljes së Kur'anit dhe i poro­sisë, të cilën Pejgamberi a.s. ia komunikoi mbarë njerëzimit. Kjo Shpallje është udhërrëfyes me të cilin All-llahu xh.sh. i ka nxjerrë njerëzit nga errësira në dritë, nga idhujtaria në besim në një Zot.
Prandaj nuk është e mundur që në tërësi të përfytyrohet fuqia madhështore e Shpalljes së All-llahut xh.sh., përveç nëse krahasohet gjendja e cila i ka paraprirë Shpalljes me gjendjen e cila ka rezultuar me ndikimin dhe fuqinë e saj. Nga ky aspekt sjellim kaptinën mbi popujt arabë dhe ndodhitë historike para Islamit, e pastaj kaptinën mbi situatën historike të periudhës në të cilën është paraqitur Muhammedi a.s.
Pozita e arabëve

Fjala El-Areb në gjuhën shqipe do të thotë shkretëtirë, stepe, tokë papjellore, pa ujë dhe pa bimë. Me këtë emër, që nga kohët e lashta është quajtur Gadishulli Arabik, sikurse që me të njëjtin emër janë quajtur banorët e këtij vendi, i cili është bërë atdhe i tyre.
Gadishulli Arabik nga perëndimi kufizohet me Detin e Kuq dhe me një pjesë të gadishullit të Sinajit, nga lindja me gjirin Arabik dhe me një pjesë të madhe të Irakut Jugor. Në jug gjendet Deti Arabik, i cili është vazhdim i Detit të Indisë. Në veri kufizohet me Sirinë dhe me një pjesë të Irakut. Sipërfaqja kap rreth një milion - një milion e treqind mijë mila katrorë. Gadishulli Arabik zë një vend shumë të rëndësishëm gjeo­strategjik në atë pjesë të botës.
Përbërja natyrore e tokës është zallore, pa kurrfarë pasurish natyro­re që do t'i joshte të huajt ta kolonizojnë këtë vend. Prandaj Gadishulli Arabik ka mbetur i pamposhtur dhe i mbrojtur vetvetiu që nga kohët më të lashta e gjer më sot. Edhe banorët e këtij Gadishulli kanë qenë gjithnjë të lirë dhe të pamposhtur, përkundër faktit ishin të kufizuar me fuqitë më të mëdha botërore të asaj kohe: Bizantin dhe Persinë.
Pozita strategjike e Gadishullit Arabik është e rëndësishme për tërë rajonin e Azisë Juglindore. Gjendet ndërmjet dy kontinenteve të njo­hura me emrin Bota e Vjetër. Është e lidhur me tokë dhe me det. Kufiri i tij veriperëndimor paraqet portin për hyrje në Afrikë, ndërsa kufiri verilindor është çelës për Evropën. Ana lindore u hapë derën jo-ara­bëve, kështu që lidhja me Indinë dhe Kinën është njëkohësisht edhe lidhja me Lindjen e Largët. Nga kufiri verior, ky Gadishull lidhet me Lindjen e Afërt. Për shkak së pozitës së tillë gjeografike të Arabisë, veriu dhe jugu i saj kanë qenë porte për popujt tjerë, kanë qenë qendra tregtare, kulturore, arsimore, fetare dhe qendra të artit.
Popujt arabë

Historianët i ndajnë arabët në tri grupe sipas origjinës:
1. Arabët El-Baide, ose arabët autokton të këtij Gadishulli, për prejardhjen e të cilëve nuk ka të dhëna të mjaftueshme me shkrim. Atyre u takojnë fiset: Ad, Themud, Tasëm (degë e fisit të zhdukur Ad në Jemen), Xhedis, Amlak e edhe disa fise të tjera. Këta në realitet janë arabët beduin.
2. Arabët El-Aribe, të cilët janë me origjinë nga Ja'reb bin Jeshxhel bin Kahtani, i quajnë edhe arabët Kahtanit.
3. Arabët El-Mustar'ebe, të cilët e kanë origjinën nga Ismaili, e të cilët i quajnë arabët Adnanit.
Arabët e Kahtanit ose El-Aribe kanë ardhur nga jugu i Arabisë. Djepi i tyre është Jemeni. Familjet e tyre janë degëzuar me lidhje martesore, andaj i veçojmë dy nga fiset më të njohura:
a). Humejr, me familjet më të njohura: Zejdull-Xhumhur, Kuda'at dhe Sekasik;
b). Kehlan, me familjet më të njohura: Hemdan, Enmar, Tajj, Midhhaxh, Kinda, Laham, Xhidham, El-Ezd, El-Evs, El-Hazrexh, ndër­sa pasardhësit e Xhefnit kanë qenë sundimtarë të Shamit, përkatësisht Sirisë, Palestinës dhe Jordanit. Fisi Kehlan nga Jemeni është shpërngu­lur në të tëra viset e Arabisë dhe atë menjëherë pas shpërthimit të pen­dës Arim. Janë bërë tregtarë të njohur, por tregtia u dështon pasi që Bizanti e zapton rrugën detare, ndërsa rruga tokësore rrënohet pas zaptimit të Egjiptit dhe Sirisë.Fiset jetonin kryesisht në marrëdhënie të mira, por ngandonjëherë edhe të këqija. Ndërkaq gjithnjë garonin se cili do të jetë më i miri dhe cili do të fitojë famë më të madhe. Ndërmjet tyre gjithnjë mbretëronte fryma e rivalitetit. Ndodhte që mes veti të for­mojnë edhe lidhje gjaku me anë të martesave, siç ka ndodhur me Hu­mejrët dhe me Kehlanët. Populli Kehlan është shpërngulur në të katër anët dhe prej tyre rrjedhin katër grupe të pasardhësve të tyre. Këta janë:
1. El-Ezdët

Sipas mendimit të kryeparit të tyre Umran ibën Amrit, ata u shpër­ngulën në të gjitha anët. Udhëtuan nga Jemeni në veri të Arabisë. Ekzis­tojnë vendet e evidencuara ku janë vendosur pas shpërnguljes së fundit. Thalebe ibën Amër El-Ezdi shkon në Hixhaz dhe vendoset ndërmjet vendeve Thalebije dhe Dhi-Kar. Kur i rritet i biri, dhe forcohet, e merrë botën në sy. Arrinë në Medinë dhe vendoset aty. Pasardhësit e tij janë: El-Evs, El-Hazrexh, djemtë e Harith ibën Thalebit.
Harith ibën Amri nga fisi Huza'ah, ndahet prej tyre dhe arrinë në rajonin e Hixhazit. Vendoset në rrugën Edh Dhahran. Fisi i tij, pasi push­ton Haremin dhe Mekën i zgjodhi si vendbanim për vete dhe prej andej i dëbon Xherahimët, banorët e lashtë autokton. Amran ibën Amri shkon në Amman (Jordan), ku vendoset me familjen e vet.
Xhefre ibën Amri shpërngulet në Sham, ku mbetet të jetojë me familjen e vet. Prej tij rrjedhin mbretërit e Gassanit, të cilët e marrin emrin sipas një uji Hixhaz (bunar mes Remeit dhe Zeabetit), e ky ka qenë edhe vendbanimi i tyre i parë, para se të shkonin në Sham.
2. Lahamët dhe Xhedhamët

Nga fisi i parë është pasardhësi Nasër ibën Rebia, nga i cili rrje­dhin mbretërit e Menadhirit në Hajër.
3. Benu Tajjët

Pas shkuarjes së El-Ezdëve, Benu Tajjët nisen për në veri. Ven­dosen në dy kodra, Exha dhe Selma, andaj që të dyjat i quajtën kodrat e Tajjit.
4. Kindamët

Ata vendosen në rajonin e Bahrejnit, e pastaj me dhunë u detyruan ta braktisin këtë vend. Shkojnë në Hadramevt, e pastaj edhe në Nexhd, ku formojnë një shtet me rëndësi të madhe strategjike, por ky shtet së shpejti shkatërrohet pa lënë gjurmë.Kindamët i takojnë fisit Kuda'at me origjinë nga Humejri edhe pse ka mendime të ndryshme për origjinën e tyre. Ata, pas braktisjes së Jemenit vendosen në shkretëtirën e Irakut.[1]
Arabët Mustar' Ebe

Ata rrjedhin nga stërgjyshi Ibrahimi a.s., me origjinë nga viset ira­kiane, saktësisht nga qyteza "Ir" e cila ndodhej në bregun perëndimor të lumit Eufrat në afërsi të Kufës. Gërmimet dhe trashëgimia e këtij vendi të rëndësishëm historik janë përshkruar hollësisht dhe ruhen në libra. Po ashtu janë ruajtur edhe shënimet mbi origjinën e familjes së Ibra­himit a.s. dhe për ndodhitë shoqërore dhe fetare të asaj kohe.[2]
Nga historia është e njohur se Ibrahimi a.s. është shpërngulur nga vendi "Ir" në vendin Haran apo Hiran, prej këndej ka shkuar në Pales­tinë. Palestinën e ka zgjedhur si qendër për ushtrimin e misionit të vet, kurse përkohësisht udhëtonte në vende të tjera e përsëri kthehej aty.[3]
Burimet përmendin se me një rast ka udhëtuar në Egjipt te Faraoni, i cili është orvatur t'i bënte intrigë dhe ligështi gruas së tij, por All-llahu xh.sh. këtë intrigë ia kthen atij. Faraoni vëren se sa e devotshme ishte Sara ndaj All-llahut xh.sh., andaj ia jep vajzën e vet Haxheren si shërbëtore.[4] Sara e merr Haxheren në shërbim, e pastaj e marton me Ibrahimin a.s.[5] Kështu Haxherja bëhet gruaja e dytë e Ibrahimit a.s., ndërsa intriga e Faraonit dështon.
Ibrahimi a.s. kthehet në Palestinë dhe All-llahu xh.sh. nga Haxherja i dhuron Ismailin. Sara, gruaja e tij e parë, ishte xheloze, andaj përpiqej t‘ia mbushte mendjen Ibrahimit a.s. që ta lë Haxheren dhe fëmijën e saj të vogël, Ismailin. Ibrahimi a.s. nuk deshti të ndahet nga Haxherja, por për t'ia plotësuar dëshirën Sarës e dërgon këtë në Hixhaz dhe që të dy i lë në një luginë jopjellore afër shtëpisë së Shenjtë Bejtul-Muharrem, e cila asokohe ekzistonte në formën e një grumbulli të ngritur prej gu­rësh e zalli, të cilën herë pas herë e bartëte vërshima nga të dy anët.
Ibrahimi a.s. i lë këta nën hijen e një palmeje, në afërsi të Zem-ze­mit të sotëm, i cili atëbotë nuk ekzistonte. Ky vend ndodhet në majë të Mesxhidul-Haramit të sotëm. Në kohën e Haxheres e tërë kjo ka qenë shkretëtirë. U lë ushqim dhe ujë, e pastaj kthehet në Palestinë.
Haxherja dhe djali i saj i vogël qëndruan disa ditë në shkretëtirë. Ushqimi dhe uji u harxhuan. Pastaj, me vullnetin e All-llahut xh.sh., uji buron nga rëra - burimi Zem-zem, i cili ua shuajti etjen dhe u bë burim i jetës së tyre.
Rrëfimi për Haxheren dhe Ismailin është i gjatë dhe mjaft i njohur[6]
Atëbotë aty arrinë fisi Jemanit, i quajtur Xhurhum, apo brezi i dytë i tyre, dhe, me lejen e Haxheres, nënës së Ismailit, u vendosën në trua­llin rreth Zem-zemit. Thuhet se fisi Xhurhum më parë ka jetuar në shpatiet e maleve të Mekës së sotme.Buhariu, në koleksionin e vet të haditheve, thotë qartë se ky fis është vendosur në rajonin e Mekës së sotme pas Ismailit, para moshës madhore të tij, dhe se ata edhe më parë zbritnin nga malet në këtë luginë, por në mungesë të ujit nuk ishin vendosur aty më herët.[7]

[1] Gjerësisht për këto fise dhe dyndjet e tyre të shikohet: Tarihu umemi-l-Arebi nga Hudariu: I/11-13; Kalbu xhezireti-l-Arebi, f. 231-235. Burimet historike dallojnë shumë rreth datave dhe shkakut të këtyre dyndjeve. jemi përpjekur që në bazë të argumenteve të marrim atë që konsiderojmë se është e saktë.

[2] Tefhimu-l-Kur'ani nga Mevdudi: I/553-556.

[3] Vepra paraprake: I/108

[4] Është e njohur se Haxherja ka qenë robëreshë e blerë, e cila ka jetuar tek Faraoni. Mirëpo, me një studim më të gjatë, dijetari i madh Muhammed Sulej­man El-Mensur, ka ardhur tek njohuria se ajo ka qenë e bija e Faraonit.

[5] Tefhimul-Kur'ani: II/34.

[6] Sahihu-l-Buhari: Kitabul-Enebija: I/474, 475

[7] Sahihu-l-Buhari: I/475.

