Emrat dhe Cilësitë e All-llahut

[musl|m]

66 – اللطيف El-Latijf – Më i Buti, më Dashamirësi, Gjithnjohësi. Ai i Cili e njeh çdo gjë, qoftë e vogël, apo e madhe.

Ka thënë Allahu në Kur’an: "Dhe Ai është “El-Latifu”, “El-Habiru”." [En-Am: 103]


67 – المحيط El-Muhijt – Gjithëpërfshirësi i çdo gjëje me dijen e Tij.

Ka thënë Allahu në Kur’an: "Dhe Allahu mbi çdo gjë është Muhijt." [En-Nisa: 108]


68 – المصور El-Musauir – Ai që i ka dhënë formën çdo gjëje, Formuesi i gjithçkaje.

Ka thënë Allahu në Kur’an: "Ai është Allahu, Gjithkrijuesi, Shpikësi i Pashembullt i çdo gjëje, Formuesi i gjithçkaje “Elmusavir”." [El-hashër: 24]


69 – المبين El-Mubijn – i Qarti.

Ka thënë Allahu në Kur’an:
"Dhe ata do ta kuptojnë se Ai Allahu, është i Vërteti i Qarti “El- Mubin”." En-Nur: 25]


70 – المجيد El-Mexhijd – I Lavdishmi, më Madhështori, më i Larti në lavdi.

Ka thënë Allahu në Kur’an: "Vërtetë Ai është “Hamidun”Zotëruesi të gjitha lavdërimeve, “Mexhidun” i Lavdishmi, më Madhështori në lavdi." [Hud: 73]


71 – الكبير El-Kebijr – Më i Madhi.

Ka thënë Allahu në Kur’an:
"…dhe se vërtet Allahu Ai është më i Larti, më i Madhi." [Lukman: 30]



72 –المتكبر El-Mutekeb’bir – Më i Larti Suprem, i Pastërti nga çdo e keqe, mangësi dhe çdo gjë që nuk i përshtatet Madhërisë së Tij. I Vetmi në cilësitë e madhërishme.

Ky emër në gjuhën arabe, rrjeth nga fjala “El-kibër”, domethënia origjinale e së cilës është mospranimi dhe mosnënshtrimi. Kjo cilësi, (El-kibër) kur i dedikohet Allahut është lavdërim, kurse kur i dedikohet krijesave është sharje dhe poshtërim. Argument për këtë emër të Allahut është ajeti i parafundit i sures Hashër:
"… Ai është El-Xheb’bar, El-Mutekeb’ bir …" [El-Hashër: 23]


73 – المتعالي El-Muteali – Më i Larti.

Allahu në Kur’an ka thënë: "I Gjithdituri për çdo gjë, të padukshme dhe të dukshme, më Madhështori, më i Larti (El-Muteali)." [Er-Rad: 9]

Ka thënë Sheukanëi ky emër do të thotë: “Është i lartësuar nga çdo gjë që thonë mushrikët dhe i Lartë mbi të gjitha krijesat me madhështinë e Tij dhe fuqinë e Tij.”.



74 – القوي El-Kauij – Më i Forti, Fuqiploti.

Ka thënë Allahu në Kur’an: “Me të vërtetë Allahu është Kauijjun, Azijzun.” [El-Muxhadele: 21]


75– المقيت El-Mukijt. -I Plotfuqishmi, Ruajtësi, Gjithdëshmuesi. Ai që i jep çdo njeriu ushqimin e tij (Kuptimi i fundit është përmendur nga El-Ferra).

Argument është fjala e Allahut në suren En-Nisa’: "Dhe Allahu është mbi çdo gjë “Mukijt” (i Plotfuqishëm, Gjithdëshmues, Ruajtës)."

[musl|m]

76– المهيمن El-Muhejmin – Gjithëvëzhguesi i çdo gjëje.

a- Gjithëdëshmuesi i çdo gjëje.
b- I Ngadhënjyeshmi, i Larti.
c-
Ka thënë Allahu në Kur’an, në ajetin e parafundit të sures El-Hashër:
"…El-Muëminu-Muhejminu …" [El-Hashër: 23]


77– المنان El-Men’nan – Dhuruesi i madh, Ai i Cili jep pa kërkuar shpërblim.

Argument është hadithi i Enes ibën Malikut i cili thotë: "Isha i ulur me Profetin në xhami, ndërkohë që një burrë ishte duke u falur. Ai burri tha: “O Allah unë të lutem Ty sepse Ty të takon lavdërimi. Nuk ka të adhuruar tjetër me të drejtë përveç Teje, (المنان–El-Menan) Dhuruesi i Madh, Krijuesi i qiejve dhe i tokës. O Ti që je gjithë madhështi dhe gjithë lavdi. O i Gjalli, o i Përjetshmi.” Atëhere Profeti alejhi selam tha: “E luti Allahun me emrin e Tij më të madh me të cilin kur robi i lutet me të Allahut, Allahu i përgjigjet dhe kur i kërkon me të Allahu i jep.”. Transmeton En-Nesaiu, Ebu Davudi etj.. Albani në “Sahih Sunnen Ebi Davudi thotë që hadithi është i saktë.


78 – المؤمن El-Mu’min.

a – Ai, i cili verteton besnikërinë e Profetëve të Tij, me mrekullitë që ua jep. Ai, i cili mban premtimin ndaj robërve të Tij.
b – Ai, i cili i siguron nga frika robërit e Tij besimtarë, në Ditën e Gjykimit.

Thotë Allahu në Kur’an në ajetin e fundit të sures El-Hashr: "…Es-Selamu, El-Muëminu…" [El-Hashr: 23]


79– المولى El-Meula – Përkrahësi, Mbrojtësi, Ai, të Cilit i mbështetemi.

Allahu thotë në Kur’an: "Atëherë dijeni se Allahu është “Meula” (Mbrojtësi, Përkrahësi) për ju, sa Mevla i Shkëlqyer dhe sa ndihmues i shkëlqyer është Ai." [El-Enfal: 40]


80 – النصير En-Nesijr – Ndihmuesi.

Argument është ajeti .

"Atëherë dijeni se Allahu është “Meula” (Mbrojtësi, Përkrahësi) për ju, sa Mevla i Shkëlqyer dhe sa ndihmues i shkëlqyer është Ai." [El-Enfal: 40]


81 – الهادي El-Hadi – Udhëzuesi, në dorën e të Cilit është udhëzimi.

Ka thënë Allahu në Kur’an: "…mëse i Mjaftueshëm, është Zoti yt, si Udhëzues dhe Gjithndihmues." [El-Furkanë:31]


82 – الواحد El-Uahid – Një i Vetëm (i pa shok).

Ka treguar Allahu në Kur’an fjalët e Jusufit në burg: “O shokët e mi të burgut! A janë më mirë shumë zota të ndryshëm, apo Allahu “El-uahidu”Një i Vetmi, i papërballueshmi (më i Larti)? " [Jusuf: 39]


83– الوارث El-Uarith – Gjithëtrashëguesi, Ai i Cili trashëgon tokën dhe çdo gjë që ndodhet në të, pasi t’i shkatërroj krijesat e tij sepse Allahu është i Përhershmi, i Përjetshmi.


Allahu ka thënë në Kur’an: "Ne jemi Ata që ngjallim dhe sjellim vdekjen dhe Ne jemi Gjithtrashëguesit." [El-Hixhër:23]



84– الواسع El-Uasi’

1- I Gjithëmjaftueshmi për të plotësuar nevojat e krijesave të Tij.
2- Ai që ka përfshirë çdo gjë me dijen e Tij,

siç ka thënë Allahu në Kur’an: "Ai e ka përfshirë çdo gjë me dijen e Tij."

3- Ka thënë Sheukanëi ky emër tregon për mëshirën gjithpërfshirëse të Allahut, i Cili nuk i ka ngarkuar me atë të cilën nuk e veprojnë dot, dhe i ka bërë të gjitha ritet e fesë të lehta.
4- Ka thënë El-Furadu: "Ai është Bujari, Dhuruesi më i Madh i Cili ka përfshirë çdo gjë me dhuntinë e Tij.” Ka thënë Allahu në Kur’an:
"Vërtetë Allahu është Uasiun, Alijm." [El-Bekare:115]



85– الوكيل El-Uekijl.


a – Ai të Cilit i mbështetemi, për të rregulluar të gjitha çështjet tona.
Ka thënë imam Sheukanëi:"El-Uekijl është Ai, të Cilit i dorëzojmë punët (çështjet) tona.
b – I Gjithmjaftueshmi, i Cili kujdeset për ne.
Ka thënë Allahu në Kur’an: "…dhe thanë: “Allahu na mjafton ne dhe për ne Ai është Rregulluesi më i mirë i punëve”.". [Ali Imran: 173]

[musl|m]

86 – الولي El-Uelij’j – Ai, i Cili i rregullon çështjet në atë mënyrë, që t’i bëjnë dobi robit në këtë botë dhe në botën tjetër.

Allahu ka thënë në Kur’an: "Dhe Ai është El-Uelij, El-Hamijd." [Esh-Shuara: 28]



87 – الوتر El-Uiter – i Vetmi, (Teku).

Profeti alejhi selam ka thënë: "Me të vërtet Allahu është Vitër-Tek (i Vetëm) dhe e do tekun." Bukhari,
Ibnu haxheri ka thëhë : Kuptimi i këtij emri është ;që Allahu është një pa shok, pa shembull. Ai është i vetmuar, i ndarë dhe i shkëputur me qënien dhe cilësitë e Tij nga krijesat e Tij. Pra Allahu është një, tek,ndërsa të gjitha krijesat e Tij janë çift. Allahu ka thënë: Dhe nga çdo krijesë ne kemi krijuar dy palë.[Dharijat;49]. Fjala e tij në hadithë e do tekun do të thotë:Allahu e do Tekun në çdo gjë, edhe sikur gjërat tek të bëhen shumë. Prandaj ka urdhëruar që shumë punë të përfundojnë “tek” si p. sh.:Pesë namazet, vitri i natës, numri i herëve të pastrimit, qefinosja e të vdekurit. Teku gjendet në shumë krijesa si ;qiejtë dhe toka e tjerë. [Marrë nga Elfeth]



88 – الوهاب El-Uehab – Dhuruesi më i madh.


Ka thënë Allahu në Kur’an: "Me të vërtetë Ti je (Uehab), Dhuruesi më i Madh." [Ali Imran: 8]


89-90 – الأول El-Eu’uelu dhe الآخر El-Akhiru.

El-Eu’uelu– I Pari, i Cili nuk ka fillim dhe para të Cilit nuk ka pasur asgjë.
El-Akhiru – I Fundit, i Cili është i Pambarim dhe pas të cilit nuk ka asgjë.


Këto dy emra tregojnë, se Allahu është i Pafillim dhe i Pambarim. I Përhershmi, i Përjetshmi. Tregojnë, që Allahu e ka përfshirë kohën.



91-92 –الظاهر Edh-Dhahir dhe الباطن El-Batin.

Edh-Dhahiru – Më i Larti, mbi të Cilin nuk ka asgjë. Ngadhënjyesi.
El-Batin – Më i Afërti (nuk ka gjë më të afërt pranë gjërave se Ai me dijen e Tij. Nuk ka asnjë pengesë ndërmjet Tij dhe krijesave të Tij. Ai e di çdo gjë që fshehet, apo ndodh brenda gjërave).

Këto dy emra tregojnë, se Allahu i ka përfshirë krijesat e Tij. Ai është lart krijesave me qënien e tij dhe më afër tyre se çdo gjë, me dijen e Tij.
Ka thënë Allahu në Kur’an: "Ai është më i Pari (ska asgjë para Tij, Ai është i Pafillim), edhe më i Fundit (ska asgjë pasTIj, Ai është i Pambarim), edhe më i Larti (ska asgjë mbi Të), edhe më i Afërti (nuk ka gjë më të afërt pranë gjërave se Ai me dijen e Tij, nuk ka asnjë pengesë ndërmjet Tij dhe krijesave të Tij). Dhe Ai është i Gjithëdituri për çdo gjë." [El-Hadid: 3]

Komenti i këtyre katër emrave, ka ardhur në një hadith nga Ebu Hurejra se: "Fatimja ka ardhur tek Profetit alejhi selam, për të kërkuar shërbëtor. Profeti alejhi selam i tha thuaj: O Allah Krijuesi i shtatë qiejve dhe tokës. Zotëruesi i Arshit madhështor. Zotëruesi ynë dhe Zotëruesi i çdo gjëje. Ai që bën çarjen e farës dhe të bërthamës. Zbritësi i Teuratit, Inxhilit dhe Furkanëit. Kërkoj mbrojtje tek Ti prej të keqes së çdo gjëje, balli i së cilës është në dorën Tënde (prej sherrit të të gjitha krijesave). O Allah Ti je i Pari (I Pafillim) që s’ka pasur para Teje asgjë. Ti je i Fundit (i Pambarim) që s’ka asgjë pas Teje, Ti je i Larti që s’ka mbi Ty asgjë. Ti je më i Afërti, nuk ka gjë më të afërt pranë gjërave se Ti. Laji borxhet tona dhe na pasuro që mos jemi të varfër ( nevojtar). Transmeton Muslimi.
Në këtë hadithë profeti i ka sqaruar katër emrat, me një koment të shkurtër dhe të qartë. Këta emra tregojnë se Allahu ka përfshirë çdo gjë.
Dy emrat El-Eu’uel dhe El-Akhir tregojnë se ka përfshirë kohën, kurse dy emrat Edh-Dhahir dhe El-Batin tregojnë se Allahu, ka përfshirë të gjitha vendet me dijen e tij. Ibnul Kajjim ka thënë: “Këto katër emra janë të kundërt (të anasjellta). Dy të parët tregojnë, se ai është i Pafillim dhe Pambarim.

Dy të tjerët tregojnë, se ai është lart, mbi të gjitha krijesat e Tij dhe më i afërti ndaj tyre me dijen e Tij. Allahu është i Pafillim. Ekzistenca e Tij u paraprinë të gjitha egzistencave. Ai është i Pambarim. Pafundësia e Tij do të thotë, që Ai është i qëndrueshëm përjetësisht, pas çdo gjëje.
Emri i Tij Edh-Dhahir tregon, se ai është lart mbi të gjitha krijesat dhe emri i Tij El-Batin tregon, se Ai e ka përfshirë çdo gjë me dijen e Tij. Ai me dijen e Tij, është më afër gjërave se sa vetë ata ndaj vetvetes. Kjo afërsi nënkupton përfshirjen e përgjithshme.



