Kein Macromedia Flashplayer? Klick bitte hier!
Dardania.de
Kethu Mbrapa   Dardania.de > Bota Shpirtėrore > Mėsime nga Bibla
Emri
Fjalėkalimi
Mėsime nga Bibla Besimtarėt qė i pėrkasin besimit tė Krishtere mblidhen nė kėtė forum pėr tė diskutuar mbi mėsimet e nxjerra nga Bibla dhe jeta



Pėrgjigju
 
Funksionet e Temės Shfaq Modėt
Vjetėr 28-05-09, 23:41   #1
coptic
 
Anėtarėsuar: 09-02-09
Postime: 23
coptic
Gabim Sa e besueshme ėshtė "Besėlidhja e Vjetėr"?

Sa e besueshme ėshtė «Besėlidhja e Vjetėr»?


NJĖ qytet i lashtė gjendet i rrethuar. Sulmuesit vėrshuan nga pėrtej lumit Jordan, e tani fushojnė para mureve tė larta tė qytetit. Dhe sa e ēuditshme ėshtė taktika e tyre e luftės! Ka gjashtė ditė qė trupat pushtuese marshojnė pa zhurmė rreth qytetit. I shoqėron njė grup priftėrinjsh, dhe vetėm tingulli i bririt tė tyre thyen heshtjen. Por sot, ditėn e shtatė, ushtria marshon qetėsisht shtatė herė rreth qytetit. Befas, priftėrinjtė u bien brirėve me sa fuqi kanė. Ushtria thyen heshtjen me njė britmė tė fuqishme beteje. Sakaq, muret hijerėnda tė qytetit rrafshohen, duke ngritur njė re pluhuri e duke e lėnė qytetin tė pambrojtur.—Josiu 6:1-21.

Kėshtu e pėrshkruan libri i Josiut, libri i gjashtė i Shkrimeve Hebraike, rėnien e Jerikosė afėrsisht 3500 vjet mė parė. Por, a ndodhi vėrtet kėshtu? Shumė pėrkrahės tė kritikės sė lartė do tė pėrgjigjeshin pa ngurruar «jo». Sipas tyre, libri i Josiut, si edhe pesė librat qė i paraprijnė, pėrmbajnė legjenda tė hedhura me shkrim shekuj pas ngjarjeve tė supozuara. Shumė arkeologė do tė pėrgjigjeshin po njėsoj. Ata janė tė mendimit se Jerikoja ndoshta as qė ekzistonte kur izraelitėt hynė nė Kanaan.

Kėto akuza nuk janė tė lehta. Nėse e lexon Biblėn nga fillimi nė fund, vėren se mėsimet e saj lidhen pandashmėrisht me historinė. Nė tė tregohet se Perėndia komunikonte me burra, gra, familje dhe kombe qė kanė ekzistuar vėrtet. Urdhėrimet e tij i drejtoheshin njė populli qė historia dėshmon se ka ekzistuar. Studiuesit e sotėm qė vėnė nė dyshim vlerėn historike tė Biblės, vėnė nė dyshim edhe rėndėsinė dhe besueshmėrinė e mesazhit tė saj. Nėse Bibla ėshtė vėrtet Fjala e Perėndisė, historitė e saj duhet tė jenė tė besueshme dhe jo legjenda e mite. Atėherė, a kanė baza kėta kritikė tė dyshojnė pėr vėrtetėsinė e saj historike?

Sa e besueshme ėshtė kritika e lartė?

Kritika e lartė e Biblės mori vrull gjatė shekujve 18-tė dhe 19-tė. Nė gjysmėn e dytė tė shekullit tė 19-tė, gjermani Jul Velhauzen, njė kritik i Biblės, pėrhapi teorinė se gjashtė librat e parė tė saj, duke pėrfshirė edhe atė tė Josiut, ishin shkruar nė shekullin e 5-tė p.e.s., rreth njė mijė vjet pas ngjarjeve tė pėrshkruara. Megjithatė, ai pohoi se kėta libra pėrmbanin edhe material mė tė hershėm. Kjo teori u paraqit nė botimin e 11-tė tė Enciklopedisė Britanike (anglisht) nė 1911-n. Aty thuhej: «Zanafilla ėshtė njė vepėr qė daton pas periudhės sė mėrgimit. Ėshtė pėrpiluar nga njė burim priftėror pas mėrgimit dhe nga burime jopriftėrore mė tė hershme. Kėto tė fundit ndryshojnė dukshėm nga burimi priftėror nga ana gjuhėsore, stilistike dhe fetare.»