[Albanian eX|PerT]

Ibrahimi a.s. kohë pas kohe vinte në Mekë për ta vizituar familjen e vet të braktisur. Nuk dihet saktësisht numri i këtyre udhëtimeve, por histo­ria i ka shënuar katër. All-llahu xh.sh. përmend në Kur'an se Ibrahimi a.s. ka parë ëndërr se duhet ta pres (flijojë) djalin e tij Ismailin, andaj kur deshti ta bënte këtë vepër, All-llahu xh.sh. tha: "E kur ata të dy iu dorë­zuan urdhrit të Zotit dhe kur e përmbysi atë (djalin) me fytyrë (me ballë) për toke, Ne e thirrëm atë: "O Ibrahim!" Ti tashmë e zbatove ëndrrën! Ne kështu i shpërblejmë të mirët! Vërtet, kjo ishte sprovë e qartë. Ne e shpaguam atë me një të therur (kurban) të rëndësishëm." (37, 103-107).
Në Gjenezë, në librin e parë të Dhiatës së vjetër thuhet se Ismaili ishte trembëdhjetë vjet më i moçëm se Is'haku. Tregimi dëshmon se kjo ka ndodhur para lindjes së Is'hakut, sepse lajmi i parë për Is'hakun për­mendet pas rrëfimit të shkruar në tërësi mbi Ismailin. Në këtë rrëfim përmendet së paku një udhëtim i Ibrahimit a.s. para moshës madhore të Ismailit, ndërsa tri udhëtime të tjera i përmend Buhariu, transmetuar nga Ibën Abbasi r. a., e ky drejtpërdrejtë nga Resulull-llahu a.s.[1]
Ismaili rritet dhe bëhet një djalosh i bukur e i pashëm. Gjuhën ara­be e mëson nga fisi Xhurhum. Këta e pëlqejnë shumë, andaj e mar­tojnë me një vajzë nga fisi i tyre. Ndërkohë i vdes nëna, e ndodhë që Ibrahimi a.s. niset nga Palestina për ta vizituar Haxheren dhe të birin, Ismailin.
Në Hixhaz mbërrinë pas martesës së Ismailit. E kërkon Ismailin në shtëpi por nuk e gjenë, e takon vetëm bashkëshorten e tij dhe e pyet për Ismailin, si është dhe si jeton. Ajo ankohet në varfëri, e Ibrahimi a.s. e porosit atë që t'i thotë Ismailit ta ndërrojë pragun e shtëpisë. Ismaili e kup­ton porosinë e babait dhe ndahet nga kjo grua e martohet me një tjetër, me të bijën e Mudad b. Amrit, kryeparit të moçëm të fisit Xhur­hum.[2] Pas kësaj martese të Ismailit, Ibrahimi a.s. përsëri vjen në vizitë dhe përsëri nuk e gjenë Ismailin në shtëpi, andaj e pyet gruan e tij se si është dhe si jeton? Ajo e falënderoi All-llahun xh.sh. për çdo gjë, e ai porosit Ismailin që kësaj radhe te përforcojë pragun e shtëpisë. Pastaj Ibrahimi a.s. kthehet në Palestinë.
Ibrahimi a.s. vjen për të tretën herë, dhe e gjenë Ismailin duke mprehur shigjeta nën kurorën e një druri afër burimit Zem-zem. Nisen njëri përballë tjetrit, sikur djali ndaj babës apo baba ndaj djalit. Takimi i tyre më në fund ndodh, pas një kohe aq të gjatë. Babai plak vështirë mund t'i fshihte lotët e gëzimit para birit të vet, e edhe i biri i ndershëm dhe i mirë vështirë mund të fshihte gëzimin para babës të vet. Një kohë ata qëndruan së bashku. Kësaj here i ndërtojnë themelet mbi të cilat e ngritën Ka'ben. Ibrahimi a.s. u komunikon njerëzve t'a kryejnë haxh­xhin ashtu siç ka urdhëruar All-llahu xh.sh.
All-llahu xh.sh. i ka dhuruar Ismailit dymbëdhjetë djem. Djemtë e tij quheshin: Nabit apo Nabajot, Kajdar, Edbail, Mibsham, Mishmaa, Devmen. Misha, Hudad, Jetmen, Jatur, Nefis dhe Kajdeman.
Prej tyre u shtuan dymbëdhjetë fise. Në fillim që të gjithë qëndro­nin në Mekë. Merreshin me tregti. Udhëtonin rrugëve tregtare në rela­cionin Jemen-Sham-Egjipt dhe anasjelltas. Pas një kohe këto fise shpër­ngulen në mbarë Arabinë, madje edhe jashtë saj. Shumë prej tyre harro­hen, përveç fiseve Nabit dhe Kajdar. Në veri të Hixhazit lulëzon kultu­ra e El-Enbatëve. Ky popull krijoi një pushtet të fortë të cilit iu nën­shtruan fiset përreth. Kryeqendrën e kishin në Batra. Askush nuk guxonte t'u kundërvihej, gjersa nuk erdhën Bizantinët, të cilët edhe i nënshtruan.
Profesor Sulejman En-Nedeviu, në studimin e vet shkencor, para­shtron mendimin e vet se prijësit e fisit Gassan (Gassasinë), sikurse edhe ensarët nga fisi El-Evs dhe El-Hazrexh nuk e kanë prejardhjen nga kahtanët, por nga familja e Nabit b. Ismailit, për çka dëshmojnë gjurmët historike të tyre në ato vende.[3]
Të bijtë, përkatësisht, pasardhësit e Kajdarit kanë mbetur në Mekë ku janë familjarizuar. Brezit të tyre i takojnë Adnani dhe i biri i tij, Me'adi. Përmes tij arabët Adnanijë kanë mbajtur në mend origjinën e vet. Adnani është gjyshi i njëzetenjëtë në brezin familjar të Resulull-llahut a.s. Është shënuar se Resulull-llahu a.s. gjatë përmendjes së ori­gjinës së vet, ka ardhur gjer tek Adnani e atëherë është ndalur duke thë­në: "As shkruesit nuk do të ishin të sigurt për babën para Adnanit." Në të kaluarën ai nuk ka shkuar më larg se Adnani. Me këtë pajtohen edhe shumë dijetarë, andaj në origjinën e Resulull-llahut a.s. nuk shkojnë përtej Adnanit duke u bazuar në hadithin e përmendur. Ata thonë se prej Adnanit e gjer te Ibrahimi a.s. ekzistojnë dyzet brezni.[4]
Pasardhësit e Me'adit janë shtuar nga i biri i tij Nezari, i vetmi pas­ardhës i tij mashkull. Ai i ka pasur katër djem, nga të cilët rrjedhin katër fise: Ijjad, Emmar, Rebiah dhe Mudar. Dy të fundit janë numerikisht të mëdha dhe të njohura në histori për nga nami dhe autoriteti.
Nga fisi Rebiah dolën personalitete të rëndësishme historike në kohën paraislamike. Këta janë: Esed b. Rebia, Abdul-Kajsi, dy djemtë e Vailit: Bekri dhe Taglubi, pastaj Hanife etj.
Populli Mudar, me lidhje martesore dhe numerikisht të shumtë, u nda në dy fise të mëdha: Kajs b. Mudar dhe Ilijas b. Mudar. Nga Kajs b. Mudari pasojnë fiset: Benu Sulejm, Benu Havazin, Benu Gaffan, ndër­sa nga Gaffanët janë: Abesi dhe Dhubjan Eshxh'i dhe Gani b. Easari.
Nga Ilijas b. Mudari pasojnë: Temim b. Merre, Hudhejf b. Mudri­ke, Benu Esed b. Hudhejme dhe pasardhësit e Ken'aneh b. Hudhejmes.
Nga Ken'aneti pasojnë kurejshitët, dhe atë djemtë e Fihër b. Malik b. Nadar b. Ken'anetit. Kurejshitët me kohë u ndanë në shumë fise, e më të njohurat janë: Xhuhm, Sehm, Adijj, Mahzum, Tejmi, Zehra, ndërsa pasardhësit e Kussaj b. Kelabit janë Abduddar b. Kussaji, Abdu Menaf b. Kussaji dhe Esed b. Abdul-Uzza b. Kussaji.
Fisi Abdu Menaf degëzohet në katër familje: Abdu-sh-Shems, Neufel, El-Muttalib dhe Hashim, kurse prej familjes Hashim, All-llahu xh.sh. e ka zgjedhur Pejgamberin tonë, Muhammedin a.s., djalin e Abdullah b. Abdul-Muttalib b. Hashimit.[5] Resulull-llahu a.s. ka thënë: "All-llahu e ka zgjedhur Ismailin nga bijtë e Ibrahimit, e Ken'anen nga bijtë e Ismailit, e kurejshitët nga bijtë e Ken'anit, ndërsa nga kurejshitët i ka zgjedhur Benu Hashimitët, e mua nga Benu Hashimitët."[6]
Transmetohet nga Abbas b. Abdul-Muttalibi, i cili ka thënë: "Resu­lull-llahu a.s. ka thënë: "All-llahu i ka krijuar krijesat, e mua më ka zgjedhur me origjinë nga brezi më i mirë, nga fisi më i mirë dhe nga familja më e mirë. Unë jam, pra. më i miri edhe sipas virtyteve edhe sipas origjinës."[7] Kur u zgjerua fisi Adnanit, ata u shpërndanë në tërë Arabinë. Janë vendosur nëpër shpatie të kodrave dhe nëpër lugina pje­llore. Pasardhësit e Bekër b. Vailit, Abdul-Kajsit, dhe pasardhësit e Te­mimit u vendosën në Bahrejn dhe mbetën aty.
Fisi Benu Hanife b. Sa'd b. Ali b. Bekër u vendos në Jemame dhe në qytezat përreth, ndërsa pasardhësit tjerë të Bekër b. Vailit u vendo­sën në trevat prej Jemames gjer në Bahrejn, dhe atë gjer te portet Sejf dhe Kazimet në bregdet dhe në shpatiet e rajonit Sevad në Irak. Fisi Taglib u vendos në luginën e lumit Eufrat. Disa familje kanë jetuar së bashku me fisin Bekër. Fisi Benu Temim u vendos në stepet (fshatrat) e Basrës. Benu Sulejmët (Selimët) mbetën në afërsi të Medinës në lugi­nën Vadil-Kura dhe Hajber në lindje të Medinës e gjer tek dy kodrat (Xhebelejn) - të cilat shtrihen deri në El-Xherre. Në Taif u vendos fisi Thekaf, kurse fisi Hava­zin në lindje nga Meka në shpatiet e Evsasit në rrugën ndërmjet Mekës dhe Basrës. Benu Esedët u vendosën në pjesën lindore të Tejmit dhe në perëndim nga Kufa, e mes tyre ishin shtëpitë e Buhtur b. Tajjit. Largësia prej tyre gjer në Kufe ka qenë pesë ditë ecje. Dhubjani u vendos mes Tejmit dhe Havranit Familja e Ken'anit ngeli në Tuham, ndërsa Mekën dhe luginën e saj e banuan kurejshitët të cilët, pasi ishin të përçarë, i bashkoi A'ta-Kus b. Kulabi, i cili i bëri të njohur e me famë qysh para Islamit.[8]

[1] Sahihu-l-Buhari: I/475, 475.

[2] Kalbu-xhezireti-l-Arebi: 230.

[3] Tarihu erdi-l-Kur'ani: II/78-86.

[4] Rahmetun li-l-alemin: II/7, 8, 14, 15, 16 dhe 17.

[5] Muhadaretu tarihi-Umemi-l-islamijjeti, nga El-Hudariu: I/14 dhe 15.

[6] Transmeton Muslimi nga Vail b. El-Eska'u, II/245 dhe Tirmidhiu: II/201.

[7] Tirmidhiu, në kaptinën për vlerat e Resulull-llahut a.s.: II/201.

[8] El-Hudariu: I/15 dhe 16.