93-94– القابض El-Kabid dhe الباسط El-Basit.

El-Kabit, është Ai i Cili ia ngushton rrizkun krijesave, kuj të dëshirojë dhe si të dëshirojë.
El-Basit, është Ai i Cili ia shton rrizkun krijesave, kuj të dëshirojë dhe si të dëshirojë.


Ka thënë Profeti alehji selam: “Me të vërtetë Allahu është El-Khalik, El-Kabid, El-Basit, Errazik, El-Musijr.” Transmeton Ebu Daudi dhe Termidhiu, hadithi është i saktë.


95– 96 – المقدم El-Mukad’dim dhe المؤخر El-Muekhir.

Këta dy emra tregojnë se:
a- Allahu afron kë të dëshirojë për ta mëshiruar dhe për ta udhëzuar, e nuk mëshiron dhe udhëzon kë të dëshirojë. Këtë e ka përmendur imam Neveviu.
b- Allahu ngre atë që deshiron në gradën e njerëzve të mirë e të parë dhe ul atë që dëshiron nga grada e tyre.
Argument është hadithi që transmeton Ebu Musa Elesh’ari se Profeti alejhi selam bënte lutje me këtë dua: "O Allah më fal mua gjynahun tim, paditurinë time, teprimin tim në punët e mia dhe më fal atë për të cilan je më i Ditur sesa unë rreth saj.. O Allah më fal mua atë që e kam bërë serjozisht dhe atë që e kam bërë joserjozisht, atë që e kam bërë gabimisht dhe atë që e kam bërë me dashje e të gjitha këto gjenden tek unë. O Allah më fal mua mëkatet e kaluara dhe mëkatet e vonuara, ata që i kam fshehur dhe ata që i kam publikuar dhe ata që ti i di më mirë se unë. Ti je El-Mukadim dhe Ti je El-Muah-hir dhe Ti je Fuqishëm mbi çdo gjë." Transmeton Buhari dhe Muslimi, ky version është i Muslimit.

[musl|m]

97 – السيد Es-Sej’jid,- Zotëruesi.

Transmeton Abdullah ibnu Shekhijrr i cili thotë: "Shkova së bashku me delegacionin e Beni Amirit, për tek i Dërguari i Allahut alejhi selam dhe i thamë: ti je zotëriu ynë (sej-jidi ynë). Ai tha: Zotëriu ynë (sej-jidi ynë) është Allahu i Lartësuar. " Transmeton Ahmedi, Ebu Davudi dhe Albani e ka saktësuar hadithin në “Sahihul Xhamië”.


98 – الديان Ed-Dej’jan – Ai, që i shpërblen krijesat e Tij, për punët e tyre.


Ka thënë Profeti alejhi selam: "Do të tubohen njerëzit në ditën e gjykimit të zhveshur, të pa bërë sunnet, pa asgjë pastaj Allahu u thërret me një zë, që e dëgjon ai që është larg, sikurqë e dëgjon ai që është afër: “Unë jam “El-Melik” (Sunduesi), Unë jam Ed-Dej-jan"
Transmeton Ahmedi dhe Albani ka thënë se ky hadith është i saktë.


99 – الودود El-Ueduud – Dashamirësi më i Madh.


Allahu ka thënë në Kur’an:
"Dhe Ai është “El-Gafurru” (Falësi i Madh), “El-Veduud” Gjithëdashuri për robët e Tij." [El-Buruxh: 14]

[musl|m]

Dijetarët i kanë ndarë emrat e Allahut në disa grupe përsa i përket kuptimeve dhe cilësive që i përmbajnë:

I pari: Emri i përveçëm i cili është “All-llah”.

Me të drejtë dijetarët këtë emër e kanë vendosur në një grup më vete ndërmjet emrave të Allahut sepse ai i përmban kuptimet e të gjithë emrave të bukur të Allahut, prandaj të gjithë emrat i atribuohen këtij emri siç ka thënë Allahu:

“ Allahu është Ai vec të cilit nuk ka të adhuruar tjetyër me të drejtë vetëm ai, i Gjithedituri i gajbit dhe të të shfaqures.Ai është i Gjithemsshirshmi, mëshireploti.”

“ Allahu është ai veç të cilit nuk ka të adhuruar tjetër të merituar, por vetëm ai, Mbizoteriuesi, i Shenjti, i Gjithpersosuri pa asnjë të metë, Gjithedhuruesi i sigurisë, Gjithevëzhguesi mbi krijesat e Tij i Gjithefuqishmi, Urdheruesii i papaeballueshëm, më i larti Suprem.Lavdi i qoftë Atij! i lartë është Ai nga gjjithë cfarë i mveshin dhe i bashkojnë Atij!”

” Ai është Allahu Gjithekrijuesi, Shpikësi i pashëmbullt i çdo gjëje, formësuesi i gjithckaje. të Atij janë emrat më të bukur e më të lartë.Gjithëçfarë është në qiell dhe në tokë e lavderon Atë.Dhe Ai është i Gjithefuqishmi, më i urti Gjithegjykues.”” [El-Hashër: 22-24]:

I dyti: Emrat që tregojnë për cilësitë “dhatije” si për shembull: Gjithëdëgjuesi, Gjithëshikuesi etj.

I treti: Emrat që tregojnë për cilësitë “fiëlijeh” si për shembull: El-Khalik (Gjithëkrijuesi), Err-Rrazik (Gjithëfurnizuesi) etj.

I katërti: Emrat që tregojnë për dëlirjen dhe lartësimin e Allahut të cilat përmbajnë mohimin e mangësive dhe të cilësive që nuk i përshtaten Allahut. Si shembull për këta emra kemi emrin El-Kud-dus, Es-Selam etj.

Ibnul Kajim ka shtuar edhe dy grupe të tjera:

I pari: Emrat që tregojnë për shumë cilësi dhe për shumë kuptime të larta si p.sh: “Es-Samed”.
I dyti: Emrat që janë përmendur së bashku tregojnë për një cilësi që nuk tregon për të çdo emër prej tyre më vete si p.sh: “El-Azizul Hakim”.



Emri më i madh i Allahut.

Dijetarët, përsa i përket përcaktimit të emrit më të madh të Allahut, kanë dhënë disa mendime, por më të pranueshmet janë dy.

1- الله Allah
2- الحي القيوم El-Haj El-Kaj-juum.

Mendimin e dytë, e ka zgjedhur dijetari ibnul Kajim El-xhevzije dhe disa dijetarë të tjerë.
Kanë ardhur disa hadithe, të cilat bëjnë fjalë për emrin më të madh, me të cilin n,q,s robi i kërkon Allahut, Ai jep e nëse e lut Ai i përgjigjet. Ata janë siç vijon:

1- Transmeton Burejdetu (Allahu qoftë i kënaqur prej tij) se: "I Dërguari i Allahut alejhi selam dëgjoi një burrë duke thënë:“O Allah unë të lutem Ty, dhe dëshmoj se vërtetë Ti je Allahu, nuk ka të adhuruar me të drejtë përveç Teje, Një i Vetëm, Es-Samed (Ai që i drejtohen krijesat për të gjitha nevojat e tyre dhe Ai nuk ka nevoj për asgjë, Absoluti me të gjitha cilësitë e përsosura në shkallën më të lartë), i Cili as nuk lind dhe as nuk është i lindur dhe s’ka asgjë të barabartë, ose të krahasueshme me Ty.”

Atëherë Profeti alejhi selam tha: “Betohem në Atë, në dorën e të Cilit është shpirti im! Ai, i ka kërkuar Allahut, me emrin e Tij më të Madh, me të Cilin kur njeriu i lutet Allahut, Ai i përgjigjet lutjes së tij dhe kur i kërkon me të Allahu i jep atë që e kërkon. " Transmeton Tirmidhiu, Ebu Davudi dhe El-Hakimiu ka thënë hadithi është i saktë sipas kushtit të Buharit dhe Muslimit. Albani ka thënë hadithi është i saktë.

Transmetohet nga Enesi (Allahu qoftë i kënaqur prej tij) i cili ka thënë: 1- "Isha një ditë me Profetin alejhi selam në xhami, ndërkohë që një njeri ishte duke u falur dhe filloi ta luste Allahun duke thënë: "O Zoti im, unë të lus ty, sepse Ty të takon falenderimi, lavdia, nuk ka të adhuruar me të drejtë përveç Teje, Dhuruesi i madh (ElMen-nanu) krijuesi i qiejve dhe i tokës. O Ti që je gjithë madhështi dhe lavdi, o i Gjalli i Përjetshmi.” Profeti atëhere tha: I është lutur Allahut me emrin e Tij më të madh, të cilin kur robi i lutet me të Allahut Ai i përgjigjet dhe kur i kërkon me Të Ai i jep atë që e kërkon." Transmeton En-Nesaiu, Ebu Davudi, Ahmedi dhe El-Hakimiu e ka saktësuar. Dhehebiu e ka aprovuar gjykimin e Hakimit dhe Albani gjithashtu e ka konfirmuar gjykimin e tyre.

2- Hadithi i Ebij Umame, i cili ka thënë se Profeti alejhi selam ka thënë:
“Emri më i madh i Allahut është në tre sure të Kur’anit: El-Bekare, Ali Imran dhe Taha.” Transmeton Ibnu Maxheh dhe ka thënë Albani hadithi është i saktë. Ka thënë njëri prej transmetuesve të hadithit:

"E kërkova emrin më të madh në këto tre sure dhe vërejta,që ai është “El-Haj, El-Kajuum”."

2- Transmeton Esma Bint Jezijd, se Profeti alejhi selam ka thënë: "Në këto dy ajete, është emri më i madh i Allahut dhe lexoi ajetin 163 të sures Al-Imran; “Dhe Allahu (i Adhuruari) juaj është një i Adhuruar i Vetëm. Nuk ka të Adhuruar tjetër të merituar përveç Atij, I Gjithmëshirshmi, Mëshirploti.” si dhe fillimin e sures Ali imran; “Elif lam mim. Allahu është ai, i cili nuk ka të adhuruar tjetër me të drejtë përvec Tij, I Gjalli, Përjetëshmi, I Pafillim dhe I Pambarim. Mbajtësi dhe mbrojtësi i gjithçkaje që ekziston ".

Duke vërejtur dhe duke bërë krahasimin ndërmjet haditheve të kaluara. Bëhet e qartë që emri “Allah” është përmendur në të gjithë hadithet, ndërsa emri “El-Haju El-Kajuum” është përmendur vetëm në disa prej tyre. Prandaj më e afërta është, që të thuhet se emri më i madh i Allahut është “Allah” e përsa i përket hadithit të Ebi Umames, përcaktimi i emrave në të është thënie dhe ixhtihad (mendim) i transmetuesit.
Imam Tahaviu ka thënë:
"Ka mundësi, që emri më i madh i Allahut në suren Ta Ha, mos të jetë në ajetin që e ka përcaktuar transmetuesi, por mund të jetë në fjalën e Allahut: "Dhe nëse ti (o Muhamed alejhi selam) e thua me zë duanë, nuk ka dyshim që Ai e di të pashfaqurën dhe atë ç’është akoma më e fshehtë në thellësi. Allahu! La ilahe ila Huve (nuk ka asnjë të adhuruar tjetër me të drejtë përveçAtij)…" [Ta-Ha: 7-8]

Si rrjedhojë emri Allah që është përmendur në fjalën e Tij Ta-Ha "Allahu la ilah il-la huve". Po ashtu, është përmendur edhe në suren El-Bekare dhe Al-Imran "Allahu la ilah il-la huve", prandaj emri më i madh gjendet në to.
Nga kjo kuptojmë, se transmetuesi i hadithit, është përpjekur që të caktojë, emrin më të madh, por ka gabuar, sepse kemi hadithe të tjera në të cilat është theksuar se gjendet në to emri më i madh i Allahut dhe nuk gjëndet në to emri El-Haj-j El-Kajuvm. Ndërsa emri Allah, është përmendur në të gjtha hadithet.
Është transmetuar nga disa selefë, se emri më madh i Allahut është “Allah”. Prej këtyre dijetarëve përmendim: Eshaëbi dhe Xhabir ibni Zejd.

Sqarim: Këta hadithe nuk tregojnë, se pranohet lutja e çdo robi që lutet me emrin më të madh, sepse që robit ti pranohet lutja duhet të plotësojë kushtet e pranimit të lutjes, si p.sh. sinqeriteti dhe mosngrënja e haramit, dhe të eleminojë (evitojë) pengesat e pranimit të lutjes.

[musl|m]

Disa dobi në lidhje me emrat e Allahut:

a- Përfundimi i ajeteve Kur’anore me emrat e Allahut Teala ka një domethënie të madhe. Për të kuptuar, se cila është domethënia, çfarë urtësie dhe kush është lidhja ndërmjet emrave, me të cilët ka përfunduar ajeti dhe kuptimit të ajetit, duhet t’i kthehemi librave të tefsirit.

b-Kuptimi i domethënieve të emrave të Allahut, futet tek " الاحصى-el-ihsa" siç thamë. Prandaj është shumë e rëndësishme, që të jemi të interesuar, për të njohur domethëniet e emrave të Allahut Teala dhe për të njohur veprimet që rrjedhin nga emrat e Allahut si dhe influencën e ndikimin e tyre. Ti ndjejmë ata vazhdimisht në zemrat tona dhe ti bëjmë ata të pranishëm në vetvetet tona.

Ka thënë Eliz bin Abduselam رحمه الله: "Njohja dhe kuptimi i emrave të Allahut, është mënyra me anë të së cilës bëhen lidhjet me Allahun Teala, duke kuptuar mirë frytet që rrjedhin nga këto emra. Si p.sh.; mbështetja, shpresa, frika, dashuria etj.
c- Nuk plotësohet besimi i robit në emrat e Allahut dhe nuk u bën “ihsa” (احصاء) atyre plotësisht derisa këto emra të ndikojnë në adhurimin që e bën njeriu me zemër dhe me gjymtyrët e tij.

Sh.-1: Përderisa dimë që Allahu, është i Vetëm në krijim dhe furnizim, në sjelljen e dobisë dhe largimin e dëmeve, duhet t’i mbështetemi vetëm Atij dhe të kërkojmë vetëm prej Tij.