Sipas Velhauzenit dhe pasuesve tė tij, tė gjitha tregimet historike tė pjesės sė parė tė Shkrimeve Hebraike «nuk janė histori tė mirėfillta, por tradita tė lashta tė popullit». Pra, e thėnė ndryshe, kėto tregime tė hershme shiheshin thjesht si pasqyrim i historisė sė mėvonshme tė Izraelit. Kėshtu, sipas tyre, armiqėsia mes Jakobit dhe Esaut nuk kishte ekzistuar nė tė vėrtetė, por thjesht pasqyronte armiqėsinė qė lindi mė vonė mes Izraelit dhe Edomit.

Kėta kritikė arritėn deri aty sa tė mendonin qė nuk ishte aspak e vėrtetė qė Moisiu mori urdhėr tė bėnte arkėn e besėlidhjes, dhe se tabernakulli, qendra e adhurimit tė izraelitėve nė shkretėtirė, nuk kishte ekzistuar kurrė. Gjithashtu, besonin se priftėria aaronike ishte vendosur plotėsisht vetėm pak vjet para shkatėrrimit tė Jerusalemit nga babilonasit qė, sipas tyre, ndodhi nė fillim tė shekullit tė 6-tė p.e.s.

Por, ēfarė «provash» paraqitin kritikėt nė mbėshtetje tė ideve tė tyre? Ata thonė se mund ta ndajnė tekstin e librave tė parė tė Biblės nė disa dokumente tė veēanta. Parimi bazė pėr kėtė ndarje, mbėshtetet nė supozimin se, nė pėrgjithėsi, tė gjitha vargjet biblike qė pėrdorin vetėm fjalėn hebraike Elohķm pėr Perėndi, janė shkruar nga njė shkrimtar, kurse tė gjitha vargjet qė e pėrmendin Perėndinė me emrin e tij Jehova, duhet tė jenė shkruar nga njė penė tjetėr, a thua se njė shkrimtar s'mund t'i pėrdorė tė dy termat?

Po ashtu, nėse njė ngjarje pėrmendet mė shumė se njė herė nė njė libėr, merret si provė e ndėrhyrjes sė njė shkrimtari tjetėr, ndėrkohė qė edhe shkrimet e lashta semitike paraqitin raste tė ngjashme pėrsėritjeje. Gjithashtu, supozohet se ēdo ndryshim stili nėnkupton njė shkrimtar tjetėr. Megjithatė, edhe shkrimtarėt e sotėm shpesh pėrdorin stile tė ndryshme nė faza tė ndryshme tė karrierės sė tyre ose kur trajtojnė tema tė larmishme.

A ka baza pėr kėto teori? Jo, aspak! Njė komentues vėren: «Kritika, madje edhe ajo mė serioze, ushqehet me spekulime dhe hamendje. Ajo gjithmonė mund tė rishikohet, tė pėrgėnjeshtrohet ose tė zėvendėsohet me njė gjė tjetėr. Ėshtė njė ushtrim mendor, pre e tė gjitha dyshimeve dhe hamendjeve qė lidhen pandashmėrisht me kėtė lloj ushtrimi.» Ajo qė ushqehet mė shumė me «spekulime dhe hamendje», ėshtė kritika e lartė e Biblės.

Glison Arēėr i Riu vė nė dukje njė tė metė tjetėr nė argumentimin e pėrkrahėsve tė kritikės sė lartė. Sipas tij, problemi ėshtė se «shkolla e Velhauzenit zuri fill me supozimin e mirėfilltė (qė as kanė marrė mundimin ta provojnė) se feja e Izraelit, si ēdo fe tjetėr, kishte origjinė krejtėsisht njerėzore dhe se duhej shpjeguar thjesht si fryt i evolucionit». Me fjalė tė tjera, Velhauzeni dhe pėrkrahėsit e teorisė sė tij filluan me supozimin se Bibla ishte thjesht fjala e njerėzve dhe, mbi kėtė hamendje ndėrtuan gjithė arsyetimin e tyre.

