Lidhja e Prizerenit

[Psikologu]

6 janar - 9 janar
Komanda malazeze kishte rreshtuar në vijën e parë të frontit forcat vullnetare të komanduara nga Mark Milani, të cilët do të fillonin sulmin sipas taktikës së tyre tradicionale që kishte pasur kurdoherë sukses përballë ushtrive osmane. Forcat malazeze ishin përqendruar në një sektor të ngushtë (Velikë-Pepaj), me qëllim që t’i shpartallonin shqiptarët që me sulmin e parë, në drejtim të Plavës. Por Shtabi Ushtarak Shqiptar ua mori malazezëve në mënyrë të papritur iniciativën. Më 6 dhe 7 janar 1880 njësi të vogla shqiptarësh, me qëllim që të tërhiqnin vëmendjen e komandës ushtarake malazeze, ndërmorën dy sulme në verilindje të Malit të Zi, nga ana e sanxhakut të Novi Pazarit. Komanda ushtarake malazeze, duke kujtuar se shqiptarët do të vazhdonin të sulmonin nga verilindja, për t’u dalë forcave të tyre prapa shpine e tërhoqi ushtrinë nga zona jugore dhe e nisi drejt veriut. Duke përfituar nga kjo rrethanë, forcat shqiptare, të rreshtuara në sektorin e Plavës, shpërthyen më 8 janar një sulm të furishëm kundër pozitave të armikut që ndodhej në Velikë, në Pepaj e në Arzhanicë.
Sulmin e nisën luftëtarët e Nokshiqit të komanduara nga Kurt Asllani dhe Nure Kurti. Mësymja ishte e furishme dhe pas luftimesh të ashpra e trup më trup forcat malazeze, të përbëra nga 4 mijë luftëtarë, u detyruan të tërhiqeshin. Ushtritë e Lidhjes, pasi thyen edhe njësitë malazeze të komanduara nga Mark Milani, hynë në tokën malazeze, shtinë në dorë Arzhanicën, Velikën e Pepajn dhe u drejtuan për në Murinë. Luftimet më të përgjakshme u bënë në Velikë e në Pepaj, prandaj përpjekja e 8 janarit mori emrin e tyre. Ushtria malazeze u tërhoq në Sutjeskë. Por Shtabi Shqiptar nuk kishte ndërmend të vazhdonte përparimin në thellësi të tokës së Malit të Zi. Më 9 janar ai urdhëroi forcat shqiptare, që nuk hasën ndonjë kundërshtim nga ushtritë malazeze, të tërhiqeshin në kufirin e vjetër.
Gjatë betejës së Pepajt e të Velikës, të dyja palët patën dëme në njerëz, por, sipas të dhënave të ndryshme, ato të Malit të Zi qenë më të shumta. Shqiptarët lanë në këto luftime edhe dy kapedanët trima, Kurt Asllanin e Nure Kurtin.
Për këtë arsye knjaz Nikolla shpalli menjëherë se i kishte pezulluar veprimet luftarake në kufi dhe se zbatimin e Traktatit të Berlinit në këtë pikë po ua linte përsëri në dorë Fuqive të Mëdha. Madje ai kërkoi nga konsulli britanik në Shkodër që të ndërhynte pranë autoriteteve qeveritare të vilajetit, me qëllim që edhe shqiptarët t’i pezullonin veprimet e mëtejshme luftarake.

[Psikologu]