[Albanian eX|PerT]

PUSHTETI DHE UDHËHEQJA MBI ARABËT

P

asi që duhet të flasim për gjendjen e arabëve para Islamit, ven­dosëm të japim një pasqyrë të shkurtër të historikut Arab, shtetit të tyre dhe besimit të tyre, në mënyrë që më lehtë t'i kuptojmë ngjarjet dhe ndodhitë e jashtëzakonshme në kohën e paraqit­jes së Islamit.
Gjatë kohës së paraqitjes së Islamit, në Gadishullin Arabik mbretë­ronin dy shtresa shoqërore:
a). Mbretërit e kurorëzuar, të cilët nuk kanë gëzuar pavarësi, dhe
b). Paria dhe udhëheqja e fiseve, të cilët kanë gëzuar të gjitha privilegjet sikurse edhe vetë mbretërit, qoftë në pushtet qoftë në post, për dallim që shumica prej tyre kanë qenë të pavarur. Rrallëherë krye­parët e fiseve i janë nënshtruar mbretit. Mbretërit e kurorëzuar kanë qenë sundimtarët e Jemenit, pastaj sundimtarët e familjes Gassan dhe sundimtarët e El-Hajrit. Sundimtarët tjerë të Gadishullit Arabik nuk kanë pasur kurorë.
Pushteti në Jemen

Populli më i vjetër i Jemenit është populli Seb'e. Ata i takojnë ara­bëve Arebe. Për ta kemi mësuar mjaft nga gërmimet arkeologjike të Evrit nga shekulli XXV para lindjes së Isait a.s., ose para erës së re. Shkallën e lartë të qytetërimit e kanë arritur në shekullin XI p.e.r.
Epokën e sundimit të tyre do të mund ta ndanim në katër etapa:
1. Kjo periudhë arrinë të shënohet gjer në vitin 650. p.e.r. Sun­dimtarët e kësaj periudhe janë quajtur "Seb'ejët e Fortë".
Kryeqendra e tyre ka qenë qyteti Sarvah, gërmadhat e të cilit gjen­den një ditë udhëtimi nga qyteti M'areb ose Harib. Në kohën e sundim­tarëve seb'eit kishte filluar ndërtimi i pendës së famshme, të njohur me emrin "Seddu Me'reb", e cila ka pasur rëndësi të madhe historike për Jemenin. Dihet se Seb'ejët kanë qenë pushtuesë të mëdhenj, andaj gjatë kohës së sundimit të tyre kanë pasur shumë koloni në Arabi dhe jashtë saj.
2. Periudha e dytë nga viti 650. p.e.r. Në këtë periudhë mbretërit mohuan emrin "Seb'ejët e Fortë" dhe u quajtën "Mbretërit nga Seb'e". Si kryeqytet caktojnë M'arebin në vend të Sarvahit, gërmadhat e të cilit ekzistojnë gjashtëdhjetë mila larg nga ana lindore e San'it.
3. Periudha e tretë zgjatë prej vitit 115 p.e.r. e gjer në vitin 300 të erës së re. Seb’enë e sundojnë Himjerët, të cilët e pushtojnë qytetin Rejdan, e bëjnë kryeqytet të vetin dhe e riemërtojnë me emrin "Dha­ffar". Gërmadhat e Dhaffarit ekzistojnë në kodrën Midver afër Jeremit.
Që nga kjo periudhë Seb'ejët dhe shteti i tyre fillojnë të dobësohen dhe të bien në dekadencë. E humbin tregun në veri të Hixhazit dhe tregtia e tyre shkatërrohet. Ndërkohë Bizanti, pasi pushton Egjiptin, Sirinë dhe Sha­min, mbizotëron me tregtinë detare dhe me tregun e Hixhazit verior. Edhe përleshjet ndërfisnore ndikojnë në shkatërrimin e rrjetit tregtar të Seb'ejëve. E tërë kjo i kontribuoi edhe shpërnguljes më të shpejtë të familjes Kahtan, të cilët filluan të emigrojnë në vise të ndryshme të Arabisë.
4. Periudha e katërt zgjatë nga viti 300. i erës së re e gjer në për­hapjen e Islamit në Jemen. Kjo periudhë është e shënuar me përmbysje, konflikte dhe me luftëra qytetare, që u mundësuan të huajve t'i nën­shtrojnë ata dhe t'i lënë pa liri.
Në këtë kohë Bizanti hyn në Aden, e me ndihmën e tyre Abisinasit pushtojnë Jemenin, për të parën herë në vitin 340 duke shfrytëzuar për­leshjet ndërmjet fiseve Hemdan dhe Himjer. Pushteti i Abisinasëve zgja­të gjer në vitin 378, pastaj Jemeni përsëri fiton pavarësinë.
Ndërkaq, atëbotë në pendën M'areb fillojnë të paraqiten plasaritje, e së shpejti ajo shpërthen dhe shkaktohet përmbytje e madhe. Për këtë përmbytje na flet Kur'ani a.sh., siç flet edhe për përmbytjen e qytetit Irem, e cila ka ndodhur në vitin 450 apo 451. Kjo ka qenë katastrofë e madhe, e cila rrënon qytetin Amran dhe i detyron banorët e saj të arratisen.
Në vitin 523 udhëheqësi hebraik, Dhu-Nuvas përgatit ushtrinë e vet dhe niset në një fushatë të madhe kundër të krishterëve të Nexhranit dhe orvatet që me presion t'i kthejë ata nga krishterimi. Pasi që refu­zojnë ta bëjnë këtë, ai urdhëron të hapen hendeqe dhe aty të hidhen të krishterët dhe të digjen të gjallë. Për këtë ngjarje flet Kur'ani në suren "El-Buruxh". All-llahu xh.sh. thotë:
"Mallkuar qofshin ata që kanë hapur hendeqe." (85,4).
Kjo ka qenë periudhë e depërtimit të vrullshëm të krishterimit në Lindje, e kjo valë përfshinë edhe Arabinë, përndryshe, kjo ishte peri­udhë e ndritshme e Perandorisë Romake, e cila zgjerohej me të shpejtë.
Bizantinët i ngrisin Abisinasit, ua përgatisin anijet dhe urdhërojnë afro shtatëdhjetë mijë luftëtarëve të zbarkojnë në Arabinë jugore.
Kështu Abisinasit - krishterë zaptojnë Jemenin për të dytën herë në vitin 525 nën udhëheqjen e Orijatit. Orijati mbetet në Jemen, i kurorë­zuar nga mbreti i Abisinisë, gjersa nuk e zëvendëson Ebrehe, mëkëm­bësi abisinas në Jemen, i cili ishte njëri nga komandantët e Orijatit.
Ky Ebrehe, në realitet, është njeriu i cili nisë ushtrinë me elefantin të rrënojë Ka'ben. Ky dhe ushtarët e tij në histori janë të njohur me emrin "As'habu-l-fil", ose pronarët e elefantit. (Për ngjarjen me elefan­tin do të bëhet fjalë më vonë).
Pas ngjarjes me elefantin Jemenasit kërkojnë ndihmë nga Persianët, i mundin Abisinasit dhe i përzënë nga vendi i vet. Atëherë, në vitin 575 fitojnë pavarësinë nën udhëheqjen e Me'ad Jekrebit. Me të mbetën disa Abisinas si shërbëtorë, ose si roje të Me'adit. Pas vdekjes së tij pushon sundimi i Jemenasëve. Atëbotë sunduesi Persian, Kisra emëron më­këm­bësin e vet në San'ae dhe shpallë Jemenin si provincë persiane. Kështu në Jemen ndërrohen mëkëmbësit persian njëri pas tjetrit, gjer në vitin 638 kur Badhani pranon fenë islame. Me kalimin e tij në Islam në Jemen pushon sundimi persian.[1]

[1] Përkitazi më këto ngjarje më gjerësisht të shikohet në veprën: "Tefhimu-l-Kur'ani": IV/195-198. si dhe në "Tarihu erdi-l-Kur'ani: I prej faqes 133 e gjer në fund të librit. Shumë autorë të "Sires" kanë mendime të ndryshme rreth datajeve të ndodhive historike, ndërsa disa orientalistë konsiderojnë se këto janë vetëm tregime mitologjike.

[Albanian eX|PerT]

Pushteti në Hira

Persianët sundonin me Irakun dhe me zonat e tij kufitare, sidomos gjatë sundimit të Karashit të Madh, prej vitit 559 gjer në 527 p.e.r. Askush nuk i trazonte gjersa nuk ua tund fronin Aleksandri i Maqe­donisë, në vitin 326 p.e.r.
Ai fut përçarje mes tyre, e pastaj në Irak sundojnë mbretërit Tavaif, pushteti i të cilëve zgjatë gjer në vitin 230 p.e.r.
Në kohën e këtyre sundimtarëve kahtanët migrojnë dhe zaptojnë shpatiet pjellore të Irakut. Atyre u shoqërohen edhe disa grupe adnani­jësh, kështu që i zmbrapsin mbretërit Tavait në luginën e Eufratit.
Persianët përsëri kthejnë pushtetin në kohën e Erdishirit, theme­luesit të shtetit sasadin, në vitin 226 p.e.r. Ai i bashkon Persianët dhe i robëron arabët, të cilët jetonin në pjesët kufitare të mbretërisë së tij. Ky ka qenë shkaku që fisi arab Kuda'at të tërhiqet prej këtyre viseve dhe të vendoset në Sham.
Gjatë kohës së sundimit të Erdishirit, në rajonin e Hirasë sundonte Hudhejme El-Vedahi. Ky njëkohësisht ishte sundimtar i arabëve të tjerë, të cilët jetonin në shkretëtirën irakiane, kurse nën sundimin e tij bien edhe fiset nga Arabia - Rebiah dhe Mudar.
Erdishiri vëren se nuk do të mundet që drejtpërdrejtë të sundojë në Arabi dhe se arabët nuk do të mund t'i ndalë nga sulmet e tyre në viset kufitare të mbretërisë së vet, andaj vendos që si sundimtar t'a emërojë një arab, i cili do të jetë besnik ndaj tij. Kështu arabët do të ishin të mirëseardhur në luftë kundër Bizantit, dhe arabët e Irakut do të kishin përparësi ndaj arabëve të Shamit, të cilët tanimë ishin nën sundimin e Bizantit.
Mbreti i Hirasë, Hudhejme gjithnjë e mbante të përgatitur një çetë kalorësie për shuarjen e kryengritjeve. Vdiq në vitin 268. të erës së re.
Pas vdekjes së Hudhejmes, në Hira sundon Amër b. Adijj b. Safër El-Lahmi, sundues i parë nga Lahmitët. Ky qëndron në pushtet derisa Persi­anët nuk e vendosin Kubadh b. Ferjuzin. Në kohën e tij paraqitet Mazdaku, i cili fillon të propagandojë dëshirën e madhe për liri (liber­tizmin). Ithtar i tij ka qenë Kubadhi si dhe shumë shtetas të tij. Kubadhi i dërgon sunduesit të Hirasë, Mundhir b. Mause-Semait, një ftesë që t'i bashkohet kësaj lëvizjeje dhe të pranojë idenë e tij. Ky refuzon këtë ftesë, andaj Kubadhi e shkarkon nga pushteti, e në vend të tij emëron El-Harith b. Amër b. Haxher El-Kindijjin, i cili i përgjigjet ftesës së tij.
Kubadhi pas veti e lënë në pushtet Kisra Enu Shirevahin, armikun e madh të libertinizmit, i cili e vret Mazdakun dhe shumë ithtarë të tij, pastaj e kthen Mundhirin për sundimtar të Hirasë. Gjithashtu ka dashur që ta nën­shtrojë edhe El-Harith b. Amrin, por ky ikë tek fisi Kuleb dhe aty mbetet gjer në vdekje.
Sundimi i Mundhirit vazhdon një kohë të gjatë, sepse atë e trashë­gonin trashëgimtarët e tij. Kjo ka qenë dinasti e vërtetë. Kur në post vjen Nu'man b. Mundhiri, Kisrai hidhërohet në të dhe (pas një shpifjeje - spiunimi që ia bënë Zejd b. Adijj El-Ibadiji) e fton në kryeqendrën e vet. (Nu'mani largohet fshehtazi dhe shkon tek Hani b. Mes'udi, krye­pari i fisit El-Shejban, të cilit ia dorëzon në ruajtje familjen dhe pasuri­në e vet). Pastaj shkon te Kisrai, i cili e hedh në burg dhe aty mbetet gjer në vdekje.
Në vend të tij për sundimtar të Hirasë e emëron Ijjas b. Ka'bist El-Tajjin, dhe i urdhëron që të kërkojë nga Hani b. Mes'udi t'ia dorëzojë atë që gjendet tek ai. Mirëpo Hani këtë e refuzon kategorikisht, andaj Kisrai i shpall luftë. Ai së shpejti e përgatitë këmbësorinë e kalorësinë dhe i vërsulet Ijjasit. Mes dy ushtrive zhvillohet një luftë e ashpër tek vendi Dhi-Kar. Benu Shejbanët korrin fitore të madhe, të cilën Persia­nët nuk mund ta mohonin. Kjo ishte hera e parë që arabët të dalin fitues kundër të huajve. Kjo ka ndodhur menjëherë pas lindjes se Resu­lull-llahut a.s. i cili u lind tetë muaj pas emërimit të Ijjas b. Ka'bisit për sundues të Hirasë. Ndërkaq, pas Ijjasit, Kisrai përsëri rivendosë pushte­tin e vet dhe përsëri e emëron një mëkëmbës arab nga Ali Lahmët (familja e Lahmit). Prej Lahmitëve pushtetin përsëri e merr El-Mun­dhiri, i njohur me pseudonimin M'arur, i cili sundon vetëm tetë muaj. Atë e mposhtë Halid b. Velidi me ushtrinë myslimane.[1]
Pushteti në Sham

Në periudhën kur arabët bënin dyndje masive, në Sham arrinë fami­lja Kuda'at dhe vendoset aty. Ata janë me origjinë nga Sulejh b. Hel­vanët, prej të cilëve rrjedhin Dexhxham b. Sulejtët, fisi më i njohur me emrin Dexhxhaim.
Bizantinët i përdornin këta si mburojë të gjallë nga sulmet tokë­sore të arabëve, dhe si mbrojtje të fortë kundër Persianëve. Por këta marrin pushtetin nga Bizantinët dhe sundojnë një kohë të gjatë. Sun­dimtari më i njohur Dexhxhaim ka qenë Zijad b. El-Hubevleti. Në histori sundimi i tyre përmendet prej fillimit gjer në mbarim të sheku­llit të dytë të erës së re. Ata pushojnë së sunduari pas ardhjes së Ali Gassanëve, familje kjo e cila i mposhtë Dexhxhaimët, andaj Bizantinët i emëronin këta si sundimtarë të arabëve të Shamit. Udhëheqësi i tyre ka qenë Devmet Xhendeli.
Sundimtarët Gassanë në Sham janë emëruar si mëkëmbës të mbre­tërve bizantinë gjer në shpërthimin e betejës së Jermukut, më vitin 13 hixhrij. Mbreti i tyre i fundit, Xhebel b. Ejhami i nënshtrohet Islamit në kohën e Umer b. Hattabit r.a., sundimtarit të besimdrejtëve.[2]
Pushteti në Hixhaz