Nė vitin 1909, Enciklopedia judaike (anglisht) nxori nė pah dy dobėsi tė tjera tė teorisė sė Velhauzenit: «Argumentet me tė cilat Velhauzeni bėri pėr vete pothuajse tė gjithė pėrkrahėsit e kritikės sė lartė tė Biblės nė kohėn e tij, bazohen nė dy hipoteza: sė pari, sa mė shumė zhvillohet njė fe, aq mė shumė ndėrlikohen ritet e saj; sė dyti, burimet mė tė lashta merren domosdoshmėrisht me stadet mė tė hershme tė zhvillimit tė kėtyre riteve. Hipoteza e parė bie ndesh me dėshminė e kulturave tė hershme, kurse e dyta nuk gjen mbėshtetje nė dėshminė e kodeve rituale, si ato tė Indisė.»

A ka ndonjė mėnyrė pėr tė vėrtetuar saktėsinė e teorive tė nxjerra nga kritika e lartė? Enciklopedia e pėrmendur mė lart, thotė: «Pikėpamjet e Velhauzenit bazohen pothuajse krejtėsisht nė analizėn e tekstit, ndaj lypset qė ato tė vėrtetohen edhe nėn dritėn e arkeologjisė.» Por, a i vėrtetoi arkeologjia teoritė e Velhauzenit me kalimin e viteve? Njė enciklopedi tjetėr pėrgjigjet: «Kritika arkeologjike priret tė vėrtetojė saktėsinė e hollėsive karakteristike [tė historisė biblike], madje, edhe tė periudhave mė tė hershme tė saj. Po ashtu, tė pėrgėnjeshtrojė teorinė se tregimet e Pentateukut [tregimet historike nė librat e parė tė Biblės] thjesht pasqyrojnė ngjarje tė ndodhura nė njė periudhė shumė tė mėvonshme.»—The New Encyclopaedia Britannica.

Pse kritika e lartė ėshtė kaq e pėrhapur mes intelektualėve tė sotėm, pavarėsisht nga tė metat e saj? Sepse u thotė atė qė duan tė dėgjojnė. Ja si u shpreh njė studiues i shekullit tė 19-tė: «Personalisht, jam i mendimit se libri i Velhauzenit ėshtė nga mė tė mirėt. Problemi i historisė sė Besėlidhjes sė Vjetėr, qė kėrkon zgjidhje tė ngutshme, m'u duk mė nė fund i zgjidhur nė pėrputhje me parimin e evolucionit tė njeriut, tė cilin jam i detyruar t'ia zbatoj historisė sė tė gjitha feve.» Nė rastin e kėtij studiuesi, duket fare qartė se kritika e lartė pajtohej me paragjykimet e tij si evolucionist. Faktikisht, tė dyja teoritė i shėrbejnė njė qėllimi tė pėrbashkėt, pasi, ashtu si evolucioni eliminon nevojėn pėr tė besuar te njė Krijues, kritika e lartė e Velhauzenit tė lė tė mendosh qė nuk kemi pse tė besojmė se Bibla ėshtė frymėzuar nga Perėndia.

Nė shekullin tonė, qė pėrcaktohet si epoka e racionalizmit, intelektualėve u duket bindėse hipoteza se Bibla nuk ėshtė Fjala e Perėndisė, por e njerėzve. Ėshtė shumė mė kollaj pėr ta tė besojnė se profecitė u shkruan pasi u pėrmbushėn, nė vend qė t'i pranojnė ato si tė mirėqena. Ata parapėlqejnė mė shumė t'i renditin mrekullitė e treguara nė Bibėl si mite, legjenda ose pėrralla, sesa tė marrin nė konsideratė mundėsinė qė ndodhėn vėrtet. Por pikėpamja e tyre mbart paragjykime dhe nuk jep asnjė arsye tė fortė qė Bibla tė mos pranohet si e vėrtetė. Kritika e lartė ka tė meta serioze dhe sulmet e saj nuk kanė mundur tė provojnė qė Bibla nuk ėshtė Fjala e Perėndisė.
[...vazhdon]


coptic Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Nyje Interesante
Vjetėr 28-05-09, 23:43   #2
coptic
 
Anėtarėsuar: 09-02-09
Postime: 23
coptic
Gabim Titulli: Sa e besueshme ėshtė "Besėlidhja e Vjetėr"?