Në mbledhjen e përbashkët që bënë në Shkodër, më 1 mars 1880, krerët e Hotit, të Grudës, të Kelmendit e të Kastratit miratuan një peticion drejtuar Fuqive të Mëdha, në të cilin deklaronin se do të rrëmbenin armët për të mbrojtur trojet e tyre, në rast se Fuqitë e Mëdha do ta miratonin projektin “Korti”.
Më 11 prill 1880 Komiteti Ndërkrahinor i Shkodrës, formoi Shtabin Ushtarak të vilajetit me detyrë që të merrte masat e duhura për mbrojtjen e Hotit e të Grudës. Në krye të Shtabit Ushtarak u vu kolonel Hodo Sokoli me anëtarëve si Selim Çoba, Filip Çeka, Shaban Bushati, Zef Simoni, Selim Gjyrezi etj., dhe krerë malësorë si Dedë Gjoni dhe Ismail Marku nga Hoti, Ismail Martini dhe Bazo Kurti nga Gruda, Nikë Gila dhe Nikë Leka nga Kelmendi, Shaban Elezi dhe Gjon Deda nga Kastrati etj.
Më 18 prill 1880, ambasadorët e Fuqive të Mëdha miratuan propozimin italian, që njihet me emrin “vija Korti”, për t’i dhënë Malit të Zi, në vend të Plavës e Gucisë, viset e Hotit e të Grudës. Dorëzimi i këtyre viseve u vendos të bëhej pas 4 ditësh, më 22 prill 1880.
Më 19 prill 1880 Hodo bej Sokoli dhe pas tij 1 500 veta deklaruan se nuk do ta njihnin as atë, as Stambollin. Po atë ditë u nisën për në vijën e kufirit vullnetarët e parë qytetarë, rreth 1 500 veta, të cilët u bashkuan me mijëra vullnetarë malësorë që kishin vrapuar nga malësitë e Veriut.
Në mbrëmjen e 21 prillit u nisën nga Shkodra, duke lundruar në liqen, disa dhjetëra anije me vullnetarë shkodranë, rreth 3 mijë veta, të cilët, së bashku me Shtabin Ushtarak dhe komandantin e tij Hodo Sokolin, u vendosën në Tuz. Në 22 prill 1880, sipas Protokollit të Stambollit, trupat turke u larguan nga kalaja e Tuzit dhe nga pikat e tjera që i takonin Malit të Zi. Forcat shqiptare i zunë këto pika para se të afroheshin ushtritë malazeze. Gjatë gjithë vijës mbrojtëse qenë rreshtuar rreth 8 mijë vullnetarë shqiptarë, në gatishmëri për të kundërshtuar përparimin e ushtrive malazeze.
Pak më vonë, ushtritë malazeze, me rreth 10 mijë veta, arritën tek Ura e Rzhanicës, pika më e përparuar e kufirit të vjetër. Aty u ndeshën me pararojat e ushtrisë së Lidhjes Shqiptare, të përbëra nga disa qindra qytetarë e malësorë, të cilët u bënë thirrje të ndaleshin, pasi banorët e këtyre vendeve nuk i njihnin vendimet e Fuqive të Mëdha. Ushtritë malazeze nuk u bindën, por kërkuan të marshonin për të marrë në dorëzim kalanë e Tuzit. Atëherë pararojat shqiptare hapën zjarr kundër pararojave malazeze. Kështu, tek Ura e Rzhanicës filloi më 22 prill përleshja e armatosur ndërmjet tyre.
Sapo shpërthyen krismat e para, forcat vullnetare të Malësisë së Madhe, nën drejtimin e Ismail Markut e Baca Kurtit, u hodhën në sulm të furishëm kundër forcave kryesore malazeze që ndodheshin në Helm, në breg të lumit Cem. Të dyja palët luftuan me vendosmëri për disa orë rresht. Më në fund ushtritë malazeze u thyen dhe u tërhoqën për në Podgoricë, duke lënë disa të vrarë e të plagosur.
Duke parashikuar një sulm të ri nga ana malazeze,Komiteti Ndërkrahinor i Shkodrës vendosi t’i mbante forcat luftarake në kufi dhe të siguronte armë martina për vullnetarët shqiptarë të pajisur pjesërisht me huta dhe pjesërisht me jataganë. Për këtë qëllim u ftuan krahinat e vilajetit që të shtonin ndihmat financiare. Mbi shtresat e pasura të Shkodrës u shpall një tatim i jashtëzakonshëm në të holla e në drithë. Në këto rrethana Preng pashë Bibë Doda, duke parë se me qëndrimin e vet të lëkundur po cilësohej nga opinioni publik si bashkëpunëtor i Cetinës, pranoi ftesën e Komitetit Ndërkrahinor për të mobilizuar mirditorët dhe për t’i sjellë në Tuz.
Menjëherë pas disfatës që pësoi më 22 prill 1880, knjaz Nikolla protestoi pranë Fuqive të Mëdha dhe këto më 24 prill i drejtuan qeverisë osmane një notë kolektive, me të cilën e shtrëngonin që t’i dëbonte forcat shqiptare nga kufiri për t’u hapur rrugën forcave malazeze.
Në fillim të muajit maj, pas ardhjes së forcave mirditore, në vijën kufitare numri i vullnetarëve u rrit në rreth 9 mijë veta, përveç 7 mijë të tjerëve që qëndronin në gatishmëri në shtëpitë e tyre për t’u nisur në luftë sapo të lëshohej kushtrimi. Sipas njoftimeve që kishte Shtabi Ushtarak, përtej kufirit qëndronin rreth 20 batalione malazeze me afërsisht 9 mijë veta të armatosur me martina dhe të pajisura me topa e artileri.
Shtabi i Shkodrës dhe Shtabi i Kosovës i propozojnë Komitetit Kombëtar të Lidhjes për sulm, mirpo Komiteti nuk e refuzonë lëtë me mendimin që presioni, që ushtronte përqendrimi i forcave kufitare në Hot e Grudë, ishte i mjaftueshëm për t’i detyruar Fuqitë e Mëdha të rishikonin Protokollin e Stambollit
Pasi pranuan në parim të hiqnin dorë edhe nga Protokolli i Stambollit, Fuqitë e Mëdha miratuan më 15 qershor 1880 propozimin e Anglisë e të Austro-Hungarisë për t’i dhënë Malit të Zi, në vend të Hotit e të Grudës, qytetin bregdetar të Ulqinit së bashku me rrethinat e tij.