Sh.-2: Përderisa robi e di, që Allahu është Shikuesi, Dëgjuesi, I Gjithdituri, atëherë duhet t'i frikësohet atij, në të gjitha veprat, thëniet, mendimet dhe gjendjet. Kur është vetëm dhe kur është në publik, kur është në vendin e tij dhe kur është jasht vendit të tij, në udhëtim, kur është duke bërë ibadet apo ndonjë vepër a punë të kësaj dynjaje. Pra në të gjitha punët, të ndjejë se Allahu e shikon, e dëgjon dhe e di, çka po punon.

g- Ndryshimet ndërmjet emrit të Al-llahut dhe cilësisë së tij:
I pari; Emrat e Allahut, tregojnë për qënien dhe për cilësitë e Tij të përkryera, të cilat përmbahen në këta emra. Kurse cilësitë e Allahut, tregojnë vetëm për domethënien që është veti (atribut) i Allahut Teala.

Pra Emri tregon për dy gjëra.

1-për qënien e Allahut.
2- për cilësinë që përmban.

Kurse cilësitë tregojnë vetëm për një gjë dhe ajo është, se këto cilësi janë veti (atribute) të Allahut. Si psh. dëgjimi, shikimi, urtësia.

I dyti; Nga çdo Emër rrjedh Cilësi dhe jo nga çdo Cilësi rrjedh Emër.
P sh. zbritja, ardhja e Allahut janë dy cilësi nga të cilat nuk rrjedh Emër.

I treti: Emrave të Allahut u lutesh dhe kërkon prej tyre kurse cilësive nuk lejohet në asnjë mynyrë që t’i lutesh apo të kërkosh prej tyre. Nuk lejohet p.sh. të thuhet: “O fuqia Allahut, o dëgjimi i Allahut më fal.” Ndërsa: “O Gafurr (Mëkatfalës)” lejohet të thuhet.
Ibnu Tejmija në librin e tij “Err-rred’du alel bekrij’j” ka thënë, se kjo është kufër (d.m.th: Të kërkosh prej cilësive).
Vërejtje: Të kërkosh prej cilësive nuk lejohet por duhet të kemi parasyshë gjërat që vijojnë:
1- Lejohet “El-istigathetu الاستغاثة” (këkimi i ndihmës dhe i shpëtimit) me anë të cilësisë si p.sh. duaja e Profetit alejhi selam: "O Haj-ju, o Kaj-jum me mëshirën tënde kërkoj ndihmë dhe shpëtim! Rregulloje të gjithë gjendjen time dhe mos më ler mua për veten time, as sa një vezullim i syrit (sa një hapje e mbyllje e syrit)."

Gjithashtu lejohet, kërkimi i mbrojtjes “El-istiadhetu الاستعاذة me anë të cilësisë. Si p.sh. duaja e Profetit alejhi selam: "Mbrohem me kënaqësinë tënde, nga hidhërimi Yt."

2- Lejohet “teues’sul-i” (përafrimi, t’i drejtohesh Allahut në dua) me anë të cilësisë. Si p.sh. hadithi i Profetit alejhi selam: "O Allah me dijen Tënde rreth të Fshehtës dhe me fuqinë Tënde mbi krijesat, më ler të jetoj, përderisa jeta të jetë më e mirë për mua dhe ma merr jetën, nëqoftëse vdekja është më e mirë për mua." Transmeton En-Nesaiu dhe të tjerë.

3- Lejohet betimi në cilësinë e Allahut.

4- Lejohet ti lutesh Allahut, me anë të cilësive të Tij të veçanta, me të cilat nuk mund të cilësohet ndonjë tjetër përveç Tij. Si p.sh. duaja e Profetit alejhi selam: "O Allah, o Ti që ke zbritur librin, ke lëvizur retë dhe bën të humbasin grupet (e armiqve), mundi ata (bëri të mundur në luftë) dhe na ndihmo ne kundra tyre." Transmeton Buhari.

I katërti; Nuk lejohet që ti dedikohet, veprimi - cilësisë së Allahut. Si p.sh: “Ka dëshiruar fuqia e Allahut që të bëhej kështu.” Ndëkohë që, dedikimi i veprimit - Emrit të Allahut lejohet. Si p.sh.: “Ka dashur i Fuqishmi që të bëhej kështu.”.

e- Ka ndryshim ndërmjet emrave të Allahut dhe lajmërimit rreth Tij. Ndër më të rëndësishmit janë këta që vijojnë:

I pari; Emrat dhe cilësitë janë "teukifije", kurse lajmërimi rreth Tij është më i gjërë dhe nuk është kusht që të jetë tevkifije. Nuk lejohet në fakt që të emërtohet Allahu dhe të cilësohet, përveçse me atë që ka ardhur në Kur’an dhe në Sunnet, ndërsa lajmërimi rreth Allahut është më i gjerë.

P.sh.: Në qoftë se, ndonjëri do të mohojë ekzistencën e Allahut (që Ai është موجود), atij do t’i përgjigjemi se Allahu është “meuxhud موجود ekzistent”, megjithëse kjo fjalë, nuk është përmendur në Kur’an dhe në Sunnet. Pra ky është një shembull, i lajmërimit rreth Allahut, me një fjalë që nuk ka ardhur në Kur’an dhe në Sunnet.

Shembull tjetër: Në qoftëse ndonjëri do të thotë se Allahu nuk është qënie i themi se Allahu është qënie(ذات).

Ibnul Kaj’jim ka thënë: “Emrat dhe cilësitë, që ia dedikojmë Allahut janë teukifije ndërsa fjalët dhe shprehjet që i përdorim për lajmërim rreth Allahut nuk është e detyrueshme që të jenë teukifije. Si p.sh. “القديم El-Kadijm – i Pafillimtë”, “الموجود El-Meuxhud Ekzistent”.

I dyti: Allahut i lutesh me emrat e Tij dhe bën dua me ta, kurse nuk lejohet, që të bësh lutje dhe të kërkosh prej shprehjeve të përdorura për lajmërim rreth Allahut.

Psh. Lejohet të thuash o i Gjallë, i Përjetshëm, por nuk lejohet të thuash o Qënie, o Ekzistues, sepse këto, janë shprehje që përfshijnë çdo ekzistencë.


I treti: Emrat e Allahut të gjithë janë të bukur dhe me domethënie të plotë. Përkryeshmëria dhe bukuria e tyre është absolute, kurse lajmërimi rreth Allahut, pa dyshim që nuk bëhet me fjalë që kanë domethënie të keqe, por mund të bëhet me fjalë dhe shprehje për të cilat mund të gjykohet se domethënie nuk e kanë të përkryer.

Ka thënë Shejkhu islam ibnu Tejmija: "Lajmërimi rreth Allahut nuk bëhet me fjalë që kanë domethënie të keqe, por bëhet me fjalë që kanë domethënie (kuptim) të plotë e të përkryer dhe me fjalë që domethënien nuk e kanë të keqe edhe pse nuk gjykohet që e kanë të përkryer, si psh:
Qënie, Ekzistues

[musl|m]

Bazat e cilësive të Allahut.

Baza e parë: Të gjitha cilësitë e Allahut janë të përkryera, të plota, nuk ka në to asnjë mangësie e të mete, si p.sh:الحياة “Jeta”, العلم“Dija”, القدرة“Fuqia”, السمع“Dëgjimi”, الرحمة“Mëshira”, العزة“Krenaria”, الحكمة“Urtësia”, العلو“Lartësia” etj.

1. Lloji i parë: Argumentet e Kur’anit dhe Sunnetit:

Ka thënë Allahu në Kur’an: “ Për ata që nuk besojnë në botën e përtejme është përcaktuar shembulli i më të keqës, ndërsa për Allahun është “El-Methelul a’la "المثل الأعلى më i larti shembull dhe më i larti përshkrim dhe Ai është i Gjithëfuqishmi, më i Urti Gjithëgjykues.” (En Nahl 60)

Gjithashtu Allahu i Lartësuar ka thënë: “Ai fillon krijimin, pastaj do ta përsërisë atë (pasi të jetë zhdukur) dhe kjo është shumë e lehtë për Të. Atij i takon El Methelul A’la المثل الأعلى (përshkrimi më i lartë) në qiej dhe në tokë. Dhe Ai është i Gjithëfuqishmi më i Urti Gjithëgjykues” (Err-Rrumë 27).

El Halil në komentin e këtij ajeti ka thënë: Allahu është i njohur me cilësimin, përshkrimin më të lartë në qiej dhe në tokë.Ibnu Uthejmini ka thënë: المثل الأعلى"El Methelul Eala, është : përshkrimi më i lartë.

2. Lloji i dytë: Argumenti llogjik

Ai është siç vijon:
Çdo ekzistencë patjetër ka cilësi. Kjo cilësi që e ka, ose do të jetë e përkryer dhe e plotë ose në të kundërt do të jetë e mangët. E dyta është absurde, e pamundur (e paarsyeshme llogjikisht) përsa i përket Allahut, sepse Ai është i Plotë, i Përkryer, i Vetmi që meriton të adhurohet, prandaj Allahu e ka hedhur poshtë adhurimin e idhujve në Kur’an me faktin që ata janë të mangët, të paaftë dhe me të meta. Allahu ka thënë: “Kush është më i humbur se sa ai i cili lut në vend të Allahut të atillë që nuk do ti përgjigjen atij deri në Ditën e Ringjalljes dhe të cilët madje janë krejt të pavetëdishëm për lutjet që u bëhen atyre.” (El Ahkafë 5).

Gjithashtu Allahu ka thënë: “ Ata (idhuj të adhuruar të tjerë çfarëdo e kushdo qoftë veç Allahut Një e të Vetëm) të cilët ata (mushrikët) i adhurojnë e i lusin në vend të Allahut, nuk kanë krijuar ndonjë gjë; madje ata vetë janë të krijuar. (Ata – idhujt dhe të adhuruarit e tjerë janë) të vdekur, pa jetë dhe as nuk e dinë se kur do te ngrihen.” (En Nahl 20-21).

Gjithashtu Allahu na ka treguar për Ibrahimin se Ai i sillte argumente babait të tij duke i thënë: “O babai im! Pse adhuron atë që as nuk dëgjon, as nuk sheh dhe nuk të sjell dobi për asgjë?” (Merjem 42)

Ndërsa për popullin e tij Allahu ka përmendur se Ibrahimi u ka thënë: “(Ibrahimi) u tha: “A adhuroni atëherë ju përveç Allahut gjëra që, as nuk ju sjellin juve ndonjë të mirë dhe as nuk ju dëmtojnë? Turp për ju dhe përmbi ata që ju adhuroni në vend të Allahut! A nuk keni mend, pra ?” (El Enbija 66-67)

Në të gjitha ajetet e lartëpërmendura vërejmë, se Allahu xh.sh e ka hedhur poshtë adhurimin e idhujve me faktin se ata janë të mangët, të paaftë, me të meta si p.sh: Nuk dëgjojnë, nuk shikojnë, nuk përgjigjen, nuk sjellin dobi, nuk bëjnë dëm etj. Atëherë kjo tregon se Ai që meriton adhurimin patjetër është i Plotë, i Përkryer, larg çdo të mete. Pastaj ne kemi vërtetuar me anë të shqisave dhe vështrimit se krijesat kanë cilësi të përkryera si p.sh: “Shikimi”, “Dëgjimi” etj, padyshim që këto cilësi të përkryera ua ka dhënë Allahu. Përderisa këto cilësi të përkryera ua ka dhënë Allahu, kjo tregon se Ai është më me meritë për të qënë i cilësuar me to, sepse dhënësi i një cilësie të përkryer është më me meritë dhe më i denjë të jetë i përshkruar me të.
Një bazë tjetër logjike për të cilën kanë rënë dakort të gjithë të mençurit thotë: Ai që nuk posedon diçka nuk mund t’ua japë atë të tjerëve. "فاقد الشيء لا يعطيه". Kjo tregon se nqs Allahu nuk do të ishte i Përkryer në cilësitë e Tij, Ai nuk mund t’u jepte krijesave cilësi të përkryera.

3. Lloji i tretë. “El Fitra” ( Natyrshmëria, instikti)

Njerëzit me natyrën e drejtë në të cilën janë krijuar, e duan Allahun, e Madhërojnë dhe e adhurojnë. A mundet që të duash, të madhërosh dhe të adhurosh përveçëse atë për të Cilin e din se është i atribuar me cilësi të përkryera, të përsosura, të cilat i përshtaten të Qenurit të Tij Krijuesi, Sunduesi, Gjithërregulluesi i çështjeve dhe i Adhuruari i Vetëm me të drejtë.
Në qoftë se cilësia është e mangët, e papërkryer, është e pamundur që ajo të jetë cilësi e Allahut të Lartësua si p.sh. vdekja, padituria, harresa, paftësia, verbëria etj.

Më poshtë po përmendim disa ajete në të cilat Allahu ia mohon vetes së Tij mangësitë dhe të metat. Ka thënë Allahu: “Dhe mbështetu e vëri shpresat (O Muhammed) tek i Përjetshmi i Cili nuk vdes kurrë dhe madhëro Lavdinë e Tij” (El Furkanë 58).

Ka thënë Allahu: “(Musai) i tha: “Dija për ta është me Zotin tim me shkresën e duhur. Zoti im as nuk është i pavetëdishëm dhe Ai as nuk harron.” (Ta Ha 52)

Gjithashtu ka thënë Allahu: “....dhe Allahu nuk është i tillë që Atij t’i shpëtojë ndonjë gjë në qiej ose në tokë....” (El Fatir 44).
“Apo mos mendojnë se Ne nuk i dëgjojmë të fshehtat e tyre dhe këshillimet e tyre të ngushta? Patjetër (që Ne dëgjojmë gjithçka) dhe të Dërguarit Tanë (melekë të caktuar me përgjegjësi për njerëzit që të shënojnë çdo punë të tyre) janë pranë tyre duke shkruar.” (Ez – Zuhruf 80)

Edhe profeti në thëniet e tij i ka mohuar cilësitë e mangëta dhe si shembull kemi tre hadithet që vijojnë:

1. “Vërtetë Dexh-xhali është me një sy dhe Zoti i juaj nuk është me një sy (d.m.th: Zoti ynë ka dy sy). Trs. Buhariu dhe Muslimi.

2. “O njerëz duke bërë dhikër uleni zërin, sepse ju nuk po i luteni ndonjë shurdhi dhe as ndonjë të papraninshmi.” Trs. Buhariu dhe Muslimi.

3. “Allahu nuk fle dhe është e pamundur që Ai të flejë.”

Allahu i ka ndëshkuar ata që i atribuan mangësi siç ka thënë në ajetet e mëposhtme:

1. “Çifutët thonë: Dora e Allahut është e lidhur (e shtërnguar, Ai nuk dhuron dhe nuk shpenzon nga Begatitë e Tij.) qofshin të lidhura duart e tyre dhe qofshin të mallkuar ata për çfarë u nxori goja! Përkundrazi, të dy duart e Allahut janë gjerësisht të shtrira. Ai shpenzon nga begatitë e Tij siç do Ai” (El Maide 64).