A e mbėshtet arkeologjia Biblėn?

Arkeologjia ėshtė njė fushė studimi me baza shumė mė tė forta sesa kritika e lartė. Falė gėrmimeve nė rrėnojat e qytetėrimeve tė sė kaluarės, arkeologėt e kanė pasuruar nė shumė drejtime njohurinė tonė pėr botėn e lashtė. Ndaj, s'ėshtė ēudi qė tė dhėnat arkeologjike vėrtetojnė vazhdimisht atė qė lexojmė nė Bibėl. Madje, herė pas here, arkeologjia e ka shfajėsuar Biblėn para kritikėve tė saj.

Le tė marrim njė shembull. Sipas librit tė Danielit, qeveritari i fundit nė Babiloni, para se kjo tė binte nė duart e persėve, quhej Belshazar. (Danieli 5:1-30) Pėrderisa emri i kėtij monarku nuk pėrmendej asgjėkundi pėrveēse nė Bibėl, u ngrit akuza se Bibla gabonte dhe se Belshazari nuk kishte ekzistuar kurrė. Mirėpo, gjatė shekullit tė 19-tė, nė disa rrėnoja nė jug tė Irakut, u zbuluan disa cilindra lė vegjėl me shkrim kuneiform. Nga deshifrimi doli se nė ta pėrfshihej njė lutje pėr shėndetin e djalit mė tė madh tė Nabonidit, mbretit tė Babilonisė. Dhe cili ishte emri i tij? Belshazar.

Pra, ja ku doli se Belshazari kishte ekzistuar. Por, a ishte mbret kur ra Babilonia? Pjesa mė e madhe e dokumenteve tė gjetura mė pas, e pėrmendnin atė si birin e mbretit, princin trashėgimtar. Megjithatė, njė dokument me shkrim kuneiform, i quajtur «Tregimi nė vargje i Nabonidit», ndihmoi tė pėrcaktohej mė mirė pozita e vėrtetė e Belshazarit. Nė tė thuhet: «Ai [Nabonidi] ia besoi trupat ushtarake djalit tė tij tė madh, tė parėlindurit, dhe vuri nėn komandėn e tij gjithė ushtrinė e vet qė vepronte nė tėrė vendin. Ai hoqi dorė nga gjithēka dhe ia besoi mbretėrinė atij.» Pra, Belshazarit i ishte besuar mbretėria. Patjetėr, kjo e bėnte mbret nė ēdo kuptim. Funksioni qė kishte Belshazari nė raport me tė atin, Nabonidin, shpjegon pse gjatė gostisė qė shtroi pėr herė tė fundit nė Babiloni, Belshazari i ofroi Danielit pozitėn e tretė nė mbretėri. (Danieli 5:16) Pra, Nabonidi ishte qeveritari i parė i Babilonisė, kurse Belshazari i dyti.

Dėshmi tė tjera


Ē'ėshtė e vėrteta, saktėsinė historike tė Biblės e mbėshtetin edhe mjaft zbulime tė tjera arkeologjike. Pėr shembull, Bibla pėrshkruan begatinė e madhe tė Izraelit pasi Solomoni pasoi si mbret tė atin, Davidin. Nė tė thuhet: «Juda dhe Izraeli ishin tė shumtė sa kokrrizat e rėrės buzė detit. Ata hanin, pinin dhe gėzonin.» (1 Mbretėrve 4:20) Kėtė pėrshkrim e mbėshtetin edhe fjalėt e mėposhtme: «Dėshmitė arkeologjike tregojnė se gjatė dhe pas shekullit tė 10-tė p.e.s., nė Judė pati njė rritje tė jashtėzakonshme tė popullsisė. Paqja dhe begatia qė kishte sjellė Davidi, ēuan nė lindjen e shumė qyteteve tė reja.»