Ismaili a.s. ka qenë personaliteti më i shquar në Mekë dhe kryepari i përhershëm i Ka'bes gjatë tërë jetës së vet.[3] Ka jetuar 137 vjet.[4] Pastaj e zëvendësojnë të bijtë Nabiti, pastaj Kajdari e disa thonë Akisi.
Pas tyre me Mekën udhëheqë gjyshi i tyre, Medad ibën Amër Xhur­humi. Kështu që e tërë qeverisja e Mekës ishte në duart e tyre. Të bijtë e Ismailit kanë qenë të nderuar dhe me famë në saje të autoritetit të babës dhe gjyshit të tyre, ndërtuesve të Ka'bes, por ata nuk kanë pasur pushtet mbi Mekën.[5]
Kaluan shumë kohë, e pasardhësit e Ismailit nuk patën sukses të kenë ndonjë pozitë të lartë në pushtet. Ata dalngadalë harrohen, përde­risa nuk dobësohen Xhurhumët para ardhjes së Buhatanaserit. Qysh atëherë mbi qiellin mekas fillon të ndriçojë ylli politik i adnanijëve, siç do të tregojnë edhe ndodhitë e ardhshme. Veçanërisht kjo shihet në luftën e Buhatanaserit kundër arabëve në Dhate Irk. Komandanti i arabëve në këtë luftë nuk ka qenë nga Xhurhumët.[6]
Të bijtë e Adnanit shpërndahen nëpër Jemen në kohën e luftës së Buhatanaserit, në vitin 587 p.e.r.
Barmijahu dhe Me'adi nisen për në Sham kundër dëshirës së Buha­tanaserit, andaj ky shton presionin e vet e Me'adi kthehet në Mekë. Nga Xhurhumët e takon vetëm Xhershem b. Xhelhemetin dhe martohet me bijën e tij Mu'anaten e cila e lind Nezarin.[7] Pas kësaj ndodhie gjendja e Xhurhumëve keqësohet. Jeta e tyre bëhet gjithnjë e më e vështirë, andaj fillojnë të ushtrojnë dhunë ndaj vizituesve të Mekës dhe lejojnë shpër­ndarjen e pasurisë së Ka'bes.[8] Këto ngjarje i hidhërojnë dhe i pezma­tojnë adnanijët. Kur fisi Huza'ah vjen në Meri Dhahran dhe shohin se adnanijët janë duke ikur prej xherahimijëve, shfrytëzojnë rastin dhe mbeten në pushtet me ndihmën e adnanijëve, të cilët kthehen t'i ndih­mojnë Huza'atët. Më së shumti u ka ndihmuar Benu Bekër ibën Abdu Menaf ibën Ken'aneti. Ata vërsulen kundër Xhurhumëve dhe i përzënë larg Mekës, e pastaj e marrin qeverisjen mbi Mekë, në gjysmën e shekullit të dytë të erës së re. Kur fisi Xhurhum niset në mërgim, ata më parë fshehin në pusin Zem-zem ca gjëra me vlerë nga Ka’bja, pastaj e mbulojnë mirë që të mos duket fare pozita e tij.

[1] "Tahiru-l-alemi-l-Islami" nga Hudariu: I/29-32.

[2] Libër mësimi "Tarihu-l-alemi-l-Islami": I/34. "Erdul-Kur'ani", II/80-82.

[3] Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230-237.

[4] Sifru-l-tekvim 17:25 "Gjeneza" Libri i Dhiatës së vjetër.

[5] Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230-237, Ibni Hisham: I/111-113. Ibni Hishami shkruan se në Mekë ka udhëhequr vetëm njëri nga djemtë: Nabiti.

[6] Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230.

[7] Rahmetun li-l-Alemi, II/48.

[8] Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 231.

[Albanian eX|PerT]

Ibni Is'haku thotë: "Amër b. Harith b. Mudadi, nga fisi Xhurhum[1], braktis Mekën duke bartë dy kaproj të artë[2] dhe Haxherul-esvedin (gu­rin e zi), dhe i fshehë në bunar, ndërsa ai dhe suita e tij shkojnë në Jemen. Ishin tejet të dëshpruar për shkak të braktisjes së Mekës dhe lënies së pasurisë së vlefshme. Periudha e Ismailit a.s. në histori njihet rreth shekullit njëzet para erës së re, sipas kësaj xhurhumët kanë qën­druar në Mekë në shekullin njëzet e një, ndërsa pushteti i tyre në Mekë ka lulëzuar përafërsisht njëzet shekuj.
Huza'atët pavarësohen në Mekë dhe ua marrin Benu Bekërve një pjesë të pushtetit, kurse fisi Mudar ka pasur tri detyra, përkatësisht, tri leje gjatë kohës së haxhxhit.
E para: T'i drejtojnë njerëzit, haxhilerët nga Arafati në Muzdelife dhe të lejojnë kthimin e tyre nga Minna në Mekë. Këtë e bënin njerëzit e Benu Gavh b. Merit nga familja e Ilijas b. Mudarit. Ata e kanë pasur ofiqin Sufë, që do të thotë nëpunësit e Ka'bes.
Rëndësia e lejes qëndronte në atë se asnjëri nga haxhilerët nuk ka guxuar t'i gjuante guralecat përderisa këtë më parë nuk e bënte Sufa. Kur ky e kryente gjuajtjen, atëherë këtë e bënin edhe haxhilerët tjerë. Kur e përfundonin gjuajtjen dhe niseshin për në Minne, Sufët qëndro­nin në Aka'ba dhe pritnin të kalonin të gjithë haxhilerët. Pas ndërprerjes së zinxhirit të Sufëve, këta i trashëgon familja Benu Sa'd b. Zejd Munati nga fisi Temim.
E dyta: Kujdesi për kthimin kolektiv të haxhilerëve në Minne, në mëngjes të ditës së kurbanit. Këtë e kryenin Benu Advanët.
E treta: Respektimi i muajve të shenjtë - "Eshhuru-l-hurum". Për respektimin e këtyre muajve kujdeseshin Benu Temim b. Adijjët nga fisi Benu Ken'aneh[3].
Familja Huza'ah ka sunduar në Mekë treqind vjet[4]. Në kohën e tyre adnanijët shpërngulen në territorin e Nexhdit dhe në shpatiet e Ira­kut dhe Bahrejnit. Në shpatiet e Mekës mbeten familjet Kurejshite, dhe atë: Hulul, Harm dhe Bujutah, të përziera mes veti. Këta nuk kanë pa­sur kurrfarë pushteti në Mekë, e as në Ka'be, gjersa nuk vjen në pushtet Kussaj b. Kulabit[5].
Historia shënon se babai i Kussajit ka vdekur ende pa u lindur Ku­ssaji. Nëna e tij përsëri martohet me njërin nga Benu Udhretët, që quhej Rebiah b. Haram, dhe e merr me veti në vendlindjen e vet, në shpatiet e Shamit. Kur rritet Kussaji, kthehet në Mekë, ku asokohe sundonte Hu­lejl b. Habeshi nga fisi Huza'ah. Kussaji e kërkon vajzën e tij, Hube­jjën, për grua dhe, pasi që babai saj pranon këtë, martohet me të[6].
Pas vdekjes së Hulejlit, shpërthen lufta ndërmjet fiseve Huza'ah dhe Kurejsh, që i mundëson Kussajit të mbizotërojë me Mekën dhe Ka'ben.
Rreth shkaqeve të shpërthimit të luftërave ndërmjet këtyre dy fiseve, ekzistojnë të shënuara tri versione:
Versioni i parë:
Kur Kussajit i lindin fëmijët dhe fiton pasuri të madhe, autoritet dhe prestigj, e pas falimentimit të Hulejlit, vendos që të merr udhëhe­qjen mbi Mekën dhe Ka'ben. Konsideron se vetë është më meritor se huza’atët dhe Benu Bekrët, sepse kurejshitët janë arabë origjinar dhe trashëgimtarë të Ismailit. Për këtë shkak arrihet marrëveshja mes një Kurejshiti dhe një Benu Ken'aneti për persekutimin e fiseve Huza’ah dhe Benu Bekër nga Meka, e edhe kështu veprojnë.
Versioni i dytë:
Hulejli, siç konsideron fisi Huza'ah, e kishte lënë me testament që Kussaji të udhëhiqte me Mekën dhe Ka'ben[7].
Versioni i tretë:
Hulejli ia ka dhuruar vajzës së vet, Hubejjës pushtetin mbi Ka'ben dhe e ka emëruar Ebu Gibshan Huza'aiun, për ndihmës të saj, andaj ky bëhet derëtar i Ka'bes. Pas vdekjes së Hulejlit, ajo e blen shërbimin e Ebu Gibshanit për Kussajin, për një shakull verë. huza’atët hidhërohen për shkak talljes së tillë me objektin e shenjtë dhe përpiqen që t'ia nda­lojnë Kussajit qeverisjen mbi Ka'ben. Andaj Kussaji i tubon kurejshitët dhe Benu Ken'anijët për t'i përzërë huza’atët nga Meka. Ashtu edhe ndodhë[8].
Sido që të jetë, e tërë kjo na flet se pas vdekjes së Hulejlit dhe pas punëve që i kryenin Sufët, Kussaji së bashku me kurejshitët dhe ken'a­nijët ka ardhur dhe u ka thënë huza’atëve: "Ne jemi më tepër meritor dhe më të denjë për këto punë, andaj jemi më të nevojshëm se ju." Ndërkaq, huza’atët në të njëjtin moment sulmojnë me atë që kanë pasur pranë veti, por Kussaji i mposhti këta.
Pra, huza’atët dhe Benu Bekrët kanë qenë të mundur nga Kussaji, i cili ashpërsisht i rrahu në përleshje të hapët e të përgjakshme, dhe që të dy fiset bëhen pre lufte e tij. Pas kësaj disfate huza’atët dhe Benu Bek­rët kërkojnë armëpushim. Atëherë detyrohen që publikisht të pra­nojnë se Kussaji ishte meritor të bëhet kryepar i Mekës dhe Ka'bes dhe se i tërë gjaku që ishte derdhur në këto beteja, ka qenë falur. Pos kësaj, huza’atët dhe Benu Bekrët kanë qenë të detyruar t'u japin kurejshitëve dhe Ken'anijëve dëmshpërblim gjaku. Vendimin për tërë këtë e shqip­ton Ja'mur b. Arifi nga Benu Bekrët, andaj prej këtu e quajtën "Esh-shedah".[9] Kussaji merr pushtetin mbi Ka'be dhe Meke në gjysmën e shekullit të pestë të erës së re, apo më saktë në vitin 440.[10] Pas tij, kurejshitët e marrin tërësisht udhëheqjen dhe sundimin mbi Mekë, qytet i cili asokohe bëhet qendër kryesore fetare, e vizituar nga arabët e tërë Gadishullit Arabik. Kussaji sjellë fisin e vet në Mekë, ndërsa udhëheq­jen mbi Mekë dhe kryerjen e shërbimeve të rëndësishme në lidhje me haxhxhin ia cakton kurejshitëve. Ai shpallë se: Ali Safvani, Nes'ati, Udvani dhe Meret b. Avfi kanë marrë detyra të rëndësishme dhe pozita udhëheqëse në Mekë[11]. Kussaji në periudhën e ardhshme ka luajtur rol të rëndësishëm në organizimin e punëve në Mekë.
Ai ka themeluar "Daru-n-Nedveti" - sallën e Këshillit nga ana e majtë e Haremi-sherifit të Ka'bes, duke ia kthyer derën në mesxhid; sa­lla e Këshillit ka qenë vend tubimi i kurejshitëve, ku merreshin vendi­me të rëndësishme. Kjo sallë e Këshillit i ka tejkaluar të gjitha parashi­kimet e kurejshitëve për nga funksioni i vet. Ishte skenë ku marreshin vendime të rëndësishme, jipeshin mendime të ndryshme, bëheshin dis­kutime dhe zgjidheshin më së miri të gjitha problemet[12].
Funksionet e nderit të cilat i ka kryer
apo i ka mbikëqyrë Kussaji:

1. Të udhëhequrit dhe të kryesuarit me sallën e Këshillit dhe këshi­llin, ku zgjidheshin të gjitha problemet, merreshin të gjitha vendimet e rëndësishme dhe bëheshin martesat dhe dasmat.
2. Udhëheqja, organizimi dhe rregullimi i aktiviteteve ushtarake. Të gjitha fushatat ushtarake janë organizuar nën udhëheqjen e tij.
3. Protektorati dhe komisariati mbi Ka'ben. Vetëm ai ka mundur t'i hapte dyert e Ka'bes dhe askush tjetër. Ai mbante çelësin e Ka'bes dhe vetë shërbente në Ka'be në çdo pikëpamje.
4. Furnizimi i haxhilerëve me ushqim dhe me ujë. Për haxhilerët i mbushnin koritat me ujë dhe u siguronin hurma dhe rrush të terur. Çdo haxhxhi e ka pasur ujin pa pagesë, që ka pasur rëndësi të madhe në këto vise të nxehta.[13]
5. Kujdesi për ushqimin e haxhilerëve; ushqimi përgatitej në të gjitha vendet ku kryheshin ceremonitë e haxhxhit.

[1] Ky nuk është ai Mudadi, Xhurhumi i madh i cili përmendet në tregimin mbi Ismailin a.s.