[Psikologu]

Mirdita ne vitet e Lidhjes së Prizrenit

A. Mirdita në formimin e Lidhjes së Prizrenit
Lidhja e Prizrenit u formua pak dita pasi turqit shtypën me zjarr e hekur Lëvizjen e Mirditës. Banorët e kësaj krahine megjithëse të djegur e të sakatuar nga operacioni ndëshkimor i ushtrive turke, ndoqën me shqetësim lajmin e parhapur në rrethet patriotike, për vendimin e Shën Stefanit, të cilat cënonin rëndë integritetin territorial të vendit. Përfaqsuesit e Mirditës vrapuan për në Shkodër për t’u marrë vesh merrethet patriotike të atij qyteti, se ç’duhej të bënin.

Llesh Nikoll Përmargjeta i Spaçit, Ndue Mark Prendi i Kthellës, Preng Llesh Biba i Oroshit dhe Dedë Kola i Kashnjetit bashkë me krerët e Malësisë së Shkodrës nënshkruan protestën që, rrethet patriotike të Shkodrës i dërguan Vezirit të Madh në Stamboll më 12 qershor 1878, me të cilën e lajmëronin se nuk pranonin lëshimin e asnjë pëllëmbë toke nga trojet e tyre. Po atë ditë ata firmosën kërkesën drejtuar Kryeministrit anglez, Kontit Bikosfild në Kongresin e Berlinit, në të cilin thuhej që: “Shqipëria nuk mund të përfaqësohej në atë Kongres nga qeveria turke, shqiptarët qofshin katolikë,ortodoksë a muslimanë e urrejnë pushtuesin osman, po aq sa urrejnë çdo pushtues tjetër të huaj… Ashtu sikur nuk jemi e nuk duam të jemi turq, po ashtu do të luftojmë me të gjitha forcat tona kundër cilitdo që kërkon të na bëjë sllav, austriak apo grek. Ne s’duam të jemi tjetër veçse shqiptarë…”.