Mė vonė, kombi i Izraelit, qė tashmė ishte ndarė nga Juda, pushtoi Moabin fqinj. Pas njėfarė kohe, moabitėt, tė drejtuar nga mbreti Mesha, ngritėn krye. Atėherė Izraeli bėri aleancė me Judėn dhe mbretėrinė fqinje tė Edomit qė tė luftonin kundėr Moabit. (2 Mbretėrve 3:4-27) Pėr habinė e tė gjithėve, nė vitin 1868, nė Jordan u gjet njė pllakė guri e gdhendur me mbishkrim nė gjuhėn moabite, ku Mesha jepte versionin e tij pėr kėtė konflikt.

Mė vonė, nė vitin 740 p.e.s., Perėndia i lejoi asirianėt tė shkatėrronin mbretėrinė veriore rebele tė Izraelit. (2 Mbretėrve 17:6-18) Sipas arkeologes Kethlin Kenion, pėrshkrimi qė i bėn Bibla kėsaj ngjarjeje «tė bėn tė mendosh se njė pjesė e saj ėshtė e ekzagjeruar». Por, a ėshtė nė tė vėrtetė? Ajo shton: «Megjithatė dėshmitė arkeologjike pėr rėnien e mbretėrisė sė Izraelit janė gati-gati mė tė gjalla se tregimi i Biblės. . . . Zhdukja e plotė e qyteteve izraelite tė Samarisė dhe Hazorit, si edhe shkatėrrimi i Megidos mė pas, janė dėshmi arkeologjike tė faktuara qė tregojnė se shkrimtari [i Biblės] nuk po e ekzagjeronte.»

Bibla tregon se mė pas, kur ishte mbret Jehojakini, babilonasit rrethuan dhe pushtuan Jerusalemin. Kjo ngjarje ėshtė regjistruar nė kronikat e Babilonisė, njė pllakė me shkrim kuneiform, e zbuluar nga arkeologėt. Nė tė lexohet: «Mbreti i Akadit [Babilonisė]... rrethoi Judėn (iahudu) dhe e pushtoi ditėn e dytė tė muajit adar.» Jehojakinin e dėrguan nė Babiloni dhe e burgosėn. Sipas Biblės, mė vonė e nxorėn nga burgu dhe i dhanė njė racion tė pėrditshėm ushqimi. (2 Mbretėrve 24:8-15; 25:27-30) Kjo mbėshtetet edhe nga disa dokumente zyrtare tė gjetura nė Babiloni, ku tregohet njė listė e racioneve qė i jepeshin «Jaukinit, mbretit tė Judės».

Duke folur pėr lidhjen qė ekziston mes arkeologjisė dhe tregimeve historike tė Biblės, profesor Dejvid Fridmani u shpreh: «Nė pėrgjithėsi arkeologjia priret tė mbėshtetė vlerėn historike tė tregimeve tė Biblės. Skema e gjerė kronologjike, duke filluar qė nga patriarkėt deri nė epokėn e B[esėlidhjes] sė R[e], pėrkon me tė dhėnat arkeologjike. . . . Ka shumė tė ngjarė qė zbulimet e ardhshme tė vėrtetojnė qėndrimin e sotėm tė atyre qė besojnė se tradita biblike mbėshtetet nė fakte historike dhe se ėshtė transmetuar me besnikėri, ndonėse s'mund tė cilėsohet si histori nga ana kritike ose shkencore.»

Mė pas, duke iu referuar orvatjeve tė pėrkrahėsve tė kritikės sė lartė pėr tė diskredituar Biblėn, ai shton: «Pėrpjekjet e studiuesve tė sotėm pėr tė riformuluar historitė e Biblės—si pėr shembull, teza e Velhauzenit sipas sė cilės epoka patriarkale s'pasqyron gjė tjetėr veēse monarkinė e pėrēarė, ose ajo e Nothit dhe e pasuesve tė tij qė hedhin poshtė vėrtetėsinė historike tė Moisiut dhe tė Eksodit, e pėr pasojė riformulojnė gjithė historinė e Izraelit—nuk i kanė rezistuar gjetjeve arkeologjike aq sa tregimi biblik.»