[2] Mes'udi thotë: "Persianët sillnin dhurata për Ka'be si dhe vlera e stoli të ndry­shme. Persiani Sasan b. Babik dhurn dy kaproj të artë, stoli dhe shumë flori, e Amri të gjitha këto i fsheh në bunarin Zem-zem." Muruxhu-z-zeheb, I/205.

[3] Ibni Hishami: I/44, 119, 120, 122.

[4] Jakut Madde: "Meka".

[5] Tarihu-l-Alemi-l-Islam, I/35; -Ibni Hisham: I/117.

[6] Ibnul Hisham: I/117, 118.

[7] Ibnul Hisham: I/188.

[8] Rahmetun li-l-Alemin: II/55.

[9] Ibni Hisham: I/123, 124.

[10] "Kalbu-xhezireti-l-Arebi": f. 232.

[11] Ibni Hisham: I/124, 125.

[12] Ibni Hisham: I/125; Tarihu-l-Umemi-l-Islami: I/36; Abbaru-l-Kur'ani: 152.

[13] "Tarihu-l-alemi-l-Islami" - El Hudariu: I/36.

[Albanian eX|PerT]

Kussaji u kishte caktuar banorëve të Mekës tatimin vjetor, të cilin e paguanin të gjithë në kohën e haxhxhit. Nga ky tatim sigurohej ushqi­mi për haxhilerët e varfër.[1]
Të gjitha këto punë i mbikëqyrte apo i kryente vetë Kussaji. Edhe i biri i tij, Abdu Menafi bëhet i famshëm qysh gjatë jetës së babës së vet. Kussaji e kishte edhe një djalë më të madh, Abduddarin, por Abdu Me­nafi ishte më i aftë. Një herë Kussaji i kishte thënë Abdu Menafit më të ri: "Ty do të të dërgojë në mesin e popullit, përkatësisht, do të të propo­zojë, e nëse ata të pranojnë e të zgjedhin, atëherë unë do t'i lë në amanet punët me interes për kurejshitët, Mekën dhe Ka'ben."
Derisa ishte gjallë, këtij ia besoi udhëheqjen mbi Këshillin, prote­ktoratin mbi Ka'ben, udhëheqjen ushtarake dhe kujdesin për furnizimin e haxhilerëve. Kussaji nuk ka pasur kurrnjë vërejtje në kryerjen e këtyre punëve, ndërsa i biri ka punuar edhe gjatë jetës edhe pas jetës së tij.
Pas vdekjes së Abdu Menafit, punët e tija i trashëgojnë djemtë e tij. Por, çdo gjë ka qenë në rregull, gjersa nuk rebelohen djemtë e Abdud­darit, vëllait më të madh të Kussajit, të cilët lakmonin pozitën dhe push­tetin. Atëherë kurejshitët ndahen në dy tabore, dhe për pak sa nuk filluan luftën mes veti. Mirëpo më në fund pajtohen dhe e ndajnë push­tetin mes veti, dhe atë, ne mes djemve të Abdu Menafit dhe Abduddarit.
Furnizimi me ujë dhe ushqim u takon djemve të Abdu Menafit, kurse Këshilli dhe ruajtja e Ka'bes, djemve të Abduddarit. Benu Abdul Menafët të gjitha vendimet e rëndësishme i sillnin sipas zakoneve tradi­cionale të arabëve, me short apo me tërheqjen e shigjetëzave. Në këtë mënyrë dëshironin të siguronin edhe trashëgimin e punëve rreth Ka'bes. Ata me short e zgjodhën Hisham b. Abdu Menafin, i cili trashëgoi sikajetin dhe refadetin (furnizimin me ujë dhe ushqim), të cilat i ushtroi gjer në vdekje. Kur vdiq Hishami, atë e trashëgon vëllai i tij El-Mutta­lib b. Abdu Menafi, e pas këtij këtë e trashëgon Abdul Muttalib b. Hi­sham b. Abdu Menafi, gjyshi i Resulull-llahut a.s. Pas tij këtë e kanë trashëguar dhe i kanë kryer këto punë gjer tek shpallja e Islamit. Atë­herë kujdesi rreth Ka'bes bie në duart e Abbas b. Abdul-Muttalibit.[2]
Kurejshitët kanë pasur edhe funksione të tjera përveç katër të për­mendurave, e që i ndanin edhe në familjet tjera. Ata në Mekë formojnë qeverinë e ngjashme me qeverinë e shteteve demokratike. Kanë pasur organizimin e qeverisë sikurse disa qeveri të disa shteteve sot. Kanë pasur këshillin dhe sesionin e parlamentit. Po japim pasqyrën e këtyre funksioneve qeveritare:
1.Qeverisja mbi mejsirin, duke kërkuar ndihmë nga idhujt.[3] Këtë punë e udhëhiqnin Benu Xhumhët;
2.Kujdesi për pasurinë dhe dhuratat e dedikuara zotëve - idhujve të Ka'bes. Në këtë shërbim bënte pjesë edhe zgjidhja e konflikteve dhe mos­marrëveshjeve, këtë punë e kryenin Benu Sehmët;
3. Këshilli qeveritar, me të cilin udhëhiqnin Benu Esedët;
4. Dëmshpërblimi për vrasje, caktimi i dëmshpërblimit, përkatë­sisht, i borxhit për viktimën, e këtë e bënin Benu Temimët;
5. "Ukab"[4] - ruajtja e flamurit nacional - fisnor, që e mbanin Benu Umejjët;
6. Kujdesi për kubben dhe rregullimin e çadrave për haxhilerë, si dhe kujdesi për kalorësinë. Këtë detyrë e kryenin Benu Mahzumët;
7. Kujdesi për ceremonitë - ritualet e haxhxhit dhe udhëtimi prej një vendi në vendin tjetër ceremonial. Me këtë merreshin Benu Adi­jjët.[5]
Pushteti çfarë kanë pasur arabët e tjerë

Më parë folëm për shpërnguljen e kahtanëve dhe adnanijëve dhe se si ata mes veti i kanë ndarë tokat Arabe. Ato fise që ndodheshin në afërsi të Hirasë, kanë qenë nën mbikëqyrjen e mbretit të Hirasë, ndërsa ato të cilat ndodheshin në shkretëtirën e Shamit, kanë qenë nën mbikë­qyerjen e Gassanëve. Kjo mbikëqyrje ka qenë vetëm simbolike sepse fiset kanë pasur lirinë e plotë të qeverisjes.
Pavarësinë e plotë e kanë pasur vetëm fiset beduine të cilat jetonin në brendinë e shkretëtirës arabike. Çdo fis ka pasur udhëheqësin e vet fisnor, kryeparin, kanë pasur qeverisjen e vet të brendshme, andaj çdo fis ka qenë si një shtet i vogël i pavarur, rregullimi i të cilave ka qenë besnikëria ndaj fisit, mbrojtja e interesave reciproke, ruajtja dhe mbroj­tja e vendit nga armiku. Kryepari i fisit gëzonte autoritet të madh. Ka qenë porsi mbret në shtetin e vet. Fisi e respektonte fjalën e kryeparit të vet, qoftë në paqe apo në luftë. Pushteti i tij ka qenë i fortë sikurse pushteti i diktatorit më të fuqishëm. Nëse ai binte në konflikt me dikënd, pas veti kishte me mijëra shpata të përgatitura, i kishte njerëzit që nuk pyetnin fare për shkaqet e konfliktit, e as që kërkonin shpjegim për këtë. Verbërisht zbatonin urdhrat e udhëheqësit të vet fisnor. Por ekzistonte edhe konkurrenca familjare për pushtet. Kushë­rirët garonin mes veti në fisnikëri dhe bujari ndaj mysafirit, në trimëri, burrëri, në mbrojtjen e njerëzve, të cilëve u bëhej padrejtësi, e të tëra këto i bënin për të fituar autoritet tek njerëzit. Kishin poet të posaçëm, orator të fisit. Me këtë lartësoheshin mbi rivalët në prestigj për pushtet.
Arabët kanë qenë popull tejet elokuent (që flet bukur). Kanë qenë të talentuar në poezi. Poetët kishin vend të posaçëm në shoqëri. Ata e mbro­nin fisin me gjuhë, prandaj, gëzonin autoritet hiq më pak se push­tetarët. Kryeparët dhe magnatët (zotërinjtë e mëdhenj) kanë pasur privi­legje të posaçme në ndarjen e presë. Ata i gëzonin këto benifici­one: mirba'a, saffij, neshitah dhe fudul.
Mirba'a, do të thotë një e katërta e presë.
Saffij, ishte tërë ajo që merrte personalisht kryepari për vete para shpërndarjes së presë.
Neshitah, ishte tërë ajo që kryepari konfiskonte gjatë kthimit në fis.
Fudul, ishte mbetja gjatë ndarjes së presë, e cila nuk mund t'u ndahej luftëtarëve në pjesë të barabartë, si p.sh. devetë, kuajt, etj.
Situata politike në Arabi

Kemi folur për pushtetet arabe, e tani të themi diç në lidhje me situatën e përgjithshme politike.
Në situatë të vështirë politike gjendeshin tri krahina arabe, të cilat kufizoheshin me shtetet e huaja. Është e pakontestueshme se situata politike ka pasur ndikim të drejtpërdrejtë në situatën shoqërore dhe ekonomike. Prandaj, situata në këto krahina ka qenë tejet e rëndë dhe nuk hetohej kurrfarë përparimi. Populli ishte i ndarë në klasa. Ekzis­tonin pronarët dhe skllevërit, apo shtresa sundimtare dhe ajo e shtypur. Sundimtarët në të gjitha krahinat kryesisht kanë qenë të huajt. Ata tërë pasurinë e kishin në duart e veta, ndërsa skllevërit kanë qenë borxhli të përhershëm.
Kjo ka qenë e ngjashme sikur t'i përfytyronim skllevërit të cilët i punojnë tokat bujqësore, nga të cilat i tërë fitimi i shkonte pushtetit. Pushteti shfrytëzonte këtë fitim, e shpenzonte në zbavitje, qejfe të ndry­shme, për dhurata, për mito dhe korrupsion, kurse skllevërit, në verbë­rinë e vet, bredhnin në errësirë të përhershme nga e cila nuk kërkonin dalje as që tentonin të dalin prej saj. Ata nuk kishin kujt t'i ankoheshin e as që kishte kush t'i mbronte, sepse nga kjo gjendje nuk kishte rrugë­dalje. Duronin pajtueshëm robërinë dhe të gjitha llojet e mundimeve, sepse konsideronin se kështu ju ishte caktuar nga Zoti, dhe se pushteti është parësor kurse e drejta e tyre dytësore.
Fiset fqinje të këtyre krahinave kanë qenë mjaft të lëkundshme dhe jostabile. Nuk kanë pasur ndonjë qëllim të veçant jetësor. Kohë pas kohe futeshin në Irak apo në Sham, duke bredhur për ushqim.
Arabët në brendësinë e Arabisë, po ashtu nuk kanë qenë të lidhur mes veti. Ata kryesisht kanë qenë të ngarkuar me origjinën fisnore, me zakone, bestytni etj. Ata nuk kanë pasur një pushtet të fuqishëm qen­dror, i cili do t'i mbronte në rast fatkeqësie dhe t'i ruante nga e keqja.

[1] Ibni Hisham: I/130.

[2] Ibni Hisham: I/129-132, 137, 142, 178 dhe 179.

[3] Mejsir - lojë hazardere e arabëve të vjetër, në të cilën me ndihmën e shigje­tëzave të posaçme kanë luajtur bixhoz për mishin e kurbanit të therur të ndarë në 10 ose në 28 pjesë.

[4] Emri i flamurit të Muhammedit a.s.: "Shqiponja".

[5] "Tarihu erdi-l-Kur'ani": II/104-106.

[Albanian eX|PerT]

Pushteti në Hixhaz

Të gjithë arabët me respekt e shikonin Hixhazin. U interesonte shumë situata politike aty. Hixhazi për ta ka qenë kalim gjer në qendrën fetare botërore, në Mekë, në Ka'be, ndaj edhe Hixhazin e konsideronin si krahinë të shenjtë. Sundimtarët e Hixhazit i respektonin si mbrojtës të qendrës fetare, Mekës dhe tempullit të shenjtë Ka'bes. Për Mekën kemi thënë se ka qenë kryeqendër, ku funksiononte edhe pushteti fetar edhe pushteti profan.
Në Ka'be aprovoheshin vendime të rëndësishme. Detyra kryesore e pushtetit ka qenë kujdesi ndaj punëve me interes jetik për haxhilerët.
Në Mekë funksiononte edhe gjyqtaria. Ata gjykonin sipas ligjit fetar të Ibrahimit a.s.
Pushteti në Hixhaz i ngjante pushtetit të sotëm parlamentar, ndonë­se ka qenë i dobët që të mund të mbante peshën e shtetit me qendrën fetare më të madhe në botë. Kjo tregohet si e saktë posaçërisht kur shpërthen konflikti me Abisinasit, për çka do të flitet më vonë.