Në këtë kohë disas krerë të Mirditës dhe të krahinave fqinje të saj, i dërguan Kongresit të Berlinit të 18 qershorit të 1878 kërkesën për njohjen e principatës autonome të Mirditës nën drejtimin e Preng Bibë Dodës. Ato ditë kur politika austriake e franceze nxitën hartimin e kërkesës për krijimin e “shtetit-principatë” të Preng Bib Dodës, më 24 qershor 1878, Komiteti i Shkodrës nisi për në Prizren delegatët e vet për të marrë pjesë në mbledhjen e komitetit kombëtar të Prizrenit. Bashkë me delegatët e Shkodrës dhe të krahinave të tjera në Prizren shkuan edhe përfaqsuesit e Mirditës, Llesh N. Përmargjeta, Prengë Ll. Biba e Ndue M. Prendi, e ndërsa në Prizren përfaqsuesit e popullit Shqiptar betoheshin për të mos lëshuar trojet e të parëve, në Berlin Fuqitë e Mëdha morën nëpër këmbë interesat kombëtare shqiptare, duke i copëtuar tokat e saj midis shteteve ballkanike.

[Psikologu]

Ai forum ndërkombëtar me nenin 113 të protokollit 13 datë 5.07.1878 njohu “autonominë e Mirditës”. Miratimi i “Autonomisë së Mirditës” nga Kongresi i Berlinit sipas kërkesës së Kontit Francez Saint-Vallier, shkriu në një premtimet e Napoleonit III-të me dëshirat e Preng Bib Dodës për krijimin e Principatës së zgjeruar të tij në Shqipërinë Veriore, por mori nëpërkëmbë autonominë e Shqipërisë dhe vetë egzistencën e saj. Ato ishin për shkatërrimin e Lidhjes së Prizrenit. Por nga ana tjetër ky akt flet më së miri për njohjen që Mirdita kishte siguruar në arenën ndërkombëtare, pozicionin e saj tepër të rëndësishëm, njohje kjo e merituar dhe e paguar me gjak në shekuj të tërë mosnënshtrimi dhe luftrash të pandërprera për shporrjen e pushtuesit otoman. Dy ditë pas njohjes së “Autonomisë së Mirditës” në Berlin, më 7 korrik 1878, përfaqsuesit e Mirditës, që morën pjesë në mbledhjen e Komitetit të Prizrenit, bashkë me delegatët e Shkodrës e malësive të tjera, organizuan një miting me banorët e qytetit ku shpallën botërisht “formimin e komitetit qendror të Lidhjes së Shqiptare, krijimin e komiteteve krahinore dhe të Ushtrive të Lidhjes”. Më 10 korrik u formua nënkomiteti i Shkodrës prej 15 vetësh, në të cilin u thirr të merrte pjesë edhe Preng Bib Doda.

Mirditasit patriotë, duke parë qëndrimin e P. B. Dodës dhe të Fuqive të Mëdha ndaj çështjes shqiptare, ishin gati të jepnin ndihmesën e tyre në mbrojtje të trojeve Shqiptare që i lëshoheshin Malit të Zi dhe Serbisë. Në shërbim të nënkomitetit të Lidhjes për Gjakovën, që drejtohej nga Abdulla Pashë Dreni u vunë 60 djem të zgjedhur nga Mirdita. Për besën e dhënë, ata treguan heroizëm në ngjarjet që u zhvilluan në kullën e Abdulla Pashës më 5 shtator 1878. Ketu gjetën vdekjen 30 prej tyre.

[Psikologu]