Rėnia e Jerikosė

A do tė thotė kjo se arkeologjia pajtohet me Biblėn nė ēdo rast? Jo gjithmonė. Njė nga kėto raste ėshtė pushtimi i mahnitshėm i Jerikosė, tė cilin e pėrshkruam nė fillim tė kėtij kapitulli. Sipas Biblės, Jerikoja ishte qyteti i parė qė pushtoi Josiu, ndėrkohė qė u printe izraelitėve drejt tokės sė Kanaanit. Kronologjia biblike tregon se qyteti u pushtua gjysmėn e parė tė shekullit tė 15-tė p.e.s. Pas pushtimit, Jerikoja u dogj e u bė shkrumb e hi, dhe mbeti e pabanuar pėr qindra vjet.—Josiu 6:1-26; 1 Mbretėrve 16:34.

Para se tė shpėrthente Lufta e Dytė Botėrore, profesor Xhon Garsteni nisi gėrmimet atje ku mendohej se kishte qenė vendndodhja e Jerikosė. Ai zbuloi se qyteti ishte mjaft i lashtė dhe se ishte shkatėrruar e rindėrtuar shumė herė. Garsteni vėrejti se nė njė nga shkatėrrimet, muret ishin shembur si tė kishte rėnė tėrmet dhe qyteti ishte bėrė shkrumb e hi. Sipas tij, kjo kishte ndodhur aty nga viti 1400 p.e.s., datė kjo jo shumė e largėt nga ajo qė tregon Bibla pėr shkatėrrimin e Jerikosė nga Josiu.

Pas luftės, njė arkeologe tjetėr, Kethlin Kenion, bėri gėrmime tė tjera nė Jeriko dhe doli nė pėrfundimin se muret e rrėzuara qė identifikoi Garsteni, ishin qindra vjet mė tė lashta nga ē'mendonte ai. Sipas saj, Jerikoja kishte pėsuar njė shkatėrrim shumė tė madh nė shekullin e 16-tė p.e.s., dhe tha se atje ku kishte qenė Jerikoja, nuk ekzistonte asnjė qytet nė shekullin e 15-tė, kohė qė, sipas Biblės, Josiu pushtoi vendin. Duke dhėnė tregues tė mundshėm tė njė shkatėrrimi tjetėr nė atė vend, nė vitin 1325 p.e.s., ajo thotė: «Nėse shkatėrrimi i Jerikosė duhet lidhur me njė pushtim tė bėrė nga Josiu, atėherė data qė sugjeron arkeologjia, ėshtė kjo [e fundit].»

A do tė thotė kjo se Bibla e ka gabim? Jo, aspak! Nuk duket tė harrojmė se megjithėse arkeologjia hedh dritė mbi tė kaluarėn, kjo dritė nuk ėshtė gjithmonė e qartė. Madje, ndonjėherė ėshtė krejt e mjegullt. Njė komentues vėrejti: «Mjerisht, zbulimet arkeologjike janė tė pjesshme, e pėr pasojė tė kufizuara.» Kjo ėshtė e vėrtetė sidomos pėr periudhat mė tė hershme tė historisė sė kombit tė Izraelit, pėr tė cilat dėshmitė arkeologjike nuk janė tė qarta. Nė tė vėrtetė, pėr Jerikonė dėshmitė janė edhe mė pak tė qarta, ngaqė gėrmadhat janė dėmtuar rėndė.

[...vazhdon]
coptic Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 28-05-09, 23:44   #3
coptic
 
Anėtarėsuar: 09-02-09
Postime: 23
coptic
Gabim Titulli: Sa e besueshme ėshtė "Besėlidhja e Vjetėr"?

Kufizimet e arkeologjisė

Vetė arkeologėt i pranojnė kufizimet e shkencės sė arkeologjisė. Pėr shembull, Johanan Aharoni shpjegon: «Kur vjen puna tek interpretimi historik ose historiko-gjeografik, arkeologėt dalin nga fusha e shkencave ekzakte dhe duhet tė mbėshteten nė gjykime e hipoteza pėr tė krijuar njė portret historik tė plotė.» Duke folur pėr datat qė u janė atribuar zbulimeve tė ndryshme, ai shton: «Prandaj, duhet tė mbajmė gjithnjė nė mendje se jo tė gjitha datat janė tė pakundėrshtueshme, dhe se dyshohet pėr to nė shkallė tė ndryshme.» Megjithatė, ai ėshtė i mendimit se arkeologėt e sotėm mund tė jenė mė tė sigurt se nė tė kaluarėn pėr datat qė vėnė.