[Albanian eX|PerT]

BESIMET TEK ARABËT

Sh

umica e arabëve një kohë të gjatë kanë pasuar fenë e Ismailit a.s., i cili i thërriste në fenë e babës së vet Ibra­himit a.s. Ata besonin Zotin Një të Vetmin dhe rrëfenin fenë e Tij. Kjo ka zgjatë një kohë, gjersa nuk fillojnë t'i harrojnë poro­sitë dhe ndalesat e Zotit. Me gjithë zhytjen gjithnjë e më të madhe në idhujtari, përherë ka ekzistuar Zoti - All-llahu xh.sh. - Suprem. të Cilit i drejtoheshin në momentet e vështira. Disa rituale të haxhxhit i kanë mbajtur, derisa erdhi në pushtet Amër b. Lihjai, kryepar i fisit Huza'ah. Ai ishte rritur në mjedisin fetar, i cili i respektonte kufijtë e Zotit. Shquhej me sinqeritet dhe devotshmëri, andaj populli e donte dhe e konsideronte si njeri të madh. Një herë ky udhëton për në Sham që t'i vizitonte viset ku ishin dërguar më së shumti Pejgamberë dhe ku kishin zbritur më së shumti Shpalljet e Zotit. Atje sheh se banorët i adhuronin idhujt, e kjo i pëlqeu dhe besoi se ata kishin të drejtë. Nga Shami kthehet duke bartur me vete një idhull që quhej Hubel dhe e vendos atë në Ka'be. Pastaj u bën thirrje banorëve të Mekës në politeizëm. Ata i përgjigjën kësaj thirrjeje pasi që e çmonin Lihjanin, duke konsideruar se ajo në çka i thërriste ky ishte gjë e mirë. Brenda një kohe të shkurtër të gjithë banorët e Hixhazit fillojnë t'i pasojnë banorët e Mekës, sepse ata ishin pronarë të Ka'bes dhe banorë të Haremit.[1]
Ndër idhujt më të vjetër në Ka'be është konsideruar edhe "Menati", të cilin e kishin sjellur nga bregu i Detit të Kuq, prej njëfarë vendi afër Kudejdit. Pastaj ishte i njohur "Lati", të cilin e kishin sjellur nga Taifi, dhe "Uzzaja", të cilin e kishin blerë në Vadi Nahël. Këta tre idhuj kanë qenë më të mëdhenjtë.
Shirku - politeizmi nga dita në ditë merrte hov më të madh, ndërsa numri i idhujve rritej gjithnjë e më tepër. Të tillë ka pasur në çdo vend të Hixhazit. Përmendet se Amër b. Lihjai ka pasur lidhje me xhinnët, e njëri prej tyre e kishte lajmëruar se idhujt nga periudha e popullit të Nuhit a.s., që quheshin Vedd, Suvaa, Jeguth, Jeuk dhe Nasëra, janë të fshehur (të gropuar) në Xhidde, andaj duhet të gjenden dhe të sjellen në Ka'be. Ai i gjeti këto idhuj në vendin e quajtur Tiham në bregun e Detit të Kuq, në veri të Hixhazit, dhe i solli në Ka'be. Kur erdhi koha e haxhxhit, ai ua tregojë haxhilerëve dhe përsëri i vendosi në Ka'be.
Nga kjo kohë çdo fis e kishte zotin e vet idhull, bile edhe çdo shtëpi veç e veç. Haremi i Ka'bes mbushet me idhuj. Është evidente se në kohën e çlirimit të Mekës, Resulull-llahu a.s. ka hasur në 360. idhuj në Ka'be, të cilët i ka rrëzuar dhe i ka thyer, e pastaj ka urdhëruar që të gjitha mbeturinat të nxjerren nga Haremi dhe të digjen.[2]
Asokohe politeizmi dhe idhujtaria ishin bërë manifestim i vërtetë i tërë popullatës arabe paraislamike, ndërkaq ishin të bindur se gjithnjë janë duke pasuar fenë e Ibrahimit a.s.
Arabët e kohës paraislamike "El-Xhahilijjun" - injorantë në besim kanë pasur zakone dhe besim të veçant ceremonial në vetë përmbajtjen e lutjeve - pranë figurës - idhull, që ishin trillime, kryesisht të Amër b. Lihjait.
Atë që ai bënte, shumica e konsideronin si risi të bukur, me çka hijeshohej feja e Ibrahimit a.s., të cilën tanimë e kishin shëmtuar tërë­sisht.
Ja disa ceremoni gjatë adhurimit të idhujve:
1. Rrinin në këmbë afër idhullit, të cilin e adhuronin dhe i luteshin, prej tij kërkonin mbrojtje, ndihmë, luteshin për dëshira, besonin në shef'atin e tij - angazhimin te Zoti për mëkatet e bëra etj.
2. Rreth idhullit bënin pelegrinim, tavaf (ecnin rreth e përqark tyre), bënin sexhde para tij dhe ishin të përulur dhe të penduar.
3. Para idhullit thernin kurban, me ndihmën e të cilit orvateshin t'i afrohen shenjtërisë së tij. Para tyre çdo ditë i thernin edhe kafshët shtëpia­ke. Këtë lloj therjeje All-llahu xh.sh. ua ka ndaluar myslima­nëve, si dhe ngrënien e mishit nga kafsha e therur në këtë mënyrë. All-llahu xh.sh. thotë:
"...dhe u është e ndaluar ajo që është flijuar për hir të idoleve..." (5,3) si dhe: "Mos e hani atë, që kur është therë nuk është përmendur emri i All-llahut; ajo, me të vërtetë është mëkat i madh." (6,121).
4. Një nga mënyrat e të afruarit hyjnisë ka qenë edhe ofrimi i ush­qimit dhe pijes idhujve. Gjithashtu ndanin nga një pjesë nga të lash­tat dhe kafshët dhe i sillnin para idhujve. E nga e tërë kjo, gjëja më intere­sante është se gjithnjë e ndanin një pjesë për All-llahun, Zotin Suprem.
E kanë pasur zakon që disa gjëra nuk kanë dashur t'i atribuonin idhujve, për të cilat e dinin se i takojnë vetëm All-llahut, por, gjitha­shtu, nuk e bartnin te All-llahu xh.sh. atë që konsideronin që i takon vetëm idhullit në situatën përkatëse.
All-llahu i Lartësuar thotë:
"...dhe thonë sipas hamendjes së tyre: "Kjo është për All-llahun, e kjo është e idhujve tanë". Mirëpo, ajo pjesë që është për idhujt e tyre, nuk arrinë (nuk jipet) te Zoti, kurse ajo që ata e kanë caktuar për All-llahun - ajo arrinë (jipet) te idhujt e tyre. Sa gjykim të shëmtuar bëjnë ata." (6, 136).
5. Njëra nga mënyrat për t'iu afruar idhujve ka qenë flijimi i kaf­shëve shtëpiake dhe fruteve, siç e cekëm më lartë. All-llahu xh.sh. thotë:
“Ata thonë: “Këto kafshë shtëpiake dhe këto të lashta janë të nda­luara, nuk mund t'i hajë askush, përveç kujt ia lejojmë ne"; e sipas hamendjes së tyre edhe disa kafshë shtëpiake janë të ndaluara për ngarkim dhe disa kafshë që kur i therin nuk e përmendin emrin e All-llahut, duke e përgënjeshtruar Atë. Ai do t'i ndëshkojë ata për gënjeshtrat e trilluara." (6,138).
6. Në ritualet për t'iu afruar idhullit bënte pjesë edhe adhurimi i kafshëve të caktuara: "behiret, saibet, vesilet dhe hamet". Ibni Is'haku thotë: "El-behiret, vajza e es-saibes quhej deveja e liruar, përkatësisht, ajo e cila kishte lindur dhjetë deve femër, në mesin e të cilave nuk kish­te deve mashkull. Këtyre llojeve të deveve nuk i hipnin, nuk e qethnin, nuk punonte punë të rënda dhe qumështin e saj nuk e pinte askush, përveç mysafirit. Nëse ajo përsëri lindëte femër, viçit ia prejshin veshin dhe ndaj saj silleshin sikurse ndaj nënës së saj. Pra kjo e fundit (deveja e njëmbëdhjetë) quhej behiret - vajza e saibes (e devesë së liruar)
El-vesilet; deveja e cila kishte lindur pesë herë nga dy viça femër, në mesin e të cilave nuk ka asnjë viç mashkull. Ajo quhej vesilet. Viçat që lindshin pas këtyre, ishin të lejuara vetëm për mashkujt, përveç nëse lindte viçi i ngordhur, e këtë e hajshin të gjithë, mashkujt dhe femrat.
El-hami është el-fahël, fahël është dromedar - mashkulli i devesë me të cilin ajo ka lindur dhjetë deve femra, në mesin e të cilave nuk kishte asnjë deve mashkull. Kurrizi i tij kishte vlerë të madhe (ishte i mbrojtur), askush nuk i hipte, nuk punonte kurrfarë punësh, nuk i qe­thej qimja dhe ruhej vetëm për shtim (damazllëk)
Në lidhje me këtë Kur'ani thotë:
“All-llahu nuk e përligji behi­rën, as saibën, as vesilën, as hamin, por ata të cilët nuk besoj­në trillojnë gënjeshtra për All-llahun, e shumica prej tyre nuk kanë mend. (5,103).
[1] Muhtesar Siretu-r-Resul nga sheh Muhammed b. Abdul-Vehhabi f. 12.

[2] "Muhtesar Siretu-r-Resul nga sheh Muhammed b. Abdul-Vehhabi, f. 13, 50, 51, 52, 54.

[Albanian eX|PerT]