2.”Nuk ka dyshim se Allahu e ka dëgjuar fjalën e atyre të cilët thanë:” Vërtet Allahu është i varfër e ne jemi të pasur!” Ne do ta regjistrojmë atë çfarë thanë ata si edhe vrasjen padrejtësisht prej tyre të profetëve dhe ne do tu themi atyre:”Shijoni dënimin djegës” (Ali Imran 181):”

Në shumë ajete Allahu e ka lartësuar, pastruar Veten e Tij nga mangësitë që ia atribuojnë të paditurit, të padrejtët. Më poshtë po përmendim dy prej tyre:

1. ”Lavdi Zotit tënd, Zotit të Nderimit dhe të Fuqisë! Nga gjithë çfarë ata ia mveshin Atij. Dhe paqja qoftë mbi të Derguarit! (Es Saffat 180-181):”

2. ”Asnjë fëmijë nuk lindi Allahu dhe nuk gjindet asnjë të adhuruar ( ilah) tjetër perkrah me Të; Po të kishin qënë shumë zota atëherë ç’të shihje ? Secili zot do të kishte hequr mënjanë çfarë do të kishte krijuar dhe disa do të perpiqeshin të mposhtinin të tjerët! I Lartesuar është Allahu mbi cdo gjë që ata ia mveshin dhe ia ngjisin Atij! ” (El Mu’minun 91):

Nqs cilësia është e përkryer në një rast dhe e mangët (e papërkryer) në një rast tjetër, nuk ia atribuojmë Allahut në mënyrë absolute dhe nuk ia mohojmë në mënyrë absolute, por patjetër bëjmë sqarime. Ajo cilësi i atribuohet Allahut në rastin kur është e përkryer dhe nuk i atribuohet në rastin kur është mangësi.
Këto cilësi janë p.sh: El mekr (kurthvënia, kurdisja e planeve), El kejd (planifikim, kurdisje planesh), El Hidaë - (Mashtrimi) etj.

Këto cilësi janë të përkryera nëse bëhen për përballimin e atyre që veprojnë me të njëjtën gjë, sepse në këtë rast ato tregojnë se vepruesi i tyre është i aftë dhe i fuqishëm për përballimin e armikut të tij me një veprim të njëjtë si veprimi i tij, ose edhe më të fortë. Ndërsa në rastet e tjera përveç rastit të mësipërm, janë mangësi, prandaj këto cilësi Allahu nuk i ka përmendur në mënyrë absolute, por i ka përmendur në pozicionin e përballimit të atyre që veprojnë ndaj Tij dhe ndaj të dërguarve të Tij me të njëjtën gjë.

Në ajetet që vijojnë janë përmendur disa nga këto cilësi:

“Kujto edhe kur mosbesimtaret thurën komplot kundër teje për të të mbajtur ty në pranga, për të të vrarë ose për të të përzënë nga shtëpia jote; ata po kurdisnin plane, por edhe Allahu po thurte plane, dhe Allahu është më i Miri i planifikuesve. (El Enfal 30)

Në këtë ajet është përmendur المكر “El Mekr” (kundërvënia).

“Ata që nuk pranojnë ajetet Tona, ne pak e nga pak do t’i mbërthejme me dënim nga rrugë që as nuk do ta kuptojnë: Dhe Unë do t’u jap kohë. Padyshim që plani Im është i fuqishëm.” (El Araf 182-183):”

Në këtë ajet është përmendur الكيد “El kejd” (planifikimi i kurtheve).

“Thonë me të vërtetë jemi me ju, në të vërtetë ne vetëm talleshim. Allahu tallet me ta dhe ua shton më shumë të këqiat që të sorollaten verbërisht” (El Bekare 14-15).

Duke marrë parasysh sqarimin që e bëmë del në pah arsyeja pse nuk ka përmendur Allahu në Kur’an që Ai i tradhëton ata që e tradhetojnë , por ka thënë: “Nëqoftëse ata mundohen të të tradhëtojnë ty, ata vërtetë që kanë tradhëtuar Allahun, kështu Ai tashmë të dha forcë mbi ta. Dhe Allahu është i GjiëthëDituri, më i Urti, Gjithëgjykuesi.” (El Enfal 71).

[musl|m]

Baza e dytë:

Tema e cilësive të Allahut është më e gjërë se tema e emrave të Tij. Cilësitë e Allahut të Madhëruar që janë përmendur në Kur’an dhe sunnet, janë më shumë se emrat e Allahut që janë përmendur në Kur’an dhe sunnet, sepse çdo emër përmban cilësi siç është sqaruar në bazat e emrave të bukur të Allahut dhe sepse prej cilësive të Allahut janë edhe veprat e Tij. Veprat e Tij nuk mbarojnë, sikurse edhe fjalët e Tij nuk mbarojnë. Allahu i Lartësuar ka thënë: “Dhe sikur të gjitha pemët dhe tokët të ishin pena dhe deti me shtatë dete pas tij, për t’ju shtuar atij, prapëseprapë fjalët e Allahut nuk do të shteronin.Me të vërtetë Alalhu është i Gjithëfuqishëm, më i Urti Gjithëgjykues.” (Lukman 27).

Nga cilësitë e Allahut të cilat janë vepra (punë) të Tij, po përmendim këto që vijojnë:
1. الإتيان El Itjan (ardhja).

Allahu i Lartësuar ka thënë në Kur’an: “A mos presin atëherë për ndonjë gjë tjetër veçse tu vijë Allahu .” (El Bekare 210).

Në fjalën e Tij: “Të vijë Allahu” bëhet fjalë për cilësinë e Tij "El Itjan". .

2. Shtrengimi (ndeshkimi) البطش “El Batshu”.

Allahu Lartësuar ka thënë në Kur’an “Vërtetë shterngimi (ndeshkimi) i Zotiti tënd është i ashpër” (El Buruxhë 12). Në këtë ajet ka përmendur “El Batshu”..

3. الإمساكEl Imsak. (Kapja mbajtja).

Allahu i Lartësuar ka thënë: “Ai e mban qiellin të mos bjerë në tokë, veçse me dëshirën dhe lejen e Tij” (El Haxh 65)

4. الأخذEl Ekhdhu. Marrja (në ndëshkim, shkatëriimi i atij që Allahu dëshiron ta shkatërrojë për shkak të gjynaheve të tij.)

Allahu i Lartësuar ka thënë: “Kështu që Allahu i mori, i mbërtheu me ndëshkim, shkatërrim për shkak të mëkateve të tyre” (Ali Imran 11).

5. الإرادة El Irradetu. (Dëshira).

Allahu ka thënë: “Allahu dëshiron për ju të lehtën dhe Ai nuk dëshiron për ju të vështirën.” (El Bekare 185)

6. المجيءEl mexhi. Ardhja.

Allahu i Lartësuar ka thënë: “ Dhe vjen Zoti yt me melekët rrallë rrallë.” (El Fexhër 22)

7. النزولEn Nuzulu.(Zbritja).

Profeti sal-lAllahu alehji ue sel-lem ka thënë në hadithin e transmetuar nga Ebu Hurejrja: “Zoti ynë zbret për në qiellin e dynjasë në 1/3 e fundit të natës” (Buhariu dhe Muslimi)

Këto vepra ia atribuojmë Allahut si cilësi të Tij, ashtu siç kanë ardhur në argumente dhe nuk e emërtojmë Allahun me to. Si p.sh.: nuk lejohet të themi, se prej emrave të Allahut është: الجائي -ardhës, marrë nga vepra e Tij El Mexhij, Ardhje" dhe as النازل -En Nazil, Zbritës marrë nga vepra e Tij En Nuzul (Zbritja) etj.
Megjithëse është e lejuar të lajmërohet me këto fjalë rreth Allahut, si p.sh. të thuhet الجائي El Xhai,( Ardhësi), النازل El Nazilu, (Zbritësi), duke mos patur për qëllim emërtimin e Allahut me to, por lajmërimin për veprën që trrgojnë për të

[musl|m]

Baza e tretë: Cilësitë e Allahut ndahen në dy lloje:

1. Lloji i parë: صفات ثبوتيةCilësi të pohuara.
2. Lloji i dytë: صفات سلبية (منفية)Cilësi të mohuara.

Cilësitë ثبوتية “Thubutijje” (e pohuara) janë të gjitha cilësitë që Allahu ia ka pohuar (atribuar) Vetes së Tij me anë të Kur’anit dhe haditheve të sakta të Profetit.

Cilësitë “Thubutijje” (e pohuara) janë të gjitha të përkryera, të përsosura dhe nuk ka në to asnjë lloj mangësie.Disa shembuj për cilësitë “Thubutijje” kemi: العلم El Ilm, Dija, القدرة El Kudretu, Fuqia, الاستواء على العرش El Istiua, (Lartësimi mbi Arsh), النزول إلى سماء الدنيا En Nuzul, (Zbirtja në qiellin e dynjasë), الوجه El Uexhh (Fytyra), اليد El Jed (Dora), etj.

Këto cilësi, është detyrë që t’ia pohojmë (atribuojmë) Allahut të Madhëruar, siç i përshtatet Madhështisë së Tij. Për këtë tregojnë argumentet fetare الدليل السمعي dhe argumenti llogjik:

a. الدليل السمعي Argumenti fetar :është fjala e Allahut të Lartësuar: “ O ju që keni besuar! Besoni Alalhun dhe të Dërguarin e Tij, dhe librin të cili Ai ia ka zbritur të derguariut të Tij dhe librat e parë të cilët Ai ua zbriti atyre para tij. Dhe kushdo që mohon Allahun, meleket e Tij, librat e Tij, të Dërguarit e Tij dhe ditën e Fundit, atëherë Ai vërtet ka humbur rrugën tepër larg.” (En Nisa 136).

Besimi në Allahun, përmban edhe besimin në cilësitë e Tij, besimi në librin (Kur’anin), që e zbriti mbi të Dërguarin e Tij, pëmban besimin në të gjitha cilësitë që janë përmendur në të dhe besimi që Muhamedi sal-lAllahu alehji ue sel-lem është i dërguar i Allahut përmban besimin në çdo gjë që ka lajmëruar për të Dërguarin e Tij, i Cili është Allahu. Allahu i Lartësuar ka thënë: “Thuaju: A ju e dini më mirë apo Allahu?” (El Bekare 140)

Për sa i përket të Dërguarit të Allahut ne e kemi detyrë të besojmë në çdo gjë që ai na ka lajmëruar rreth Allahut, sepse ai nuk ka folur nga dëshira e nefsit të tij por ka folur sipas shpalljes. Allahu ka thënë në Kur’an: “Ai nuk flet nga dëshira. Është vetëm shpallje që i frymëzohet.” (En Nexhm 3-4):

b. الدليل العقلي -Argumenti logjik. Allahu na ka lajmëruar që është i atribuar me këto cilësi, pa dyshim që Ai i din më mirë nga të tjerët Cilësitë e Tij. Askush nuk mundet të thotë fjalë më të drejta dhe më të vërteta se Allahu. Allahu i Lartrësuar ka thënë në Kur’an: “Dhe kush është më i vërtetë në fjalë se Allahu?” (En Nisa: 87).
Prandaj është detyrë që t’ia pohojmë cilësitë e Tij siç ka lajmëruar, pa lëkundje sepse lëkundjet në besimin e një lajmi lind kur lajmi buron nga një që mundet të jetë i paditur, të gënjenjë dhe të jetë i paaftë për të shprehur atë që dëshiron. Të gjitha këto të meta janë të pamundura në të drejtën e Allahut të Lartësuar, prandaj është detyrë të pranohet lajmi i Tij ashtu siç ka lajmëruar pa hezitim.

Po kështu themi për cilësitë që Profeti ia ka atribuar Zotit të lartësuar, sepse Profeti sal-lAllahu alehji ue sel-lem është më i dituri i njerëzve rreth Zotit, më i drejti dhe më i besueshmi në lajmin që e përcjell dhe më i afti për ta shprehur qartë atë që dëshiron, atëherë është detyrim të pranohet lajmi rreth cilësive të Allahut ashtu siç ka lajmëruar.

Cilësitë سلبية“Selbij-je” (e mohuara) janë të gjitha cilësitë të cilat Allahu ia ka mohuar Vetes së Tij në Kur’an ose me anë të haditheve të sakta të Profetit. Të gjitha cilësitë e mohuara (Selbij-je) janë mangësi (të papërkryera, me të meta) në të drejtën e Allahut, prandaj Allahu e ka mohuar atribuimin e qënies së Tij me to, sepse Ai është i përkryer në Qënien dhe cilësitë e tij. Prej cilësive që Allahu ia ka mohuar Vetes së Tij është: الجهل padituria, النسيان harresa, العجز paaftësia, التعب lodhja, الموت vdekja etj.

Është detyrë që cilësitë “Selbij-je” t’ia mohojmë Allahu duke pohuar të kundërtat e tyrë në mënyrën më të përkryer dhe më të plotë, sepse Allahu me cilësitë që ia ka mohuar Vetes së Tij ka pasur për qëllim mohimin e tyre për të pohuar dhe për të theksuar të kundërtën e këtyre cilësive dhe jo vetëm thjesht për t’i mohuar,sepse mohimi nuk është përkryeshmeri vetëm nqs bëhet për të treguar të kundërtën e tij, prej përkryerjes dhe përsosmërisë. Pra mohimi i cilësive “Selbij-je” nuk bëhet thjesht për të mohuar por për të pohuar dhe për të theksuar të kundërtën e tyre prej përkryerjes dhe përsosmërisë.

Arsyet që tregojnë se mohimi i thjeshtë nuk tregon përkryeshmëri:

1. Mohimi i thjeshtë tregon për mosekzistencë (ëdem عدم ) dhe mosekzistenca (ëdem العدم ) nuk tregon për asgjë ekzistente e jo më, të tregojë për përkryeshmëri. النفي عدم و العدم ليس بشيء


2. Mohimi i një atributi të një trupi mund të bëhet për shkak të paaftësisë së tij për të vepruar. Ky mohim nuk tregon përkryeshmëri p.sh: sikur të thuash "الجدارلا يظلم":“El xhidaru la judhlimu”(muri nuk bën padrejtësi).

Kjo nuk tregon që muri është i drejtë sepse padrejtësia nuk është mohuar për të treguar drejtësinë por për të treguar paaftësinë e murit për të vepruar .