Njė vepėr e kėsaj fushe, ngre pyetjen: «A mund tė cilėsohen metodat arkeologjike si vėrtet objektive ose shkencore?» E njėjta vepėr pėrgjigjet: «Arkeologėt janė mė objektivė kur i zbulojnė faktet, sesa kur i interpretojnė ato, megjithėse shqetėsimi pėr pikėpamjet e tyre ndihet edhe te metodat qė zgjedhin pėr tė bėrė 'gėrmimin'. Ėshtė e pashmangshme tė mos shkatėrrojnė ndonjė provė ndėrsa gėrmojnė nėpėr shtresat e tokės, e kėshtu nuk mund ta vėrtetojnė kurrė 'eksperimentin' e tyre duke e pėrsėritur. Kjo e bėn arkeologjinė njė shkencė unike. Veē kėsaj, ekspozimin e fakteve arkeologjike e bėn njė nga detyrat mė tė vėshtira e plot gracka.»—The World of the Old Testament.

Pra, arkeologjia mund tė jetė shumė e dobishme, por, si ēdo pėrpjekje tjetėr njerėzore, edhe ajo mund tė gabojė. Prandaj, edhe nėse i shqyrtojmė me interes, teoritė arkeologjike nuk duhen marrė kurrė si tė vėrteta tė pakundėrshtueshme. Nėse arkeologėt i interpretojnė gjetjet e tyre nė njė mėnyrė qė bie ndesh me Biblėn, nuk duhet nxjerrė menjėherė pėrfundimi se Bibla e ka gabim, kurse arkeologėt kanė tė drejtė. Koha ka treguar se interpretimet e tyre ndryshojnė.

Vlen tė pėrmendet se nė vitin 1981, profesor Xhon Bimsoni shqyrtoi edhe njė herė shkatėrrimin e Jerikosė. Ai studioi me kujdes gjurmėt e zjarrit qė, sipas Kethlin Kenionit, kishte shkatėrruar qytetin nga mesi tė shekullit tė 16-tė p.e.s. Sipas tij, ai shkatėrrim pėrputhet me pėrshkrimin qė i bėn Bibla rrėnimit tė qytetit nga Josiu. Por jo vetėm kaq! Tabloja e pėrgjithshme qė paraqit arkeologjia pėr Kanaanin, pėrputhet mė sė miri me pėrshkrimin qė i bėn Bibla atij vendi kur u pushtua nga izraelitėt. Kėshtu, ai pohon se datimi sipas arkeologjisė ėshtė i gabuar, dhe hedh idenė se nė tė vėrtetė, Jerikoja u shkatėrrua nga mesi i shekullit tė 15-tė p.e.s., kur Josiu ishte gjallė.

Bibla—histori e vėrtetė


Rasti i Jerikosė ėshtė njė shembull qė tregon se, shpesh, arkeologėt nuk pajtohen me njėri-tjetrin. Pra, s'ėshtė aspak ēudi qė disa pajtohen me Biblėn, kurse tė tjerė, jo. Megjithatė, disa studiues kanė filluar ta respektojnė vlerėn historike tė Biblės nė pėrgjithėsi, nė mos, ēdo detaj tė saj. Uilliam Ollbraiti pėrfaqėsoi njė rrymė mendimi kur shkroi: «Historia fetare e Izraelit ėshtė rivlerėsuar e saktė, si nė tėrėsi, ashtu edhe nė hollėsi. . . . Me njė fjalė, tani mund ta konsiderojmė sėrish Biblėn, nga fillimi nė fund, si njė dokument autentik tė historisė fetare.»

Faktikisht, Bibla nė vetvete mban vulėn e historisė sė saktė. Ndryshe nga mitet dhe legjendat e lashtėsisė, ngjarjet pėr tė cilat flet Bibla lidhen me periudha e data tė sakta. Shumė nga ngjarjet e treguara nė Bibėl mbėshteten nga mbishkrime qė datojnė tė asaj epoke dhe, nėse ndonjėherė ato nuk pajtohen, kjo shpesh ndodh ngaqė monarkėve tė lashtėsisė nuk u pėlqente tė dokumentonin humbjet dhe i zmadhonin fitoret.