All-llahu xh.sh. po ashtu thotë:
"Dhe ata thanë: "Ajo që gjen­det në barkun e këtyre kafshëve shtëpiake u përket vetëm mashkujve tonë, kurse për gratë tona janë të ndaluara. E, nëse lindin ato të ngordhura, ata të gjithë (burra e gra) janë pjesë­marrës në të." All-llahu do t'i ndëshkojë ata për gënjeshtra, se Ai, me të vërtetë është i Plotdijshëm dhe i Gjithdijshëm." (6,139).
Mirëpo, ekzistojnë edhe shpjegime tjera të këtyre llojeve të kaf­shëve.[1]
Se'id b. El-Musejjibi konsideron se këto lloje kafshësh janë të dedikuara vetëm për idolet e tyre,[2] ndërsa në hadithin autentik, i cili është "merfu'un" - i pandërprerë, i transmetuar nga Resulull-llahu a.s. qëndron: "Amër b. Lihjai ka qenë i pari i cili i ka mbrojtur dhe i ka liruar këto lloje kafshësh dhe i ka futur në rituale adhurimi."[3]
Të gjitha punët paraprake, arabët i bënin për t'i kënaqur zotat, duke besuar se zotat do t'i afrojnë te All-llahu, dhe se do të ndërmjetë­sojnë dhe do të angazhohen për ata tek All-llahu.
Në lidhje me këtë Kur'ani thotë:
"E, ata që marrin mbrojtës, pos All-llahut thonë: "Ne i lutemi atyre vetëm që të na afrojnë te All-llahu." (39,3). "Ata adhurojnë - përveç All-llahut - atë që as nuk u bënë dëm, as nuk u sjellë dobi dhe thonë: "Këta janë ndërmjetësit tonë te All-llahu." (10,18).
Arabët e bënin ndarjen e shumë gjërave me ndihmën e shigjetëzave pa pupla, të cilat shërbenin për bixhoz dhe për lojë. Ekzistonin tri lloje shigjetëzash: shigjetëza në të cilat shkruante "Po" dhe shigjetëza në të cilat shkruante "Jo", që i përdornin për të marr vendime lidhur me punën, udhëtimet, martesën etj. Nëse dilte shigjetëza me "Po", atëherë këtë punë e bënin, ndërsa me "Jo", nuk e bënin at vit, por përsëri i hidhnin vitin e ardhshëm, e kështu me radhë. Ekzistonin shigjetëza në të cilat ka pasur ujë ose gjak, pastaj të tilla në të cilat shkruante: "është nga ju" dhe "nuk është i juaji" dhe "të dyjat". Kështu p.sh. nëse dysho­nin në origjinën e fëmijës, e vendosnin atë para "Hubelit", i merrnin me veti njëqind kurbanë, të cilët ia dorëzonin shortarit (fallgjiut). Ky i hidhte shigjetëzat dhe nëse dilte "është nga ju", do të thoshte se fëmija është i juaji dhe ka të drejtë trashëgimi, e nëse dilte "nuk është i juaji", nuk ka pasur të drejtë në trashëgim, e nëse dilte "të dyjat", fëmija mbe­tej në këtë familje, trajtohej sikurse i tyre, por pa të drejtë në trashëgim dhe pa baba të vërtetë.
E ngjashme me shigjetëzat ka qenë gurëgaca, si dhe lojërat e rre­zikshme të cilat kanë lidhje me bast. Me bast ndanin mishin e kurba­nit të flijuar për idhuj dhe të therur me shortin e shigjetëzave. Arabët beso­nin në fjalët e "Kahinëve", "arrafëve" dhe "munexhxhimëve".
"Kahin" është ai i cili parashikonte ardhmërinë. Ai e shpallte ve­tën si njohës i fshehtësive. Mes tyre kishte edhe të atillë që konsi­dero­nin se ishin pasues të xhinnëve dhe se xhinnët u sjellin lajme.
"Arraf" është ai i cili e konsideronte vetën si njohës të ngjarjeve me shkaqe dhe pasoja të cilat i theksonte në situatat përkatëse. Ai e qëllonte p.sh. se kush është vjedhësi, ku ka ndodhur vjedhja, çka është vjedhur dhe përgjithësisht i qëllonte ngjarjet e përditshme.
"Munexhxhim" është ai i cili zbulonte kismetin dhe ngjarjet nëpër­mjet horoskopit dhe yjeve. Ky ishte astrolog. Të besuarit në fjalët e tija në realitet paraqiste adhurimin e yjeve.
Arabët besonin në parashenja (isharet i keq) apo në pesimizëm. Ata në këtë besim shkonin aq larg sa që kalimin e macës përtej rrugës, ose fluturimin e zogut përmbi kokë, e konsideronin fatkeqësi. I afroheshin zogut apo kaprollit për ta trembur, dhe nëse ikte në anën e djathtë, vazh­donin punën e filluar dhe e konsideronin hair, e nëse ikte në anën e majtë, ata e ndërprenin punën e filluar duke parë në këtë parashenjë "të keqe". Këtyre zakoneve shortare mund t'u shtohen edhe disa të tjera, si p.sh.: bartja e shputës së lepurit rreth qafe, pastaj drojtja prej disa ditëve apo muajve, prej disa kafshëve, shtëpive, grave, besimi në armikun ose kryeparët. Gjithashtu besonin se trupi i të vrarit nuk do të qetësohet derisa të mos paguhet gjaku, dhe se shpirti i tij do të rrijë pezull duke thënë: "Ma ktheni trupin tim, ma ktheni trupin tim", ose "më jepni ujë, më jepni ujë", e kur kryhej hakmarrja ose kur paguhej gjaku, shpirti hynte përsëri në trup dhe trupi qetësohej.[4]
Ja, kështu pra kanë besuar arabët paraislamik, edhe pse kanë pasur diçka nga besimi i Ibrahimit a.s., të cilin nuk e kanë braktisur krejtë­sisht, si p.sh. lavdërimin e Ka'bes ose tavafin rreth Ka'bes, kryerjen e haxhxhit, umres, qëndrimin në Arafat, Muzdelife dhe therjen e kurba­neve. Por gjithashtu në të gjitha këto kanë futur bid'ate - risi.
Kurejshitët thonin: "Ne jemi bijtë e Ibrahimit dhe trashëgimtarë të Ka'bes, ne jemi pronarë të saj dhe banorë të Mekës. Askush prej arabë­ve nuk gëzon të drejta dhe pozita të tilla." vetën e quanin "elhimes", e ky ishte emri i përbashkët i të gjithë pjesëtarëve të fisit Kurejsh, Kinan dhe Xhedil. "Ne nuk guxojmë ta braktisim Haremin dhe t'i zhveshim ihramet." Ata nuk qëndronin në Arafat e as që bënin ifaden nga Arafati, por këtë e bënin nga Muzdelifeja. (Ifade është kthimi i përbashkët gru­por nga Arafati.)
Në lidhje me këtë All-llahu xh.sh. thotë:
"Mandej kthehuni nga Arafati, siç kthehen të gjithë të tjerët dhe kërkoni ndjesë prej All-llahut." (2,199)
Ata po ashtu thonin: "Ne himesët, nuk guxojmë të marrim ushqim dhe ta fërgojmë në tlyen, gjersa jemi në ihrame. Ne nuk hyjmë në çadra nga këmenda (lesh dhie ose deveje) e kur kemi nevojë të pushojmë, pushojmë vetëm nëpër shtëpia përderisa jemi në ihrame."[5] Gjithashtu thonin: " Kush ka ardhur në Tempull, e me vete ka marrë ushqim nuk duhet ta hajë atë ushqim gjatë kohës së haxhxhit dhe umres."[6]
Atyre që banonin jashtë haremit u urdhëronin që tavafin e parë rreth Ka'bes ta bënin në petkat e ndonjë himesi, e nëse nuk gjejshin petka përkatëse, mashkujt e bënin tavafin lakuriq. Femrat këtë e bënin krejtësisht të zhveshura, me përjashtim të një këmishe të prerë. Në lidhje me veshje All-llahu xh.sh. thotë: "O bijtë e Ademit, vishuni bukur kurdo që të faleni!" (7,31)
Nëse ndonjë mashkull apo femër kishte nderin ta bënte tavafin në teshat e veta në të cilat kishte ardhur, atëherë pasi e kryente tavafin i gjuante ato dhe nuk i përdorte më, as ai e as dikush tjetër. E kishin zakon që të mos hyjshin në shtëpi nga dera kryesore përderisa ishin në ihrame, por në pjesën e mbrapme të shtëpisë e bënin një të çelur nëpër cilën hynin dhe dilnin.
Këtë absurditet e konsideronin si bamirësi. Kur'ani këtë e ka ndaluar, andaj All-llahu xh.sh. thotë:
"...Nuk shprehet mirësia me të hyrit në shtëpi nga pjesa e mbrapme, por mirësia qëndron në të ruajturit nga të këqijat. Hyni në shtëpia kah dyert e tyre dhe droni All-llahut." (2,189).
Të gjitha këto bindje fetare të arabëve paraislamik kanë qenë shirk i kulluar ose politeizëm. Po kështu janë edhe besimet në idhuj, fall, në trille etj. Madje edhe hebrenjtë, të krishterët, mexhusijët - adhuruesit e zjarrit, seb'ejët dhe të tjerët, gjenin rrugë të volitshme të hynin në Arabi me bindje dhe adete të veta fetare. Hebrenjtë të paktën i kanë pasur dy periudha, kur patën sukses të depërtojnë në trevat e Arabisë.
1. Shpërngulja e tyre gjatë fushatave luftarake të Asirisë dhe Babi­lonisë në Palestinë. Fushata pushtuese ushtarake u nis si shkas i presio­nit ndaj hebrenjve, për shkak të rrënimit të qyteteve dhe tempujve të tyre nga vetë mbreti Buhatanaseri në vitin 589. para erës së re.
Shumica e hebrenjve të robëruar dërgohen në Babiloni, dhe prej aty ndajnë tokën e braktisur prej Palestinës gjer në Hixhaz që të vendo­seshin në veri të Arabisë.[7]

[1] Ibni Hisham: I/89, 90.

[2] Sahihu-l-Buhari: I/499.

[3] Sahihu-l-Buhari: I/499.

[4] Sahihu-l-Muslim, me komentuesin Nevevije-Kitabu-l-imami: I/59.

[5] Ibni Hisham: I/199, Sahihu-l-Buhari: I/226.

[6] Ibni Hishami: I/202.

[7] Kalbu-xhezireti-l-Arebi: f. 151.

[Albanian eX|PerT]

2. Pas pushtimit të Palestinës nga ana e Bizantit, nën udhëheqjen e komandantit romak Betatsit, në vitin 70. të erës së re. Bizantinët u bëjnë presion hebrenjve dhe pasi rrënojnë tempujt e tyre, shumë fise hebreje shpërngulen në Hixhaz. Ata zënë vend në Jethrib (Medinë), Haj­ber dhe Tejma dhe ndërtojnë vendbanime, fshatra dhe kështjella. Kështu depërton feja hebraike në Arabi, nëpërmjet muhaxhirëve ose refugjatëve hebrenj. Hebrenjtë bëhen edhe faktor politik, për të cilët flitej para ardhjes së Islamit, e sidomos gjatë shekullit të parë të Islamit. Kur fillon të përhapet Islami, në Arabi jetonin fiset e njohura hebreje. Hajber, Nadir, Kurejdha, Mustalak, Kajnuka, kurse shkrimtari i njohur Es-Semhudi në veprën e vet "Vefaul-Vefa" në faqen 116 përmend mbi njëzet fise hebreje.[1]
Feja hebraike ka arritur në Jemen përmes Es'ad Ebi Kurebit, i cili si luftëtar shkon në Jethrib ku edhe e pranon besimin hebraik. Ai merr me vete dy rabinë nga fisi Benu Kurejdha në Jemen.
Feja hebraike përhapej shpejt në Jemen, kështu që me ardhjen e djalit të Es'adit, Jusufit, në pushtet, Dhu-Nuvasi i vërsulet të krishte­rëve të Nexhranit dhe u bënë thirrje t'a pranojnë hebraizmin. Pasi këta kundërshtojnë, ai i hedh në hendeqet e hapura dhe i djegë. Në zjarr janë djegur pa dallim mashkuj, femra, pleq e të rinj.
Thuhet se numri i viktimave ka qenë rreth 20 dhe 40 mijë vetë. Kjo ka ndodhur në tetor të vitit 523 të erës së re,[2] kurse Kur'ani përmend një pjesë të kësaj ngjarjeje në kaptinën "El-Buruxh".
Përhapja e krishterimit në Arabi depërton krahas pushtimit të toka­ve arabe nga Bizantinët dhe Abisinasit.
Okupimi i parë i Jemenit nga ana e Abisinisë u bë në vitin 340. para erës së re dhe zgjati deri në vitin 378.[3] Në këtë periudhë në Jemen fillon predikimi i Ungjillit në të gjitha krahinat.
Atëbotë në Nexhran vjen një besimtar i madh i quajtur Fimijan dhe i thërret Nexhranët në fenë krishtere. Si besimtar i devotshëm që ishte, populli i beson dhe pranon krishterimin menjëherë pas udhëheqësit të vet Malbuit.[4]
Kur Abisinasit hynë në Jemen, shkelën atë që kishte bërë Dhu-Nu­vasi, kurse Ebrehe merr pushtetin. Ai fillon ta zgjeronte krishterimin shumë shpejt dhe me përmasa të gjëra aq sa deshti që në Jemen t'a ndër­tonte Ka'ben, kështu që rolin dhe rëndësinë e Mekës ta ketë Jemeni. Ebrehe niset ta rrënojë Ka'ben në Mekë por merr ndëshkimin e merituar të All-llahut xh.sh. në këtë dhe në atë botë.
Krishterimin e pranojnë fiset arabe Gassasin, Taglib, Tajj dhe disa të tjerë që kufizoheshin me Bizantin, këtë e pranojnë edhe disa sundim­tarë të Hirasë.
Besimin farisej apo idhujtarinë në zjarr ose në arabishte mexhusijë, kryesisht e pranojnë arabët që jetonin në viset kufitare kah Persia. Ithtarë të këtij besimi ka pasur edhe në Irak dhe Bahrejn, sidomos në Ahsa dhe Hixhër, qytete të Bahrejnit si dhe në bregun e gjirit Arabik. Këtë besim e kanë ndjekur edhe Jemenasit gjatë dominimit persian.
Mbi sebeizmin na flasin shumë gërmime arkeologjike në Irak.
Ky ka qenë besimi i popullit të Ibrahim Kaldejsit. Kaldejsët kanë qenë popull semit që i kanë besuar astrologëve dhe astrologjisë. Këtë lloj besimi në të kaluarën e kishin përvetësuar banorët e Shamit dhe të Jemenit. Por pas vërshimit të krishterimit dhe hebraizmit ky besim filloi t'i humbë ithtarët e vetë. Megjithatë edhe më tutje ekzistojnë besimtarë të këtillë të përzier me fariseizëm, sidomos në Irak dhe në brigjet e gjirit Arabik.[5]
Gjendja fetare

Islami i gjenë të tëra këto religjione dhe këto besime tek arabët, por të cilat ishin duke u dobësuar dhe duke stagnuar.
Idhujtarët, të cilët deklaronin se janë duke ndjekur fenë e Ibrahimit a.s. ishin larg urdhrave dhe ndalesave të sheriatit të Ibrahimit dhe larg ahlakut-moralitetit të Ibrahimit a.s. Ishin zhytur thellë në lajthitje dhe mëkate, prandaj me kohë ata përvetësuan idhujtarinë, politeizmin, me të gjitha zakonet shoqëruese të tij. E tërë kjo ka lënë gjurmë të thella në vetëdijen shoqërore, politike dhe fetare të këtij populli.
Hebraizmi shndërrohet në dyfytyrësi dhe në diktaturë. Prijësit heb­renj u bënë zota të kombit të tyre. Ata i gjykonin njerëzit dhe komando­nin me fatin e tyre. Para tyre njerëzit jepnin llogari për gabimet e veta private, madje edhe për fjalën e shqiptuar në përshpëritje. I tërë preoku­pimi i tyre ishte pushteti dhe pasuria. Besimi i vërtetë dobësohej, kurse zgjerohej ateizmi, herezia dhe indiferenca ndaj mësimit, që All-llahu xh.sh. nxitë dhe urdhëron secilin ta nderojë këtë, pra mësimin dhe diturinë.

Krishterimi ishte besim i cili kishte filluar të shtrëngonte mendjen. Kjo ishte miksturë (përzierje) e çuditshme e Zotit dhe njeriut. Andaj nuk ka lënë gjurmë të thella dhe të vërteta tek arabët për shkak të doktrinarizmit të ndryshëm dhe reflektimit të tij në mënyrën e jetës së tyre që e jetonin e të cilën nuk mund ta braktisin.
Gjendja e besimeve të tjera tek arabët ka qenë sikurse gjendja e politeistëve - mushrikve. Zemrat e tyre kanë qenë të ngjashme, sikurse edhe zakonet e tyre, bindjet fetare dhe pikëpamjet e tyre mbi botën.

[1] Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 151

[2] Tefhimu-l-Kur'ani: VI/297, 298; Ibni Hisham: I/20, 21, 22, 27, 31, 35, 36.

[3] Tefhimu-l-Kur'ani: VI/297.

[4] Ibni Hisham: I/31-34.

[5] Tarihu erdi-l-Kur'ani: II/193-208.