3. Sepse mohimi, mund të bëhet për shkak të pamundësisë, për të bërë diçka, siç ka thënë poeti: قبيلة لا يغدرون بذمة و لا يظلمون الناس حبة خردل
“Është një fis që nuk e thyen besën. Dhe nuk u bën padrejtësi njerëzve qoftë edhe një grimcë.”

Ky varg nuk është lavdërim për këtë fis, sepse poeti dëshiron të thotë me këtë se ata nuk kanë mundësi të thyejnë besën dhe të bëjnë padrejtësi, meqënëse kanë frikë fiset e tjera dhe jo sepse nuk duan të thyejnë besën dhe të bëjnë padrejtësi, pasi e kanë mundësinë për këtë gjë.

Atëhërë në të gjitha këta raste, mohimi tregon për mangësi dhe jo për përkryeshmëri, prandaj metoda e Kur’anit në mohim, është që të mos mohohet asnjë cilësi në të drejtën e Allahut me një mohim të thjeshtë, që nuk përmban cilësi të lavdëruar dhe të përkryer. Pra në Kur’an dhe në Sunnet, nuk mohohet ndonjë cilësi mangësie, vetëm nëse përmban cilësi të përkryer, të lavdëruar, ndryshe nga ajo që veprojnë disa grupe të cilët mohojnë cilësi në të drejtën e Allahut me një mënyrë krejtësisht të thjeshtë, pa marrë parasysh se cilësia që e kanë mohuar, a tregon për përkyeshmërinë e të kundërtës së saj apo jo?

Të përmendim disa shembuj në lidhje me këtë që përmendëm:

1. Fjala e Allahut: “Mbështetuni tek i përjetshmi, i Gjalli (El Haj-j), i Cili nuk vdes kurrë” (El Furkanë 58).

Pra mohimi i vdekjes nënkupton përkryeshmërinë e jetës (El hajat).

2. Fjala e Allahut: “Zoti yt nuk i bën askujt padrejtësi” (El Kehf 49).
Mohimi i padrejtësisë nënkupton përkryeshmërinë e drejtësisë.

3. Fjala e Allahut: “Allahu nuk është i tillë që ta bëjë të paaftë,(pa mundësi për të vepruar) ndonjë gjë në qiej ose në tokë” [El Fatir 44].
Mohimi i “El axhz” (paaftësisë, pamundësisë), nënkupton përkryeshmërinë e drejtësisë dhe të fuqisë së Tij, prandaj pas këtij fragmenti në ajet ka thënë: “Padyshim që Ai është i Gjithëditur, i Gjithëfuqishëm.”. Sepse العجز “El axhz” (paaftësia, pamundësia( shkaktohet ose nga injoranca rreth shkaqeve (faktorëve, elementeve) të krijimit, ose nga pamundësia për të krijuar.

Nga kjo arrijmë në përfundimin se përkryeshmëria e dijes së Allahut dhe fuqisë së Tij, tregon se Ai është i Gjithëfuqishëm për të bërë atë që dëshiron dhe se asgjë nuk mund ta bëjë Atë të paaftë për ta vepruar atë që e dëshiron. Nga shembulli i fundit ne mësuam se ka prej cilësive “Selbij-je” (të mohuara) të cilat nënkuptojnë më shumë se një përkryeshmëri.

Në përfundimin e kësaj çështje, themi se çdo cilësi që Allahu i ka mohuar Vetes së Tij ose që ia ka mohuar i Dërguari i Tij, ajo detyrimisht tregon për një ose më shumë cilësi “thubutij-je” (të pohuara, të përkryera), për të cilat lavdërohet Allahu i Lartësuar. Allahu i Lartësuar nuk i ka mohuar diçka Vetes së Tij në mënyrë krejtësisht të thjeshtë, pa nënkuptuar cilësi “thubutij-je” (të pohuara, të përkryera). Kjo na bën të kuptojmë qartë, se ata që e teprojnë në përmendjen e mohimeve (të cilat i quajmë: Es sulub) gabojnë, sepse mohimi nuk përmban lavdërim dhe përkryerje, përderisa nuk nënkupton cilësi të pohuara “thubutij-je”. Baza që vijon këtë e sqaron edhe më shumë

[musl|m]

Baza e katërt: Cilësitë “thubutij-je” janë të gjitha cilësi të përkryera, të përsosura sa më shumë që të jenë dhe sa më të llojllojshme që ti kenë kuptimet aq më shumë shfaqet përkryerja e të atribuarit me to (Allahut të Lartësuar). Prandaj cilësitë thubutijje që ia ka atribuar Allahu Vetes së Tij në Kur’an dhe në sunnet janë më shumë se cilësitë “Selbijje” që ia ka mohuar vetes së Tij.

Kryesisht cilësitë “Thubutij-je” janë përmendur në mënyrë të shkoqitur (me “Tefsil”). Shembujt e “Tefsilit” për pohimin e cilësive të Allahut në Kur’an dhe në sunnet janë të shumtë, prej tyre është fjala e Allahut të Lartësuar në fundin e sures El Hashr: “Allahu është Ai, veç të Cilitt nuk ka të adhuruar tjetër të merituar, por vetëm Ai, i Gjithëdituri i gajbit (i çdo të fshehte dhe të panjohure) dhe të shfaqurës (i çdo të njohure). Ai është Gjithmëshirshmi, Mëshirploti. Allahu është Ai përveç të Cilit nuk ka të adhuruar tjetër të merituar, por vetëm Ai, Mbizotëruesi, i Shenjti, i Gjthëpërsosuri pa asnjë të metë, Gjithëdhuruesi i sigurisë (besimit), Gjithëvëzhguesi mbi krijesat e Tij, i Gjithfuqishmi, Urdhëruesi i Papërballueshëm, më i Larti Suprem. Lavdi i qoftë Atij. I Lartë është Ai nga gjithë çfarë i mveshin dhe i bashkojnë Atij. Ai është Allahu, Gjithëkrijuesi, Shpikësi i pashembullt i çdo gjëje, Formësuesi i gjithçkaje. Të Tij janë emrat më të bukur dhe më të lartë. Gjithë çështë në qiej dhe në tokë lavdërojnë Atë. Dhe Ai është i Gjithëfuqishmi, më i Urti Gjithgjykues.” [Hashër: 22-24]

Këto ajete përmbajnë më shumë se 15 emra, çdo emër përmban një cilësi, dy ose më shumë. Gjithashtu ajetet e sures El Haxh: “Eshtë e vërtetë se Ai do ti bëje ata të hyjne në një vënd në të cilin ata do të jenë të kënaqur, sepse Allahu është i Gjithëdituri, tepër i Durueshëm.”
“Kjo kështu është! Dhe kushdo që shpaguan me të njëjtën masë të asaj që ka vuajtur dhe pastaj persëri i është bërë padrejtësi, është e sigurtë se Allahu do ta ndihmojë atë. Vërtet që Allahu është ai që ju ndjen, gjithnjë falës i madh.”
“ Kjo ngaqë Allahu ndërfut natën tek dita dhe Ai ndërfut ditën tek nata. Dhe vërtet Allahu është gjithëdëgjues, Gjithevëzhgues.
“Kjo ngaqë Allahu, Ai është i vërteti i Përhershmi dhe gjithçka që ata lusin në vend të Allahut, ose përkrah Tij është batil9e pavlefshme) dhe vërtet Allahu është më i Larti , më i Madhi.”
A nuk e shihni se Allahu zbret ujë nga qielli dhe pastaj toka bëhet e blertë ? Vërtet që Allahu është me i Buti dhe më Dashamirësi, i Gjithënjohuri për çdo gjë.
“ Të Atij janë të gjitha çfarë është në qiej dhe gjithë çfarë është në tokë dhe me të vërtetë që Allahu, Ai është më i Pasuri, i denjë per të gjitha lavderimet.”
“ A nuk e shihni se Allahu ka nënshtruar për ju gjithë çfarë është në tokë, se edhe anijet të lundrojnë në det me urdhërin e Tij?- A e mban qiellin që të mos bjerë në tokë, veçse me dëshirën dhe me lejen e Tij. Vërtet që Allahu është ndaj njerëzimit gjithë mirësi, Mëshirëplotë.” [El haxh 59-65].


Të gjitha këto ajete kanë përfunduar me nga dy emra prej emrave të bukur të Allahut, çdo emër përmban një cilësi, dy ose më shumë. Ndoshta cilësitë “Thubutij-je” mund të përmenden në mënyrë të përgjithshme (me ixhmal) , por janë përmendur më shumë në mënyrë të shkoqitur se sa të përgjithshme. Si shembull për “Ixhmalin” kemi fjalën e Allahut të Lartësuar: “Të Allahut janë të gjithë emrat më të bukur kështu që luteni Atë me ta.” (El A’rafë 180) dhe fjalën e Tij: “Atij i takon المثل الأعلى përshkrimi më i lartë.” [Err Rrumë 27].Ndërsa cilësitë “Selbijje” (e mohuar), që Allahu ia mohon vetes së Tij, kryesisht janë mohuar në mënyrë të përgjthshme, sepse kjo është më e fortë (lartë) në Madhërimin e Allahut dhe më e përkryer në Lartësimin e Tij. Nuk ka dyshim që mohimi në mënyrë të shkoqitur, pa ndonjë shkak domethënës, është tallje dhe mangësim, ndaj atij që e përshkruan.

Çfarë mendon sikur të lavderoje një mbret duke i thënë: ...Ti je bujar, trim, i fortë, i papërballueshëm nga armiqtë... e të tjera prej cilësive të lavdërimit? Kjo do të ishte ndër mënyrat më të madhërishme për lavdërimin e tij dhe për shfaqjen e të mirave të tij, gjë e cila e bën të dashur dhe të respektuar, sepse ia ka pohuar cilësitë e lavdëruara në mënyrë të shkoqitur.

Nga ana tjetër sikur t’i thuhet; ...ti je një mbret jo koprac, as frikacak, as i varfër, as shitës në Pazar, as pastrues mbeturinash e të tjera prej gjërave të shkoqitura, që përmenden për mohimin e të metave të papërshtatëshme. Kjo do të konsiderohet tallje me të dhe mangësim ndaj tij prandaj poeti ka thënë: ألم تر ان السيف ينقص قدره إذا قيل إن السيف أمضى من العصى A nuk e vëren që shpatës i mangësohet vlera. Nëqoftëse do të thuhej që shpata është më e mprehtë sesa shkopi.

Shembujt e mënyrës së përgjithshme të mohimit janë të shumtë në librin e Allahut. Ne po shkëpusim vetëm disa prej tyre:

1. “Adhuroje atë dhe bëhu i durueshëm dhe i vazhdueshëm në adhurimin e Tij. A mos din ndonjë që është i ngjahsëm me Të (që të meritojë si emri i Tij).” (Meriem 65).

2. “Dhe s’ka asnjë të barabartë ose të krahasueshëm me Të (NJë, i Vetëm, i Pashok).” (El Ikhlas 4).

3. “Atëherë, mos i vini shok Allahut (në adhurim) kur ju e dini (se vetëm Ai ka të drejtë të adhurohet e askush tjetër).” (El Bekare 22).

4. “Asgjë nuk i ngjason Atij” (Esh Shura 11).

Është e mundur që cilësitë “Selbijje” të përmenden në mënyrë të shkoqitur (me Tefsil) për disa shkaqe. Prej shkaqeve janë këta që vijojnë:

1. Mohimini i asaj që pretendojnë gënjeshtrat në të drejtën e Allahut,

si p.sh. fjala e Allahut: ““Që ata i mveshin dhe i emërojnë bir të Gjithemëshirshmit. Dhe kurrë nuk i shkon të Gjithëmëshmit, që ai të lind e të ketë bir.” [Merjem 91-92].

2. Shmangia e imagjinimit të mangësisë në përkryerjen e Allahut

si p.sh. fjala e Allahut të lartësuar: “Dhe me të vërtete që Ne i krijuam qiejt dhe tokën dhe gjithçka ka ndërmejt tyre në gjashtë ditë dhe nuk na preku e nuk ndjejmë aspak lodhje.” [Kaf :38]. dhe fjala e Tij: “Dhe Ne nuk i krijuam qiellin dhe token dhe gjithë çfarë është ndërmjet tyre pa qëllim! Ky është Gjykimi i atyre që nuk besojnë. Pra mjerë për ata që nuk besuan nga Zjarri” [Sad 27].”


Si përfundim nga sqarimi i kaluar dalim në konkluzionin se kryesisht mohimi në Kur’an dhe Sunnet nuk ka ardhur përveç në raste që vijojnë:

1. Për të treguar tërësinë dhe përgjithshmërinë e përkryerjes dhe përsosjes së Allahut. Ky është mohimi i të metave dhe mangësive në mënyrë të përgjithshme (me ixhmal).

2. Mohimi i asaj që e pretenduan gënjështarët në të drejtën e Tij.

3. Shmangia e imagjinimit të mangësisë në përkryerjen e Tij.

Të gjithë këtë bazë, mund ta përmbledhim në pikat e mëposhtme:

a. Cilësitë “thubutij-je” të cilat Allahu ia ka atribuar vetes së Tij janë më shumë se cilësitë “selbij-je” që Allahu ia ka mohuar Vetes së Tij.


b. Cilësitë “thubutij-je” kanë ardhur në Kur’an të shkoqitura dhe të përgjithshme por shkoqitja (tefsili) në to është më shumë se përgjithësimi (ixhmali). Cilësitë “selbij-je” kanë ardhur në mënyrë të përgjithëshme dhe në mënyrë të shkoqitur, por përgjithësimi (ixhmali) në to është më shumë sesa shkoqitja. Kryesisht cilësitë “selbij-je” nuk janë përmendur përveçse në rastet e lartëpërmendura.Çdo cilësi “selbij-je” (e mohuar mangësie) patjetër nënkupton përkryerjen e të kundërtës së saj.


Shejkhul Islam ibnu Tejmije, në lidhje me këtë çështje në librin e tij “Et Tedmurij-je” ka thënë: “Allahu i ka dërguar të Dërguarit e Tij, me pohimin e shkoqitur dhe mohimin e përgjithshëm, prandaj ata ia pohuan Allahut cilësitë e përkryera, në mënyrë të shkoqitur dhe ia mohuan Atij cilësitë që nuk i përshtaten si përngjasimin me krijesat dhe përshkruarjen e formës dhe mënyrës se si janë cilësitë

[musl|m]

Shtojcë e bazes se kater.
Ibnu Tejmije në bazën e gjashtë të librit të tij “Et Tedmurij-je” ka thënë: “Cilësitë e Allahut vërtiten ndërmjet mohimit dhe pohimit, prandaj duhet vendosur patjetër një princip (rregull, normë) për mohimin dhe pohimin.”.