Nė tė vėrtetė, mjaft nga ato mbishkrime tė lashta mė shumė janė propagandė zyrtare se histori. Kurse shkrimtarėt e Biblės tregojnė njė sinqeritet tė rrallė. Figurat mė tė shquara tė historisė sė Izraelit, si Moisiu dhe Aaroni, pėrshkruhen me tė gjitha virtytet dhe dobėsitė e tyre. Edhe dobėsitė e mbretit tė madh David tregohen me ndershmėri. Herė pas here tregohen shkeljet e tėrė kombit. Kjo ēiltėrsi mbėshtet saktėsinė dhe besueshmėrinė e Shkrimeve Hebraike. Gjithashtu, u jep peshė fjalėve tė Jezuit qė tha kur iu lut Perėndisė: «Fjala jote ėshtė e vėrteta.»—Gjoni 17:17.

Ollbraiti vazhdoi: «Sidoqoftė, pėr nga pėrmbajtja, Bibla qėndron mė lart se ēdo literaturė fetare e mėparshme. Me mesazhin e saj tė thjeshtė e tė drejtpėrdrejtė, me mėnyrėn se si tėrheq njerėz tė tė gjitha vendeve dhe epokave, ajo qėndron shumė mė lart se gjithēka qė ėshtė shkruar mė pas.» Mė tepėr se dėshmia e studiuesve, vetė ky 'mesazh i pashoq' dėshmon se Bibla ėshtė njė libėr hyjnor.

Vlera e arkeologjisė
«Arkeologjia siguron njė sėrė kampionesh tė lashta si vegla, enė, armė, stolisje, mure dhe ndėrtesa. Pjesa mė e madhe e tyre mund tė grupohen sipas radhės kronologjike dhe tė identifikohen saktėsisht falė pėrshkrimit dhe termave tė pėrshtatshėm qė jepen nė Bibėl. Nė kėtė kuptim, Bibla ruan saktėsisht me shkrim mjedisin e saj tė lashtė kulturor. Hollėsitė e historive biblike nuk janė fryt i njė imagjinate tė zhvilluar, pėrkundrazi, pasqyrojnė me saktėsi botėn ku ndodhėn ngjarjet e dokumentuara, si ato tė zakonshmet, edhe ato tė pazakonshmet.»—The Archaeological Encyclopedia of the Holy Land.

Ēfarė mund dhe s'mund tė bėjė arkeologjia
«Arkeologjia as e vėrteton dhe as e pėrgėnjeshtron Biblėn nė mėnyrė pėrfundimtare, por gjithsesi, pėrmbush role tė tjera mjaft tė rėndėsishme. Sė pari, ajo na paraqit deri nė njėfarė mase botėn pėr tė cilėn flitet nė Bibėl. Pėr shembull, kur e dimė se ē'material ishte pėrdorur pėr tė ndėrtuar njė shtėpi, ose ē'pamje kishte 'njė vend i lartė', e kuptojmė mė mirė tekstin qė po lexojmė. Sė dyti, arkeologjia plotėson tregimin historik. Pėr shembull, guri i Moabit na njeh me anėn tjetėr tė historisė qė tregohet te 2 Mbretėrve 3:4 e mė tutje.... Sė treti, na njeh me jetėn dhe botėkuptimin e fqinjėve tė Izraelit tė lashtė, e kjo pėr ne ėshtė me mjaft interes, pasi hedh dritė mbi botėn intelektuale nė gji tė sė cilės u zhvillua mendimi i lashte izraelit.»—Ebla—A Revelation in Archaeology.


coptic Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Pėrgjigju


Anėtarėt aktiv qė janė duke parė kėtė Temė: 1 (0 Anėtarėt dhe 1 Guests)
 
Funksionet e Temės
Shfaq Modėt

Rregullat E Postimit
You may not post new threads
You may not post replies
You may not post attachments
You may not edit your posts

BB code is ON
Figurinat Janė ON
Kodi [IMG] ėshtė ON
Kodi HTML ėshtė OFF



Hyrja | Chat | Diskutime | Muzik Shqip | Poezi | Lojra | Kontakt


1999 - 2014 Forumi Dardania

Te gjitha kohėt janė nė GMT +1. Ora tani ėshtė 08:16.
Powered by vBulletin Version 3.8.7
Copyright ©2000 - 2024, Jelsoft Enterprises Ltd.