B. Qëndresa ndaj politikës nënshtruese në vitet e lidhjes.
Autoritetet turke të Shkodrës, duke mos përfillur qëndresën e prerë të mirditasve, për të mos lënë në krahinën e tyre kaimekamë e nëpunës turq dhe as vendimet e Kongresit të Berlinit për këtë krahinë, emëruan,në tetor 1878, Jusuf Sokolin-Kaimekam dhe Zydi beun komandant të ushtrive turke në Mirditë. Guvernatori i Përgjithshëm i Shkodrës Hysen Pasha, urdhëroi ndërtimin e një kazerme të re dhe rindërtimin e disa të tjerave për strehimin e ushtrive që tash e mbrapa do të qëndronin në Mirditë. Këto veprime të autoriteteve turke, acaruan konfliktin me mirditasit dhe vunë në lëvizje diplomacinë franceze dhe austriake, të cilat kishin marrë në Mbrojtje Mirditën në Kongresin e Berlinit. Ambasadori francez në Stamboll, Furnie kërcënoi Vezirin e Madh të Stambollit: “…Me urdhër të qeverisë sime kërkoj të respektohet neni 13 i protokollit të Berlinit…”. Por Porta e Lartë nuk i mori parasysh kërcënimet e ambasadorëve të Fuqive të Mëdha. Jusuf Sokolin bashkë me Zydi Beun i largoi nga Kashnjeti, ku qenë vendosur, vetëm sulmi i kryengritësve të komanduar nga Kolë Prengë Markola natën e 20-21 nëntorit të atij viti. I informuar për ngjarjet e Kashnjetit, Hysen Pasha dha urdhër të merreshin masa për të mos lejuar mirditasit të mësynin Shkodrën.

Masat e autoriteteve turke ndaj Mirditës dhe krahinave të tjera të malësive tona, çuan në mbledhjen e Oroshit, shkurt 1879 ku u vendos për vazhdimin e qëndresës ndaj masave nënshtruese që po ndërmerrnin autoritetet e Shkodrës dhe u zgjodh delegacioni për në Kuvendin e Lezhës. Ky Kuvend u mblodh më 6 mars të 1789. Në të morën pjesë përfaqsuesit e të 12 bajrakëve të Mirditës, ata të Pukës e të Malësisë së Shkodrës. Në atë Kuvend u vendos t’i kërkohej Sulltanit që në krahinat e tyre, në organet qeveritare, të mos kishte më veçse shqiptarë që të drejtonin vendin në bazë të dokeve të krahinave, dhe largimin e Hysen Pashës si Guvernator i Shkodrës. Porta e Lartë, më 21 gusht 1879 zëvendësoi Hysen Pashën me Ali Hajdar Pashën, i cili emëroi më 17 tetor të atij viti Kaimekam për Mirditën Mehmet Agën e Podgoricës dhe si Muhavin Kolë Prengën. Emërimi i Kolës si këshilltar i Kaimekamit, bëri përshtypje të madhe në konsullatat e huaja të akredituara në Shkodër, në popullin e atij qyteti dhe në Mirditë.

Mirditasit menduan se u shit Kola, ndërsa konsujt e huaj, veçanërisht ai i Francës dhe i Austrisë u indinjuan me Guvernatorin i cili nuk po zbatonte Protokollin e Berlinit. Këta ia shprehën pakënaqësinë e tyre Ali Hajdar Pashës, i cili u përgjigj: “…Emërimi i Mehmet Agës si Kaimekam dhe i Kolë Prengës si Muhavin i tij janë një provë për nënshtrimin e Mirditës dhe përçarjen e Lidhjes Shqiptare.”. Mirditasit e betuar për të mos lejuar vendosjen e Kaimekamëve turq në krahinën e tyre zunë shtigjet dhe nuk e lejuan Mehmet Agën të vendoset në Kashnjet. Prej aty u larguan edhe ushtritë turke që ruanin atë rajon. Kaimekami në pamundësi për të ngritur zyrën e tij në Kashnjet për të zbatuar urdhërin e Guvernatorit, nguli çadrën në një kodër të Mnelës, afër ushtrive turke. Ndërkohë qeveria franceze dhe ajo austro-hungareze në rivalitet me njëra tjetrën, luftonin në fushën diplomatike për të vendosur influencën e tyre mbi këtë krahinë. Konsulli francez i Shkodrës, i cili, ndiqte hap pas hapi ngjarjet në Mirditë në raportin që i dërgon MPJ të shtetit të vet, kërkon ndërhyrje pranë Portës së Lartë për ruajtjen e status-quos në Mirditë sipas Protokollit 13 të Kongresit të Berlinit dhe për faljen e P. B. Dodës.

