Rilindja Kombetare

[Psikologu]

Ndonese zhvillimi i teatrit ne periudhen e Rilindjes eshte i vijueshem dhe perfaqeson ne vetvete nje dukuri pak a shume te njesuar, per nga ritmet e shtrirja ai mund te ndahet ne dy etapa: para dhe pas vitit 1908, Revolucionit te turqve te rinj dhe shpalljes se kushtetutes se shtetit turk. Duke shfrytezuar disa te drejta qe iu njohen, shqiptaret organizuan me shpejtesi klube kulturore artistike. Nje vend te vecante zinin grupet teatrore. Brenda nje kohe te shkurter ne qytetet kryesore te Shqiperise vepronin shume shoqeri e grupe dramatike teatrore. Jane te shumta shfaqjet teatrore qe u dhane ne vitet 1908-1912. Keshtu, klubi "Laberia" i Vlores spikati me shfaqjen e tragjedise se Mihal Gramenos "Vdekja e Pirros" (1908) dhe te drames se Sami Frasherit "Besa" (1909); klubi "Drita" i Gjirokastres dha shfaqjet "Besa", "Agimi" etj.; klubi "Bashkimi" i Delvines shfaqi dramen "Dashuria e memedheut" te Namik Delvines; shoqeria e grave "Ylli i mengjesit" shfaqi dramen e Shilerit "Vilhelm Teli". Po keshtu dhane shfaqje klubi "Dituria" i Korces, klubi "Aferdita" i Elbasanit, shoqeria "Vllaznia" e Durresit. Ne Shkoder jepeshin rregullisht nga kleri jezuit, nga shkolla franceskane, si dhe nga "Motrat stigmatike", shfaqje pjesesh dramatike te njohura ne gjuhen italiane, por edhe ne gjuhen shqipe, edhe pse si subjekte te tyre parapelqeheshin ato me motive fetare e biblike. Ne Janine me 1909, ne kafe "Iskania" u luajt drama "Besa", e cila ngjalli entuziazem te shqiptaret. Shfaqje teatrore u luajten nga klube atdhetare kulturore edhe ne Stamboll, Bukuresht, Kostance, Shkup, Uorcester (ShBA) etj.
Edhe muzika shqiptare e periudhes se Rilindjes eshte pjese e zhvillimit te pergjithshem kulturor e artistik qe u vu re ne Shqiperi gjate kesaj kohe. Muzika e kultivuar e ka zanafillen ne levizjen kulturore qe shpertheu fill pas krijimit te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, me 1878. Ne kete vit ne Shkoder u krijua banda e pare muzikore shqiptare, e cila hodhi themelet per zhvillimin e nje muzike te re ne Shqiperi. Formimi i orkestrave frymore me pare ne Shkoder, pastaj ne Korce, ne Elbasan dhe ne qytete te tjera, beri te mundur qe te njihen e te perhapen gjinite e kultivuara ne artin muzikor, ato te formacioneve orkestrale. Ky repertor i ri do te sherbente si pervoje e drejtperdrejte per krijimin e veprave muzikore te para shqiptare, si marshi "Bashkimi i Shqiperise", i kompozuar nga Paloke Kurti me 1881.
Qytetet e Shkodres e te Korces ishin dy qendrat kryesore te zhvillimit te muzikes shqiptare te periudhes se Rilindjes. Ne vitin 1909 ne Korce u ngrit orkestra frymore e quajtur "Banda e Lirise".
Tipar dallues i muzikes se Rilindjes Kombetare ishte karakteri atdhetar qe shoqeroi periudhen e Rilindjes dhe u thellua me tej me periudhen e Pavaresise.