[Albanian eX|PerT]

SHOQËRIA PARAISLAMIKE ARABE

P

as trajtimit të gjendjes politike dhe fetare në Gadishullin Ara­bik, tani të themi diç shkurtimisht për rrethanat shoqërore, ekonomike dhe sociale të asaj periudhe.
Rrethanat shoqërore

Arabët kanë pasur disa shtresa shoqërore me dallime të theksuara ndërmjet veti. Marrëdhëniet mes njerëzve të parisë (të fiseve) kanë qenë në shkallën e ngritjes dhe të përparimit. Njerëzit kishin lirinë e të shpre­hurit dhe vullnetin e lirë. Kur dikush dëshironte t'i lavdëronte virtytet arabe, bujarinë, trimërinë, parësinë etj. shprehej me vargje të cilat i thurte aty për aty.
Gruaja ishte në gjendje, vetëm nëse dëshironte, t'i paqësonte fiset të tëra, apo edhe t'i fuste në grindje, në ato përmasa, saqë mund të shkaktoheshin gjakderdhje dhe luftëra.
Megjithatë, mashkulli ka qenë kryefamiljar dhe bartës i fjalës krye­sore në shtëpi. Gruaja dhe burri kanë qenë të lidhur me martesë, me lejen e prindit apo kujdestarit të saj, ajo nuk ka pasur të drejtë të kun­dërshtonte.
Tek shtresat e tjera mbretëronte zakoni i përzierjes së mashkullit dhe femrës. Kjo nuk mund të shpjegohet ndryshe, përveçse aty ka mbre­tëruar amoraliteti, paturpësia, shfrenimi dhe prostitucioni.
Ebu Davudi transmeton nga Aishja r.a. se kurorëzimi në periudhën paraislamike është bërë në këto mënyra:
1. Ekzistonte martesa sikurse kjo e sotmja. Djalit i gjenin vajzën, e lypnin pastaj kurorëzoheshin.
2. Burri i thotë gruas, pas përfundimit të ciklit mujor, shko te filan njeriu dhe kërko të jetosh me te. Burri i saj nuk i afrohej derisa kon­sta­tohej se ka mbetur shtatzënë me atë njeri. Nëse mbetej shtatzënë, burri i saj përsëri e merrte prapa, nëse dëshironte. Kështu vepronte në rast se të gjithë fëmijët i kishin vajza, e dëshironte të kishte djalë. Kjo lloj martese quhej "nikahul-istibdai", në përkthim nikahi keitus.
3. Mblidhej grupi prej tre gjer dhjetë personash dhe bënin marrë­dhënie me një grua. Nëse mbetej shtatzënë, pas lindjes, ajo i thërriste të gjithë pjesëmarrësit në këtë akt të turpshëm, e që ishin të obliguar të vinin dhe ajo e zgjedhte atë që dëshironte ajo, të bëhet baba i foshnjës së saj. Ky e pranonte fëmijën dhe i jepte emrin familjar.
4. Tek gruaja vinin shumë njerëz, e ajo nuk guxonte ta refuzonte asnjërin prej tyre. Këto parimisht kanë qenë gra publike, në dyert e veta i vënin flamujt si shenjë njohjeje të shtëpisë së tyre. Çdokush që dëshironte të shkonte te kësi lloj grash e dinte se ku duhet shkuar. Nëse ndonjëra prej tyre mbetej shtatzënë dhe lindte foshnjën, atëherë tubohe­shin të gjithë ata që e kishin vizituar dhe e thirrnin ekspertin (njohësin e mirë të gjurmëve). Ai e merrte foshnjën në prehër dhe e zgjidhte enig­mën se cili prej tyre ishte baba. Pasi që konstatonte se cili ishte babai i foshnjës, sipas dofarë normash të tija, atëherë ky ishte i obliguar ta merrte foshnjën, t'i jepte emrin e vet dhe të kujdesej për të.
Me ardhjen e Shpalljes, All-llahu xh.sh. i anulon të gjitha këto lloje martesash dhe lejon vetëm martesën e sotme islamike.[1]
Tek arabët paraislamik ekzistonte edhe një mënyrë tjetër e marte­sës, përkatësisht, mashkulli si fitues në dyluftim e fitonte gruan e ardh­shme. Fëmijët e lindur nga këto lidhje nuk kanë pasur kurrfarë të drej­tash atësie, por kanë qenë të turpëruar gjatë tërë jetës.
Është e njohur se arabët e periudhës paraislamike kanë pasur mun­dësi të kenë gra sa kanë dëshiruar. Madje njëkohësisht bënin kurorë me dy motra, si dhe me gratë e baballarëve të tyre, nëse mbeteshin të veja apo të lëshuara. Në lidhje me këtë na flet Kur'ani në ajetet 22 dhe 23 të kaptinës ”En-Nisa”. Gjithashtu burrat kanë pasur të drejtë t'u japin grave shkurorëzime me numër të pakufizueshëm.[2]
Amoraliteti dhe shfrenimi mbretëronin tek të gjitha shtresat e shoqërisë paraislamike arabe. Nuk mund të veçohet asnjë shtresë e sho­qërisë, përpos rasteve individuale, që kanë çuar jetë të moralshme dhe që lavirinë e kanë konsideruar si amoralitet dhe si turp të madh.
Robëreshat e blera ishin në situatë më të mirë sesa ato të luftës. Arabët nuk e konsideronin të turpshme jetesën me robëresha.
Ebu Davudi transmeton nga Amër b. Shu'ajbi, e ky nga babai i vet, pastaj nga gjyshi, i cili ka thënë: "Një njeri ka thënë: filan filani është djali im. Para Islamit ka jetuar me një robëreshë, andaj Resulull-llahu a.s. i thotë: "Islami nuk pranon një martesë të tillë, koha e xhahi­lijetit ka kaluar, fëmija është i atij në shtratin e të cilit lindet, ndërsa shkelja e kurorës është e ndaluar".
Tregimi mbi grindjen mes Sa'd Ibën Vekkasit dhe Abd Ibën Zum'a­tit rreth djalit të robëreshës së Zum'atit është i njohur. Djali është quaj­tur Abdu-r-Rahman Ibën Zum'ah.[3] Raporti mes prindit dhe fëmijëve mund të klasifikohet në disa kategori. Ka pasur sish që thonin: "Fëmijët tanë janë mëlçitë tona të cilat ecin nëpër tokë", ndërsa ka pasur edhe të tillë që i mbytnin vajzat e veta, apo i shtinin të gjalla në dhe, duke i drojtur turpit, e ka pasur edhe sish që i mbytnin në barkun e nënës duke ju frikësuar varfërisë dhe turpit. Në lidhje me këtë na flet Kur'ani në këto ajete: 6, 151; 16, 58-59; 17, 31 dhe 81, 8.
Megjithatë, nuk mund të themi se ky ka qenë aspekt dominant i etikës dhe moralit. Për arabët ka qenë shumë e rëndësishme që të kenë shumë djem, të cilët do të luftojnë për atdheun e vet. Marrëdhëniet ndërmjet vëllezërve, nipërve si dhe ndërmjet kushërirëve të tjerë, kanë qenë të bazuara në lidhjet e forta të gjakut. Kanë jetuar për patriotizmin fisnor, dhe për të kanë vdekur. Fryma e bashkimit mbretëronte në suaza të një fisi, e kjo edhe më tepër e rriste patriotizmin. Bazë e rendit shoqëror të një fisi ka qenë patriotizmi individual dhe atdhedashuria e gjakut. I përmbaheshin një rregulli të pashkruar: "Ndihmoi vëllait tënd qoftë ai i drejtë apo jo". Natyrisht, ky parim nuk ka qenë në pajtim me parimin e doktrinës islame që thotë: "Ndihma e tiranit duhet të jetë e tillë që ta pengojë kryerjen e tiranisë".
Garimi në origjinë dhe ndershmëri (mburrje) shpeshherë ka qenë shkas për shpërthimin e luftërave ndërmjet veti, madje edhe në mesin e atyre fiseve të cilët e kanë pasur babën e përbashkët. Kjo ka ndodhur mes fiseve Evs dhe Hazrexh, Abes dhe Zuhjan, si dhe Bekër dhe Taglib, e disa të tjerëve. Ndërkaq, marrëdhëniet shoqërore mes fiseve me ori­gjinë të ndryshme nuk kanë qenë të forta dhe të fuqishme. Ato shkatë­rroheshin në luftëra të përgjakshme. Në raste të veçanta kryeparët e fi­seve organizonin tubime publike në të cilat vinin fise të ndryshme, si­domos në muajt e shenjtë-muajt e haxhxhit. Këta muaj kanë pasur rën­dësi të madhe për arabët, sepse gjatë këtyre muajve ata rivendosnin ma­rrëdhëniet normale njerëzore dhe zgjidhshin shumë probleme jetësore.
Thënë shkurtimisht, rrethanat shoqërore kanë qenë në gjendje të mjerueshme, e si mos të ishte kështu, kur ndër arabët mbretëronte injo­ranca dhe bestytnia, kurse bota jetonte në politeizëm dhe ideologji të errët. Gratë bliheshin dhe shiteshin. Ato trajtoheshin si ndonjë gjësend, përderisa mashkulli nuk ka pasur kurrfarë kufizimesh, as njerëzore e as morale. Ka jetuar si ka dashur vetë dhe me kënd ka dashur vet.
Pushtetin e ndanin pasanikët, të cilët i mbushnin arkat me flori në kurriz të të varfërve, apo të pushtetit, i cili gjithnjë ka qenë i gatshëm të luftonte.
Gjendja ekonomike

Gjendja ekonomike gjithnjë ka qenë rezultat i rrethanave shoqë­rore. Kjo më së miri shihej në standardin jetësor të njerëzve të asaj kohe. Tregtia ka qenë burimi kryesor i sigurimit të mjeteve materiale për jetesë, e ushtrohej vetëm atëherë kur rrugët ishin të sigurta dhe në kohë të paqes, kjo ka qenë gati e pamundur në trevat arabe, përveç në muajt e shenjtë. Gjatë këtyre muajve organizoheshin panaire të njohura tregtare. Vendpa­nairet e njohura kanë qenë ("suk" - çarshi) Ukadh, Dhu-l-Mexhaz, Maxhne dhe shumë të tjera.
Zejtaria dhe strukturat tjera prodhuese nuk kanë qenë të zhvilluara dhe për arabët kanë qenë diçka e huaj, bile më e huaj se për çdo popull tjetër. Shumë lloje të zejtarisë kanë lulëzuar në Jemen dhe në Hira, kurse më të njohurat kanë qenë: përpunimi i lëkurës dhe tekstilit, ndër­sa banorët e Arabisë qendrore merreshin me blegtori dhe me bujqësi.
Gratë arabe tjerrnin lesh dhe thurnin veshmbathje, por më së tepër­mi për nevojat e veta dhe të luftëtarëve, sepse e tërë kjo ka qenë e rrezi­kuar nga plaçkitja e sulmuesve, andaj as që mund të bëhej fjalë për ndo­një prodhimtari. Është me rëndësi të përmendet se, kryesisht mbre­tëronte një gjendje e tërësishme varfërie, skamjeje dhe urie.
Etika e arabëve

Nuk mund të themi se arabët e periudhës paraislamike nuk kanë pasur disa norma shumë të ulëta të sjelljes, veprime të turpshme dhe situata, të cilat nuk mund t'i pranojë dot mendja e shëndosh e as natyra e vet njeriut, por, nga ana tjetër, kanë pasur edhe vlera shumë të çmue­shme me të cilat edhe ne sot do të mburreshim dhe do të befasoheshim. Vlenë t'i përmendim:
1. Kerem - nderi dhe fisnikëria me çka garonin mes veti dhe i ndih­monin njëri tjetrit. Gati gjysma e krijimtarisë poetike paraislamike - në ç'fushë kanë qenë mjeshtër të talentuar - i është dedikuar kësaj vije të karakterit të tyre. Të marrim një shembull - papritmas arrinë një my­safir, është dimër, vit urie. Shtëpiakut përveç një deveje, e cila ishte shpëtim për tërë familjen, nuk i qëllon asgjë në shtëpi. Për të treguar mikpritje dhe për ta ruajtur nderin familjar, nikoqiri çohet dhe për hir të tij - ther të vetmën deve, ndez zjarrin dhe përgatitë gosti të begatshme për nder të mysafirit. Në trajtë të keremit arab numërohet edhe pjesë­marrja e drejtpërdrejtë në pajtimin e familjeve dhe qetësimin e gjakder­dhjes. Njeriu dinte që në interes të paqes, të merrte barrën e huaj për të paguar dëmshpërblimin - vlerën e gjakut, vetëm për ta qetësuar situatën në momentin e dhënë. Ka qenë me rëndësi të ndërpritet gjakderdhja - e cila do të kishte pasoja prej brezi në brez - dhe të shpëtohej njeriu.

[1] Ebu Davudi: Kitabu-n-Nikahi: Llojet e martesave tek arabët paraislamike.

[2] Ebu Davudi: Vepra paraprake, kaptina: Mospranimi i kthimit pas "tre tal­keve" - tri pushimeve të shkurorëzimit. Këtë e cekun mufessirët - komentuesit e Kur'anit si shkak për shpalljen e ajetit "Dy herë shkurorëzim".

[3] Ebu Davudi, kaptina: fëmija është i atij në shtratin e të cilit lind.