[Psikologu]

Konsulli austro-hungarez nga ana e tij, i shkruan qeverisë së Vienës: “…Mbrojtja e Mirditës do të jetë shumë e dobishme për prestigjin tonë në Shqipëri…”. Orvatjet e kësaj diplomacie nuk gjetën mbështetje në popullin e thjeshtë të Mirditës. Ai kishte rrokur armët për të mbrojtur trojet e veta nga reformat centralizuese osmane, synimet e Fuqive të Mëdha dhe të Dinastive shoviniste të ballkanit. “Mirditasit-siç shpreheshin vetë diplomatët e huaj,- i urrejnë njëlloj si turqit dhe sllavët e grekët…”. Edhe në këto vite, populli i Mirditës, me rezistencën e tij po i shërbente me vendosmëri çështjes shqiptare, që u shtrua për zgjidhje në Prizren. Lufta e tyre qe një mesazh për Fuqitë e Mëdha se lufta e nisur nuk bëhej vetëm kundrë Turqisë, por edhe kundër synimeve të tyre.

[Psikologu]

C. Mirditasit-repart i ushtrive të Lidhjes Shqiptare
Më 3 prill 1880 u krijua në Shkodër Komiteti i Mbrojtjes me Hodo Beg Sokolin në krye. Rrethet patriotike të Shkodrës duke patur parasysh vendosmërinë dhe potencialin ushtarak të Mirditës thirrën P. B. Dodën të merrte pjesë në këtë Komitet duke i premtuar atij se do ta njihnin si Kapidan mbi Mirditën, Pukën e Lezhën. Po ashtu ai u zgjodh dhe nënkryetar i atij Komiteti. Kushtrimi i lëshuar nga Komiteti i Mbrojtjes për të mbrojtur Hot, Grudë e Kelmend u ndie fort në Mirditë. Ato ditë pranvere të viti 1880 në ç’do shtëpi mirditore bisedohej për të rrokur armët me i dalë zot vatanit. Gjendja e kryengritjes ishte krijuar në të gjithë Shqipërinë Veriore. Kuvendi i Shpalit i 27 prillit 1880 vendosi të dërgoheshin për tek forcat mbrojtëse të Hotit, të Grudës e Kelmendit 2500 burra. Kontigjenti i parë prej 800 burrash u nis më 28 prill. Ata ishin nga bajraku i Spaçit, Oroshit e Kushnenit dhe, më 1 maj u nisën dhe 800 të tjerë. Ata, pasi u bashkuan e bënë një pushim të shkurtër në Kallmet, më 4 maj 1880 të veshur me kostumet e bukura të krahinës e të armatosur të gjithë me pushkë të moçme, të prirë nga flamuri kombëtar, hynë në mënyrë demonstrative në Shkodër, sikur të mos kishte asnjë pushtues në atë qytet. Pasi pushuan dy ditë në Shkodër, më 6 maj u nisën nga Kastrati e kaluan me lundra nga skela Hani i Hotit dhe prej andej hynë në Tuz. Me mbërritjen e mirditasve forcat kryengritëse u bënë rreth 12 mijë vetë. Mirdita në vitet e Lidhjes së Prizrenit dha ndihmesën e saj, jo vetëm duke ngritur zërin e protestës kundër Portës së Lartë që nxori trojet tona në pazaret e shovinistëve fqinjë, por edhe duke dërguar përfaqsuesit e saj në Prizren e në Komitetin e Shkodrës dhe duke vënë forcat e saj luftarake në dispozicion të Komitetit të Mbrojtjes së Shkodrës. Në vitet e Lidhjes u ngrit më lart ndërgjegjja luftarake e mirditasve, duke iu bërë krah forcave patriotike në luftën për autonominë e Shqipërisë sa diplomatët e Fuqive të Mëdha ato vite raportonin: “…Shpirti i krenarisë kombëtare dhe i pavarësisë tek mirditasit ngrihet më lart nga cilësitë luftarake, shumë të theksuara të tyre…”.

[rilinda]

http://dardania.de/vb/upload/showthread.php?t=23998