Principi i mohimit, është t’i mohohet Allahut .

së pari çdo cilësi e metë, si verbëria, gjumi, shurdhimi, vdekja, etj.

Së dyti, çdo mangësi në përkryerjen (përsosjen) e Tij, si psh: mangësia e jetës së Tij, dijes së Tij, fuqisë së Tij, urtësisë së Tij, etj.

Së treti: ngjashmëria e Tij me krijesat. Pra mos të besohet psh: se dija e Tij është si dija e krijesave, fytyra e Tij si fytyra e krijesave, Lartësia e Tij mbi Arsh (istiua) si lartësia e krijesave, etj..

Prej argumenteve të mohimit të së parës është fjala e Allahut: “Allahut i takon “El methelul a’la”(përshkrimi, cilësimi) më i lartë.” [Err Rrum 27]
Fakti që Ai është cilësuar me cilësitë më të larta, detyrimisht tregon mosekzistencën e asnjë të mete.

Prej argumenteve të mohimit të së dytës, është fjala e Allahut të Lartësuar: “Dhe me të vërtete që Ne i krijuam qiejt dhe tokën dhe gjithçka ka ndërmejt tyre në gjashtë ditë dhe nuk na preku e nuk ndjejmë aspak lodhje” [Kaf 38]

Prej argumenteve të mohimit të së tretës, është fjala e Allahut: “Asgjë nuk i përngjan Atij.” [Esh Shura]

Ndërsa principi (rregulli) i pohimit është;

Që t’i pohohen Allahut cilësitë e përkryera që ka atribuar me to Veten e Tij, pa asnjë lloj mangësie.


Argument është fjala e Allahut: “Allahut i takon përshkrimi cilësimi më i lartë” .

El methelul a’la është përshkrimi, cilësimi më i lartë që nuk i përngjan asgjë.

Nuk mjafton për dlirsinë dhe lartësimin e Allahut nga mangësitë, që të bazohemi vetëm në mohimin e përngjasimit “teshabihit”.

Kemi dy parime të lidhur ngushtë që s’mund të shkëputen nga njëri tjetri lidhur me këtë temë.

I pari: Cilësimi i Allahut me cilësitë që ka cilësuar me to veten e Tij dhe me cilësitë që e ka cilësuar me to i Dërguari i Tij.

I dyti: Mohimi i përngjasimit të cilësive të Allahut, me cilësitë e krijesave.

Nuk është e mjaftueshme që pohuesit e cilësive, të bazohen krejtësisht në mohimin e përngjasimit, pa marrë parasysh parimin e parë; që të mos e cilësojmë Allahun, përveçse me cilësitë që kanë ardhur në argumente. Nëqoftëse kjo do të ishte e lejueshme, atëhere do të lejohej që t’i atribuoheshin Allahut gjymtyrë e vepra, që është e pamundur të jenë cilësi të Tij, të cilat nuk mund të llogariten dhe t’i mohohej përngjasimin me krijesat. Pra që të bazohesh vetëm në parimin e dytë, do të thotë t’i atribuosh (japësh) Allahut mangësi që nuk lejohet ta cilësosh me to dhe të mohosh përngjasimin me krijesat. Si p.sh. të thuash se Ai qan, jo si qajnë njerëzit. Ai uritet jo si uriten njerëzit. Ai pi jo si pijnë e njerëzit etj. Këtij njeriu që e cilëson Allahun me mangësi, duhet t’i thuash: “E ke gabuar rrugën dhe ke devijuar nga e drejta, sepse pasi i ke atribuar Allahut të meta e mangësi, nuk të bën dobi mohimi i përngjasimit të tyre me krijesat. Në refuzimin e këtyre cilësive nuk ke nevojë për mohimin e përngjasimit, por duhet t’i mohosh krejtësisht, sepse ato janë cilësi të mangëta.” (Marrë në mënyrë të përmbledhur nga “Mexhmuul fetaua

[musl|m]

Baza e pestë: Cilësitë “thubutij-je” ndahen në dy lloje:

1. صفات ذاتيةCilësi “dhatij-jeh”
2. صفات فعليةCilësi “fielij-jeh”.

Cilësitë “dhatij-jeh” janë cilësitë që Allahu, ka qënë dhe do të jetë vazhdimisht i cilësuar me to. Kurrë nuk mund të përfytyrohet shkëputja e tyre nga Qënia e tij, psh: Dija, shikimi, urtësia, lartësia, madhëria, etj.

Cilësitë “fielij-jeh” janë cilësitë që varen nga dëshira e Allahut, nëse Ai dëshiron i vepron dhe nëse nuk dëshiron nuk i vepron, si psh: lartësia mbi Arsh dhe zbritja për në qiellin e dynjasë. Këto cilësi janë quajtur cilësi “fielij-je” sepse janë vepra të Allahut.

Cilësitë “fielij-jeh” duke marrë parasysh faktin që janë atribute të Qënies së Allahut, ato quhen cilësi “dhatij-jeh” dhe duke pasur parasysh faktin që ato kanë të bëjnë me veprat dhe fjalët që rrjedhin prej qënies së Tij quhen “fielij-jeh” si p.sh. cilësia e të folurit “El kelam”: Të folurit përsa i përket origjinës dhe llojit është cilësi “Dhatij-jeh” (atribut i qënies) sepse Allahu ka qenë dhe do të jetë vazhdimisht Folës “Mutekelim” dhe përsa i përket njësive të të folurit (d.m.th një të folure të vetme) është cilësi “fielijjeh” sepse “El Kelam” (të folurit) varet nga dëshira e Allahut. Ai flet kur dëshiron dhe për atë që dëshiron, siç ka thënë Allahu i Lartësuar në Kur’an” [Jasin 82].
Veprat e Allahut nuk kanë fund. Allahu ka thënë në Kur’an: “ ... dhe Allahu vepron atë që dëshiron.” si rrjedhojë cilësitë e Allahut “El fielij-jeh” nuk kanë kufizim. Çdo cilësi “El fielij-jeh” Allahu e vepron me urtësi.

Ndoshta mundet ta njohim urtësinë e veprës së Allahut dhe ndoshta nuk mundemi ta perceptojmë (ta njohim) urtësinë, por jemi të bindur që çdo gjë që e dëshiron Allahu, është në përpuethshmëri me urtësinë e Tij. Për këtë tregon fjala e Allahut të Lartësuar: “Por ju nuk mund të dëshironi, veçse po dëshiroi Allahu. Vërtetë Allahu është i Gjithëditur, i Urtë”


Baza e gjashtë: Cilësitë e Allahut të Lartësuar përsa i përket argumenteve të pohimit të tyre ndahen në dy lloje:

a. صفات خبرية Cilësi “Khaberij-jeh”
b. صفات سمعية عقلية Cilësi “Semij-jetun aklij-jetun”.

Cilësitë “Khaberij-jeh”, janë cilësitë që nuk ka mënyrë për pohimin tyre, përveç lajmet e Kur’anit dhe Sunnetit. Këto cilësi mund të jenë “Dhatij-jeh” si p.sh.; Fytyra dhe Dy Duart ,, dhe mund të jenë “Fielij-jeh” si p.sh.: Gëzimi dhe Qeshja.

Cilësitë “Semij-jetun aklij-jetun” janë ato që i pohojnë argumenetet fetare (Kur’ani dhe Sunneti) dhe argumenetet llogjike, mundet që të jenë “Dhatijjeh” si p.sh. “El Hajat” (Jeta) “El Ilm” (Dija) “El Kudretu” (Fuqia) ,, dhe mundet që të jenë “Fie’lijjeh” si p.sh.: “El Khalk” (Krijimi) dhe “El I’ëta” (dhënia)


Baza e shtatë: Në pohimin e cilësive të Allahut duhet të ruhemi nga dy gjëra të ndaluara rreptësisht.

1. التمثيل“Temthijli” Përngjasimi.
2. التكييف“Tekjifi” Dhënia formë cilësisë ose përshkrimi i mënyrës se si është.


Temthili, është besimi që cilësitë e Allahut u përngjasojnë cilësive të krijesave, si p.sh.; besimi që Dy Duart e Allahut janë si dy duart e krijesave, Fytyra e Tij si fytyra e krijesave, shikimi i Tij si shikimi i krijesave etj. Ky besim është i pasaktë, i kotë, atë e kanë hedhur poshtë argumentet e Kur’anit dhe të logjikës.

Përsa i përket Kur’anit kemi ajetet e mëposhtme:
1. “Asgjë nuk i përngjan Atij dhe Ai është i Gjithëdituri, Gjithëshikuesi” (Esh Shura 11)


2. “A është njësoj atëherë Ai i Cili krijon me atë që nuk krijon? A nuk do të përkujtoni atëherë (begatitë e Allahut) e të vini mend?” (En Nahl 17)


3. “A mos din ndonjë që është i ngjashëm me të (që të meritojë si emri i Tij)” (Merjem 65)

4. “S’ka asnjë të barabartë ose të krahasueshëm me të (Një, i Vetëm, i Pashok)” (El Ikhlas 4)

Ndërsa argumentet llogjike janë anët që vijojnë:

a. Domosdoshmërisht dihet që qënia e Allahut (dhatull-llah) ndryshon nga qëniet e krijesave, kjo tregon që edhe cilësitë e Allahut ndryshojnë (dallojnë) nga cilësitë e krijesave, sepse cilësia (atributi) i përshtatet qënies që i dedikohet. Ne shumë qartë e konceptojmë ndryshimin (dallimin) ndërmjet cilësive të krijesave që ndryshojnë në qëniet e tyre, si p.sh: fuqia e devesë ndryshon nga fuqia e milingonës, përderisa ndryshimi (dallimi) ndërmjet krijesave është i qartë megjithëse ekzistenca e të gjithave është e mundshme (jo e detyrueshme, jo e domosdoshme) atëherë ndryshimi (dallimi) ndërmjet krijesave dhe Krijuesit është më i qartë.

b. T’i thuhet atij që e përngjason Allahun me krijesat: Si mundet që Gjithëkrijuesi, i Përsosuri t’i përngjajë në cilësitë e Tij krijesës së robëruar, të dobët, të mangët që ka nevojë për dikë që ta përsosi? A mundet të jetë gjë tjetër ky besim përveçse mangësim në të drejtën e Allahut , sepse përngjasimi i të përkryerit me të mangëtin, e bën të përkryerin të mangët.



c. Ne vështrojmë krijesa të tilla të cilat emrat i kanë të përbashkët, por realitetet, format dhe mënyrat se si janë ndryshojnë, p.sh: vështrojmë që njeriu ka dorë e cila ndryshon nga dora e elefantit, ka fuqi e cila ndryshon nga fuqia e devesë, megjithëse kanë të njëjtat emra, kjo është dorë dhe ajo është dorë, kjo është fuqi dhe ajo është fuqi por ndërmjet tyre ka ndryshim në formë dhe në përshkrim. Nga kjo mësojmë qartë që të qënurit e emrit i njëjtë nuk tregon detyrimisht që realitetet janë të njëjta.

Tekjifi është besimi që forma e cilësive të Allahut është kështu dhe kështu ose mënyra sesi janë është kështu dhe kështu pa e kufizuar me ndonjë të ngjashëm . Ky besim është i pasaktë, për këtë tregojnë argumentet e Kur’anit dhe të llogjikës.


Përsa i përket Kur’anit, kemi ajetet që vijojnë



1. “Ata kurrë nuk do të përfshijnë gjë nga Dija e Tij.” (Taha 110)

2. “Mos ndiq (mos fol, mos bëj) atë gjë për të cilën s’ke dijeni. Me të vërtetë që të dëgjuarit, të shikuarit dhe zemra, për secilën prej tyre do të pyetet (Nga Allahu në ditë e llogarisë).” [El Isra 36].

Dihet që ne nuk kemi dijeni rreth “kefij-jes” (formës, mënyrës) së cilësive të Allahut, sepse Ai na ka lajmëruar për cilësitë dhe nuk na ka lajmëruar për “kefij-jen” (formën, mënyrën se si janë), kështu dhënia formë cilësive të Allahut ose përshkrimi i mënyrës se si janë do të thotë të ndjekësh atë që nuk ke për të dijeni dhe të thuash atë që nuk mund ta përfshijë dija jote. Ndërsa argumenti logjik është ky që vijon:

Njohja e formës së diçkaje ose mënyrës se si është ajo, nuk mund të arrihet përveçse me anë të këtyre tre gjërave:

1. Ose të njohësh formës e qënies së saj.
2. Ose të njohësh diçka të ngjashme me të që është e barabartë me të .
3. Ose të të lajmërojë një i besueshëm rreth formës së saj.

Që të tri këto mënyra, nuk ekzistojnë për të njohur formën e cilësive të Allahut, sepse askush nuk e njeh formën e qënies së Tij, Ai nuk ka të ngjashëm dhe nuk ka lajm të besueshëm që na lajmëron rreth formës së cilësive të Tij. Prandaj është detyrë që “tekj-jifi” të hidhet poshtë dhe të konsiderohet i pasaktë, kufër. Çfarëdo lloj forme që të mendosh apo të përfytyrosh për cilësitë e Allahut, dije se Allahu është larg dhe i Pastër nga forma që ti i jep. Për çfarëdo lloj forme që të përcaktosh për cilësitë e Allahut do të jesh gënjeshtar, sepse për këtë nuk ke dijeni. Nga kjo rezulton se është detyrë që të ndalohemi nga “tekjifi” rreptësisht në të gjitha rastet.


Fakti që ne nuk e njohim “kejfij-jen” e cilësive të Allahut, nuk do të thotë që ato nuk kanë “kejfij-je”. Ato kanë “kejfij-je”, por atë i di vetëm Allahu. Kështu që në këtë kapitull mohohet dijenija ynë rreth “kejfij-jes” dhe jo vetë “kejfij-ja”.
Kur u pyet imam Maliku: “I Gjithëmëshirshmi Isteua (u ngrit lart) mbi Arsh”, si u ngrit mbi Arsh? Nga nevrikosja dhe sikleti e uli kokën e tij derisa i dolën djersët pastaj tha: “El Isteua” (lartësia mbi arsh) është e njohur (si cilësi, si domëthënie), mënyra, forma se si është ngritur është e panjohur, besimi në të është vaxhib dhe pyetja rreth saj është bidat . Kjo thënie është transmetuar gjithashtu edhe nga mësuesi i imam Malikut, Rebia.

Ruaju nga “Tekjifi” ose përpjekja për ta bërë atë sepse n.q.s e bën atë, bie në një shkretëtirë prej së cilës nuk mund të dalësh dhe n.q.s shejtani e hedh në zemrën tënde dije që është prej ngacmimeve të tij, prandaj kërkoji Allahut të të ruaj nga ngacmimet e tij. Allahu i Lartësuar ka thënë në Kur’an: “Dhe nëse ndonjë pëshpëritje e ligë nga shejtnai mundohet të të largojë ty, atëhere kërko mbrojtje tek Allahu. vërtet Ai është Gjjithëdëgjuesi i Gjithëdituri (Fus-silet 36)”.

[musl|m]

Baza e tetë: Cilësitë e Allahut të Lartësuar janë توقيفية :teukifije, d.m.th që merren vetëm nga Kur’ani dhe Sunneti i Profetit. Nuk lejohet që njeriu me anë të mendjes së tij t’i dedikojë Allahut cilësi që nuk kanë ardhur në Kur’an dhe në Sunnet.

Imam Ahmedi ka thënë: “Allahu nuk përshkruhet (cilësohet) përveçse me ato cilësi që ka cilësuar Veten e Tij dhe që e ka cilësuar i Dërguari i Tij, pra nuk tejkalohet Kur’ani dhe hadithi.”

Për më gjërë rreth kësaj baze kthehu tek baza e tretë e bazave të emrave të bukur të Allahut të Lartësuar.

Për pohimin e cilësive të Allahut të Lartësuar në Kur’an dhe Sunnet gjejmë tri mënyra:

1. Të deklarohet cilësia qartë, si p.sh: Err rrahmetu (mëshira). .

Allahu ka thënë në Kur’an: “Ai është Mëkatfalësi që ka mëshirë (rahmeh)” El Izzeh (Krenari), El Kuve (forca), Fytyra, Dy Duart, etj.


2. Të përmendet emri që përmban cilësinë sepse çdo emër përmban cilësi, si p.sh: El Gafur përmban cilësinë El Magfireh (mëkatfalja), Essemië përmban cilësinë Es semë, etj

3. Të deklarohet një veprim i Allahut që tregon për cilësitë e Tij,


si p.sh: “Lartësia mbi Arsh”, Alahu i Lartësuar ka thënë: “I Gjithëmëshirshmi lart mbi Arsh u ngrit” (Ta Ha 5), “Zbritja në qiellin e dynjasë” Profeti ka thënë në hadith: “Zoti ynë zbret në qiellin e dynjasë.” Transmeton Buhariu, Muslimi etj.


Në temën e emrave të bukur të Allahut dhe cilësive të Tij të larta kanë humbur dy grupe:

1. Grupi i parë “El muatileh”. Janë ata që i kanë mohuar cilësitë e Alahut të Lartësuar duke pretenduar që pohimi i cilësive do të thotë: të përngjasosh Allahun me krijesat e Tij. Në këtë grup futen xhehmitë, Mu’tezilët, Esharitë, Maturiditë, etj.

2. Grupi i dytë: “El mushebihe”. Janë ato grupe që i kanë pohuar cilësitë e Allahut duke besuar se ato u përngjajnë cilësive të krijesave.
Ndërsa haku, e vërteta është midis këtyre dy grupeve, i pohojmë cilësitë e Allahut dhe mohojmë përngjasimin e tyre me krijesat siç ka thënë Allahu në Kur’an: “Asgjë nuk i përngjason Atij, dhe Ai është Gjithëdëgjues, Gjithëshikues.” Ky është besimi i Ehli sunneh uel xhemah në lidhje me këtë temë.



Disa baza të rëndësishme të cilat ndihmojnë për të detyruar mohuesit e disa cilësive ose të gjitha cilësive, për t’i pohuar.

1. Baza e parë: Besimi ynë në cilësitë e Allahut është si besimi ynë në “dhatullah”, qënien e Tij.

Allahu i Lartësuar ka “dhat”, (Qënie) që nuk u përngjan qënieve të krijesave po ashtu edhe cilësitë e Tij dhe veprat e Tij nuk u përngjasojnë cilësive të krijesave dhe veprave të tyre.

Ai që pohon se Allahu është qënie konkrete që nuk i përngjan krijesave, është i detyruar të pohojë që Allahu flet, shikon, dëgjon, etj, dhe në të gjitha këto nuk u përngjan krijesave të Tij. Në qoftëse ndonjëri do të thotë që unë e mohoj lartësinë e Allahut mbi Arsh, dëgjimin, shikimin e të tjra prej cilësive, nga frika se po e përngjasoj me krijesat, do t’i thuhet: Mohoje ekzistencën e Allahut dhe qënien e Tij sepse edhe krijesat ekzistojnë dhe kanë qënie, kështuqë pohimi i ekzistencës dhe i qënies( sipas teje) do të thotë ta përngjasosh Allahun me krijesat e Tij.

Do të thotë: Ekzistenca e Allahut është e veçantë dhe nuk u përngjason ekzistencës së krijesave, dhe qënia e Tij është e veçantë dhe nuk u përngjan qënieve të krijesave.

Do t’i themi: Kështu janë edhe cilësitë e Tij: Ato janë të veçanta dhe nuk u përngjasojnë cilësive të krijesave.

2. Baza e dytë: Besimi në disa cilësi është si besimi në cilësitë e tjera.

Në këtë bazë u kundërvihemi disa grupeve:

a. Atyre që pohojnë disa cilësi dhe mohojnë disa të tjera, si psh pohojnë: Jetën, dijen, fuqinë, dëgjimin, shikimin, të folurit, dëshirën. Këto cilësi i besojnë si cilësi reale, dhe kundërshtojnë pohimin e dashurisë, kënaqësisë, Zemërimit, urrejtjes etj duke i besuar si shprehje metaforike ose duke thënë që interpretimi i tyre është dëshira për të bërë mirësi ose dëshira për të ndëshkuar.
Atyre u themi: Nuk ka ndryshim ndërmjet cilësive që i keni pohuar dhe cilësive që keni mohuar, sepse ajo që mund të thuhet për cilësitë që i keni pohuar, mund të thuhet edhe për cilësitë që i keni mohuar. Me fjalë të tjera mund të thuhet: baza (principi) që keni vendosur për pohimin e disa cilësive përfshin edhe cilësitë që keni mohuar, prandaj që të mos jeni kontradiktorë ose pohoni të gjitha ose mohoni të gjitha. Në qoftëse thoni që: jeta e Tij është si jeta e krijesave atëherë duhet të thoni të njëjtën gjë edhe për kënaqësinë, dashurinë dhe zemërimin e Tij dhe në qoftëse thoni që jeta e Tij nuk i përngjan jetës së krijesave atëherë duhet të thoni për kënaqësinë dashurinë dhe Zemërimin e Tij të njëjtën gjë. Në qoftëse do të thoni që: El gadab ( zemërimi) është qarkullimi i furishëm (i vrullshëm) i gjakut të zemrës për hakmarrje do t’u themi se po kështu edhe dëshira është anim i zemrës nga ajo gjë që i realizon një interes ose i shmang një dëm.

Nëqoftëse do të thoni: kjo është dëshirë krijese , atëherë ne do t’u themi: edhe kjo që përmendët për El gadab (zemërimin) është zemërimi i krijesës ndërsa zemërimi i Krijuesit ndryshon nga zemërimi i krijesës.


b. Atyre që pohojnë emrat dhe mohojnë cilësitë, të cilët thonë: është “Haj-j” (I Gjallë) pa “hajat” (jetë), “Alim”(I Dijshëm) pa “ilm” (dije) etj. Këtyre u thuhet: Nuk ka ndryshim ndërmjet pohimit të emrave dhe pohimit të cilësive sepse nëse do të thonë pohimi i jetës, dijes, fuqisë, tregon për përngjasim me krijesat (teshbih) dhe për trupëzim (texhsim), për arsye se nuk vërejmë të atribuar me cilësi përveçse atë gjë që është trup (xhism ). Do t’u themi: Po kështu edhe emrat, nuk vërejmë të emërtuar si “Haj-j” (i Gjallë) “Alim” (i Dijshëm) “Kadir” (i Fuqishëm), përveçse ato gjëra që janë trup, prandaj mohojini emrat që të mos jeni kontradiktor. Nëqoftëse do të thonë: Këto janë emra që i përshtaten përkryerjes së Allahut dhe Madhërisë së Tij. Do t’u themi: Po kështu janë edhe cilësitë e Tij.


c. Atyre që mohojnë emrat dhe cilësitë e Allahut duke pretenduar që mohimi i tyre bëhet për të mos e përngjasuar Allahun me ekzistencat . Do t’u themi: “Ju i mohuat emrat, si: “Alim” (i Dijshëm), “Haj-j” (i Gjallë), dhe mohuat cilësitë si: Dijen dhe jetën nga frika se mos e përngjasonit Allahun me ekzistencat, por besimi juaj do të thotë ta përngjasosh Allahun me inekzistencat, pra u larguan nga një gjë dhe ranë në diçka që është më e keqe dhe më e rrezikshme se e para. Ky është përfundimi i atyre që devijojnë nga Kur’ani dhe sunneti.

Baza e nëntë: Të qënurit e emrave të përbashkët nuk do të thotë detyrimisht që në realitete të jenë të njëjta dhe të barabarta.


Për të sqaruar këtë bazë do të japim disa shembuj:
1. Jemi të bindur që gjërat që na ka lajmëruar Allahu për to në xhennet si qumështi, mjalti, hyritë, pallatet etj, janë realitete. Këto realitete megjithëse kanë të njëjtat emra me realitetet që ekzistojnë në dynja, ato nuk u përngjasojnë realiteteve të dynjasë,por ndërmjet tyre ka ndryshim (dallim) të tillë që vetëm Allahu e di se sa është. Allahu i Lartësuar ka thënë në Kur’an: “Askush nuk e di se çfarë është ruajtur për ta nga kënaqësitë e syrit si shpërblim për çfarë ata punuan.” [Es Sexhde 17].

Gjithashtu ka thënë në hadith kudsi: “Për robërit e mi të mirë kam përgatitur atë që nuk e ka shikuar ndonjëherë syri, nuk ka dëgjuar për të ndonjëherë veshi, dhe nuk ka menduar mendja e ndonjë njeriu për të.”


Ibnu Ab-basi ka thënë: “Nuk ka në dynja prej gjërave që gjenden në xhennet përveçse emrat.”

Përderisa emrat e gjërave të xhennetit megjithëse janë të përbashkëta me emrat e gjërave të dynjasë nuk tregojnë që realitetet e Ahiretit dhe dynjasë janë të njëjta, por përkundrazi ndërmjet tyre ka ndryshim të tillë që nuk e di vetëm Allahu se sa është. Atëherë ndryshimi ndërmjet Krijuesit dhe krijesës është më i madh, më i qartë dhe më i arsyeshëm llogjikisht .


2. Shembulli i dytë: Shpirti që është shkaku i jetës në trupin e njeriut, i cili është gjëja më e afërt te njeriu, ai është përshkruar në tekstet e Kur’anit dhe sunnetit me shumë atribute (cilësi) si psh: Kapet nga trupi, bëhet ngritja e tij në qiellin e dynjasë, kthehet në trup, askush prej muslimanëve nuk e mohon ekzistencën e tij realisht.

Njerëzit nuk munden që ta konceptojnë (ta njohin) realitetin e tij perveç cilësive që janë njohur me anë të shpalljes. Pra megjithëse shpirti ekziston dhe argumentet fetare na kanë njohur me disa cilësi të shpirtit ne nuk mundemi ta konceptojmë relitetin e tij siç ka thënë Allahu në Kur’an: “Dhe të pyesin ty për ruhun; Thuaj:” Ruhu është prej atyre gjerave, dija për të cilat është vetëm tek Allahu, ndërsa nga dija ju është dhënë vetëm fare pak.” [Isra 85].


Përderisa shpirti është një realitet i atribuar me cilësi reale të përmendura në Kur’an dhe sunnet i cili nuk i përngjan trupave që ne i shikojmë dhe njerëzit janë të paaftë pët të konceptuar realitetin e tij. Atëherë atribuimi (cilësimi) i Allahut me cilësitë e përkryera që i meriton, të cilat ndryshojnë nga cilësitë e krijesave është shumë më i arsyeshëm dhe shumë më i llogjikshëm dhe paaftësia e mendjes së njeriut për ta kufizuar Allahun ose për t’i përshkruar formë dhe mënyrë se si është, është më e qartë se sa paaftësia e saj për të kufizuar shpirtin dhe për t’i përhkruar formë atij.


Përderisa ai që mohon cilësitë e shpirtit është përgënjeshtrues, mohues dhe ai që e përngjason me krijesat që i shikon është injorant dhe përngjasues, atëherë është më e logjikshme dhe më e arsyeshme që të jetë ai që i mohon cilësitë e Allahut: përgënjeshtrues dhe mohues, dhe ai që i krahason (barazon) me cilësitë e krijesave të Tij të jetë: injorant, përngjasues

[musl|m]

Bazat e argumenteve që merren prej tyre emrat dhe cilësitë e Allahut.

Baza e parë: Argumentet që bazohemi në to për të pohuar emrat dhe cilësitë e Allahut janë Kur’ani dhe sunneti i saktë i Profetit dhe asgjë tjetër përveç tyre. Kështu që ajo që është pohuar në Kur’an dhe sunnet është detyrë që ta pohojmë dhe ajo që është mohuar në Kur’an dhe sunnet është detyrë që të mohohet, duke pohuar përkryerjen e të të kundërtës së mohuar.

Fjalët dhe shprehjet që nuk janë pohuar dhe as që janë mohuar në Kur’an dhe sunnet është detyrë që të ndalemi në të shprehurit e tyre , as nuk i pohojmë dhe as nuk i mohojmë (në të drejtën e Allahut) sepse nuk ka ardhur në Kur’an dhe sunnet as pohimi dhe as mohimi i tyre, ndërsa përsa i përket domethënies dhe kuptimit që është synuar me këto fjalë ose këto shprehje kërkojmë të bëhet shkoqitje: Nëqoftëse me to është synuar kuptim i drejtë që i përshtatet Allahut të Lartësuar pranohet dhe në qoftëse me to është synuar kuptim që nuk i përshtatet Madhërisë së Allahut refuzohet.

Prej cilësive që i janë pohuar Allahut të Lartësuar në Kur’an dhe sunnet janë të gjitha cilësitë që tregojnë për to emrat e bukur të Allahut. Praj tyre janë të gjitha cilësitë që tregojnë për to veprat (punët) e Allahut si p.sh: isteuaja ( lartësimi) mbi Arsh, zbritja në qiellin e dunjasë, ardhja në Ditën e Gjykimit, e të tjera prej veprave të Allahut që nuk mbarojnë, siç ka thënë Allahu në Kur’an: “Dhe Allahu vepron atë që dëshiron” (Ibrahim 27).

Prej tyre janë: Fytyra, dy Sytë dhe dy Duart etj.
Prej tyre janë: të folurit, dëshira
Prej tyre janë: kënaqësia, dashuria, Zemërimi, urrejtja, e të tjera.
Prej cilësive që i janë mohuar Allahut në Kur’an dhe sunnet për të pohuar përkryerjen e të kundërtës së tyre është : gjumi, vdekja, kotja, paaftësia etj.
Prej shprehjeve dhe fjalëve që as nuk janë pohuar dhe as nuk janë mohuar në Kur’an dhe sunnet është fjala الجهة “El xhihetu” (ana)
Sikur një person të pyeste: A e pohojmë që Allahu është në ndonjë anë (xhihetun). Përgjigjia ynë është: Fjala “xhihetun” (anë) nuk është përmendur në të drejtën e Allahut në Kur’an dhe sunnet as me pohim dhe as me mohim. Argumentet që kanë ardhur në Kur’an dhe sunnet të cilat tregojnë që Allahu është në lartësi e bëjnë të panevojshme përdorimin e kësaj fjale. Ndërsa përsa i përket domethënies së saj: ose do të jetë synuar me të ana e poshtme, ose ana e lartësisë që e përfshin Allahun, ose ana e lartësisë që nuk e përfshin Allahun.

E para (ana e poshtme): është e pasaktë, e papranueshme dhe e pamundur, sepse bie në kundërshtim me argumentet e Kur’anit, sunnetit, logjikës, fitres (natyrshmërisë) dhe ixhmait që tregojnë se Allahu është në lartësi.
E dyta: është e pasaktë, e papranueshme dhe e pamundur gjithashtu sepse Allahu është më i Madhërishëm sesa ta përfshijë diçka nga krijesat e Tij.
E treta: është e saktë, e vërtetë, e pranueshme sepse Allahu është i lartësuar mbi të gjitha krijesat e Tij dhe Atë nuk e përfshin asgjë nga krijesat.


Argumentet e kësaj baze janë nga Kur’ani dhe nga llogjika.

Argumentet e Kur’anit janë këto që vijojnë:
1. “Edhe ky është libër i bekuar të cilin ne e kemi zbritur, kështuqë ndiqeni atë dhe kijeni frikë Allahun me qëllim qëtë merrni mëshirën.” (El En Am 155):”
2. “Thuaj: “ O njerëz! Vërtetë që unë jam sjellë tek ju të gjithë si i derguari i Allahut, të Cilit i takon mbisundimi i qiejve dhe i tokës. Nuk ka të adhuruar tjetër me të drejtë përveç Tij. Ai është që jep dhe sjell vdekjen. Kështu pra besoni në Allahun dhe në të derguarin e Tij, profetin që nuk di shkrim e as kendim i cili beson ne Allahun dhe në fjalën e Tij, dhe ndiqeni pra atë që të mund të jeni të udhëzuar.” (El A’raf 158):”
3. “ Dhe çfarëdo që tu japë i derguari, merreni atë dhe çfarëdo që ai jua ndalon juve hiqni dorë prej saj dhe kini frikë Allahun.Vërtet që Allahu është i Ashpër në ndëshkim.”” (El Hashr 7):”
4. “Ai që i beson dhe i bindet të derguarit, vërtet ai i ka besuar dhe i është bindur edhe Allahut, por për atë që shmanget atëherë ne nuk të kemi dërguar ty si roje e vëzhgues për ta.” (En Nisa 80):”
5. “O ju që keni besuar! Bindjuni Allahut dhe të derguarit dhe atyre prej jush të cilet janë në drejtimin dhe udheheqjen tuaj. Nëse keni mosmarëveshje për ndonjë gjë mes jush, drejtohuni Allahut dhe të derguarit, nëse besoini në Allahun dhe në ditën e fundit. Kjo është më mirë dhe më e përshtatshme për përcaktimin e fundit.” (En Nisa 59):”
6. “Dhe në këtë mënyrë gjyko mes tyre me atë që të ka shpallur ty Allahu dhe mos u shko pas dëshirave të tyre të kota, por tregohu i vëmëndshëm ndaj tyre që të mos të të kthejnë e të të largojnë nga disa gjëra të cilat Allahu ti ka zbritur ty. Por nëse ata largohen, atëherë dije se është dëshira e Allahut për t’i ndëshkuar ata për disa mëkate të tyre. Dhe vërtet shumica e njerëzve janë fasikunë (të prishur).” (El Maide 49)

E të tjera prej ajeteve të Kur’anit të cilat tregojnë që është detyrë të besojmë në atë që ka ardhur në Kur’an dhe sunnet.
Çdo argument që tregon se është detyrë të besojmë në atë që ka ardhur në Kur’an ai është argument që tregon që është detyrë të besojmë në atë që ka ardhur në sunnet, sepse prej argumenteve që kanë ardhur në Kur’an është urdhëri për të ndjekur Profetin dhe për t’iu referuar atij për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve.
Gjatë jetës së tij kthimi dhe referimi bëhej tek ai vetë, ndërsa pas vdekjes së tij kthimi dhe referimi bëhet tek sunneti i tij.
Ku e ka besimin në Kur’an ai që nuk kthehet për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve tek Profeti megjithëse Allahu ka udhëruar për të në Kur’an.

Ndërsa argumenti logjik është siç vijon:

Shkoqitja e asaj që është detyrë t’i atribuohet Allahut, ose asaj që është e pamundur t’i atribuohet, ose asaj që është e lejueshme t’i atribuohet Allahut është prej çështjeve të gajbit (të fshehtës) të cilat nuk mundet të konceptohet nga llogjika prandaj është detyrë që të ktheshesh tek ajo që ka ardhur në Kur’an dhe su

[musl|m]

Baza e dytë: është detyrë që tekstet e Kur’anit dhe sunnetit që kanë të bëjnë me emrat dhe cilësië e Allahut të besohen sipas domethënies së tyre të drejtpërdrejtë pa u bërë tahrif dhe ta’tilë emrave dhe cilësive që tregojnë për to.

Tahrifi është: Ndryshimi i fjalëve (shprehjeve) të emrave dhe cilësive ose ndryshimi i domethënieve (kuptimeve) të tyre si p.sh: xhehmijët e kanë ndryshuar fjalën استوى isteua duke shtuar një lam në të në: استولى“isteula” . Disa bidatçinj e kanë ndryshuar domethënien e “El Gadab” (zemërimit) në të drejtën e Allahut në kuptimin: dëshira për hakmarrje dhe “Err Rrahmeh” (mëshira) në kuptimin: dëshira për të bërë mirë. Të gjitha këto quhen: “tahrif” (keqinterpretim, deformim).


“Tahrifi” siç u vu në dukje edhe në përkufizimin e tij është dy llojesh:
1. تحريف لفظي“Tahrif lafdhi” i cili është ndryshimi i shprehjes duke shtuar shkroja në të, duke pakësuar ose duke ndryshuar zanoret e fjalës si p.sh: Çifutët e ndryshuan fjalën e Allahut nga حطة “Hit-tatun” në حنطة “Hintatun” duke shtuar në të shkrojën: ن “nun”, xhehmitë e ndryshuan fjalën e Allahut “isteua” në “isteula” duke shtuar një “lam”.

2. تحريف معنوي“Tahrif ma’neui” i cili është: ndryshimi i domethënies së saktë të teksteve të emrave dhe cilësive, si p.sh: thënia që “el gadab” (zemërimi) në të drejtën e Allahut është dëshira për hakmarrje etj.


“Ta’til” تعطيل është mohimi i cilësive të Allahut (duke i keqinterpretuar tekstet e Kur’anit dhe sunnetit në atë mënyrë që përbën mohimin e cilësive. Xhehmijët dhe grupet që kanë ndjekur rrugën e tyre ia kanë mohuar Allahut cilësitë e Tij prandaj janë quajtur: “El Muatileh”.

Për këtë bazë tregojnë argumentet e Kur’anit, argumenti logjik dhe ixhmai i selefëve.

Argumentet e Kur’anit janë këto që vijojnë:

a. “Të cilin ruhu(Xhibrili) i besueshëm e ka zbritur. Në zemrën tënde që të mund të jesh prej këshilluesve, në gjuhën e qartë arabe.” [Esh Shuara 193-195]
b. “Nuk ka dyshim që ne e zbritëm Kur’anin arabsiht me qëllim që ju të mund të kuptoni.” [Jusuf 2]
c. “Me të vërteteë, ne e bëmë atë Kur’anin në arabisht që të keni mundësi ta kuptoni” [Ez Zuhruf 3]

Këto argumente të Kur’anit tregojnë që duhet ta kuptojmë Kur’anin ashtu siç tregon domethënia e tij e drejtpërdrejtë në guhën e qartë arabe, vetëm nëqoftëse ekziston ndonjë argument që e pengon t’i përmbahemi domethënies së drejtpërdrejtë të ajetit. Allahu i ka poshtëruar çifutët për shkak të “tahrifit” të tyre dhe ka sqaruar se “tahrifi” që ata i bënë argumenteve i bëri që të jenë ndër njerëzit më të larguar nga besimi. Ai ka thënë: “A lakmoni ju që ata do të besojnë në fenë tuaj edhe pse një grup prej tyre gjitnjë e dëgjuan fjalën e Allahut ( teuratin), pastaj ata vetë e ndryshuan atë vazhdimisht me dije të plotë pasi e kishin kuptuar atë?” [El Bekare 75]

Gjithashtu ka thënë: “Ka nga çifutët edhe prej atyre të cilët ua ndërrojnë vednin e vërtetë fjalëve dhe thonë: “ne e dëgjuam fjalën tënde dhe nuk bindemi.” Dhe: “Dëgjo dhe mos dëgjo asgjë ti (Muhamed) dhe “raina” (me nje perdredhje të gjuhës dhe si perqeshje për fenë. Dhe sikur të kishin thënë : “dëgjuam dhe u bindëm.” Dhe: na bëj që të kuptojmë, do të kishte qënë më e mirë për ta dhe më e drejtë, por Allahu i ka mallkaur ata për shkak të mosbesimit të tyre, kështu që ata nuk besojnë perveç fare pak” [En Nisa 46]

Argumenti logjik është siç vijon: Ai që i ka thënë tekstet e cilësive e di më miri se çfarë ka pasur për qëllim nga të të tjerët. Ai na ka folur në gjuhën arabe të qartë, prandaj duhet t’i pranojmë fjalët e Tij sipas domethënies së tyre të drejtëpërdrejtë sepse për ndryshe do të kishim mendime të ndryshme në interpretimin e tyre dhe do të përçahej umeti.
Të gjithë selefët e këtij umeti e kanë besuar tekstet e cilësive sipas domethënies së tyre të drejtëpërdrejtë pa u bërë “tahrif” dhe pa u bërë “ta’til”.

Nuajm ibn Ham – mad el Huzai, mësuesi i Buhariut ka thënë: “Kush e përngjason Allahun me krijesat ka bërë kufër dhe kush i përgënjeshtron cilësitë që Allahu ka cilësuar me to Veten e Tij ka bërë kufër. Vërtetë cilësitë që Allahu ia ka atribuar Vetes së Tij ose që ia ka atribuar i Dërguari i Tij, nuk tregojnë përngjasim me krijesat.”

Ka thënë imam Esh-Shafiu: “Kam besuar në Allahun dhe në atë që ka ardhur nga Allahu sipas qëllimit të Allahut dhe kam besuar në të Dërguarin e Allahut dhe në atë që ka ardhur nga i Dërguari i Allahut sipas qëllimit të të Dërguarit të Allahut.”

Në lidhje me domethënien e drejtëpërdrejtë të teksteve të cilësive, njerëzit janë ndarë në tre grupe:

Grupi i parë: Janë ata që (dhahirin) domethënëijen drejtëpërdrejtë që bie ndërmend menjëherë nga argumenti, e kanë kuptuar në mënyrë të vërtetë që i përshatet Madhështisë së Allahut. Me fjalë të tjera: Ata i janë përmbajtur kuptimit që shkrep menjëherë në mendje nga argumenti. Domethënia që haset menjëherë në mendje është e vërtetë që i përshtatet madhërisë së Allahut.

Këta janë selefët (të parët e këtij ummeti) të cilët janë të bashkuar në ndjekjen e asaj që ka ardhur nga Profeti dhe Sahabët. Këta janë Ehli Sunneh uel Xhemah.

Kjo që u përmend më lartë është besimi unanim i të gjithë selefëve Ibnu Abdilberr-rri ka thënë: “Ehli Sunneti unanimisht i pohojnë cilësitë që kanë ardhur në Kur’an dhe Sunnet. Ata i besojnë ato duke u dhënë atyre kuptimin real dhe jo metaforik veçse nuk japin formë dhe as nuk i kufizojmë.

Ky është besimi i vërtetë për dy arsye:

1. Vetëm në këtë mënyrë zbatohen tërësisht argumentet e Kur’anit dhe Sunnetit që e obligojnë të besohet çdo emër dhe çdo cilëssi që është përmendur në Kur’an dhe Sunnet. Ai që e studion këtë temë me dije dhe paanësi e pohon këtë që e thamë.

2. E vërteta është në atë që e kanë thënë selefët ose në atë që e kanë thënë të tjerët !? Varianti i dytë është i pavlefshëm (i pasaktë) sepse ai do të thotë që sahabet dhe tabiinët kanë shprehur besimin e pavlefshëm (e pasaktë) në fjalët e tyre të qarta ose në kuptimin e drejtëpërdrejtë të fjalëve të tyre dhe asnjëherë nuk e kanë shprehur besimin e vërtetë as në fjalë të qarta dhe as në kuptimin e drejtëpërdrejtë të fjalëve të tyre, si rrjedhojë kjo tregon që ata ose nuk e dinë të vërtetën ose e dinin atë por e fshehën. Që të dyja këto janë të pavlefshme sepse selefët kanë qenë më të diturit e këtij ummeti rreth të vërtetës dhe më besnikët në përcjelljen e të vërtetës. Si përfundim e vërteta gjëndet tek ajo që e kanë thënë selefët dhe jo të tjerët.