Kein Macromedia Flashplayer? Klick bitte hier!
Dardania.de
Kethu Mbrapa   Dardania.de > Kultura > Kultura kombėtare
Emri
Fjalėkalimi
Kultura kombėtare Materiale tė reja, zbulime dhe ide personale per gjuhėsinė, artin, historinė ...



Pėrgjigju
 
Funksionet e Temės Shfaq Modėt
Vjetėr 29-04-13, 16:00   #16
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Mitologjia shqiptare

vijimi

Mitologjia e Jonės


Mitologjia e Jonės mėshtjerrė me viēin, hyun-dem Epafi dhe e Nymfeut tė Epirit, nė numizmatikėn iliro-epirote.



Interpretime dhe diskutime tė reja

Herodoti e kishte shprehur idenė se mitologjitė e lashta autoktone pellazge ishin futur nė bashkėpunime, me marrje-dhėnie, me krahasime, identifikime e integrime tė mitologjive pellazge me mitologjitė mesdhetare, mė veēanėrisht me ato fenikase e egjiptiane.

Kėshtu, Herodoti sillte shembullin se si tempulli i Amonit nė Teba tė Egjiptit dhe ai i Zeusit nė Dodona, profetizonin njėlloj, se si helenėt i huazuan dhe i sofistikuan perėnditė pellazge etj.

Kohėt e fundit nga arkeologjia italiane janė raportuar disa gjetje tė monedhės sė Durrėsit dhe Apollonisė, “Vacca/giovenca con vitello”, shoqėruar edhe me interpretime tė reja. Ne do t’i krahasojmė kėto edhe me disa monedha, gjetje nė vendin tonė, dhe do tė zhvillojmė ndonjė diskutim.

Sipas vlerėsimit tė specialistėve italianė, kjo monedhė e Durrėsit (fig. 9), paraqet kokėn e Isidės “me mistere tė shumta”, nga miti egjiptian i Isidės, e lidhur me kultin e Osiris, e hyut kokėdem Apis. Ky kult direkt kishte hyrė edhe nė Itali. Kulti i Isidės lidhej me ngjizjen, pjellorinė etj.

Kandili i ndezur lidhet me festimet pėr “Isidėn Ndriēuese”, nė fillim tė korrikut, porsa perėndonte dielli. Disa autorė kanė parė lidhje imitime mė vonė edhe nga kulti i Maries me birin Jezus/Isa. Nėn kandil ka edhe njė objekt tė paidentifikueshėm. Monedha ka edhe emrat e dy magjistratėve, ΚΤΗΤΟΣ dhe ΦΑΝΗΣΟΥ.

Ana tjetėr, edhe sipas komentatorit italian, paraqet njė katėrkėndėsh tė ndarė nė dy pjesė me ornamente.

Pėr interpretimin direkt tė Isidės egjiptiane, unė kam njė mendim diskutues disi mė ndryshe. Mbas ndonjė hyrje si “Kult i Isidės dhe Apisit” fillimisht, mendoj se gradualisht duket se kemi tė bėjmė me mitologjinė e Ios/Jonės e Epafit. Herodoti e krahasonte dhe e identifikonte Isidėn si tė ngjashme me Demetrėn.

Autorė tė tjerė kanė parė ngjasime edhe me Nėnėn e Madhe, me Gjean etj. Ndėrkaq, shumica e autorėve kanė parė identifikime, madje edhe njė pėrzierje dhe njė zėvendėsim me mitologjinė e Ios/Hios/Jonės/Hyjneshės. (Shih, Io e Epafo.mht Wikipedia)

Jonėn, bijėn e Inakut, njė priftėreshė e virgjėr e njė tempulli tė Herės, e ka pikasur dhe e ka vėnė nė shėnjestėr Kryezoti e kryeepshori tekanjoz Zeusi. KryeZoti Zeus e gjen rastin dhe me pėrdhunė e lė shtatzėnė Jonėn.

“Sekreti” zbulohet, dhe kjo zgjon xhelozinė e tmerrshme dhe hakmarrėse tė Herės. Pėr ta ruajtur, Zeusi e metamorfizon Jonėn si njė mėshtjerrė tė bardhė.

Por Hera e tėrbuar i dėrgon mėshtjerrės njė zekth, qė dihet se pickon e thith gjak nė organet gjenitale. Duke mos i duruar dot dhembjet, Io/Jona hidhet nė det. Nė variantin helen tė Herodotit, Io hidhet nga porti Argos, nga Jonia e Egjeut. (Historia II, 153) Edhe vetė Herodoti e identifikonte Epafin me Apisin Por, sipas variantit tė Apollodorit [Bibliotheca, Lib. II, 7, (1, 3, 5)] e ndonjė autori tjetėr, Jona ishte hedhur nga deti Jon, duke pėrshkuar bregdetin e Ilirisė dhe ngushticėn midis dy qyteteve Japigjia, njėri nė Itali dhe tjetri nė Iliri.

Deti Jon njė farė kohe kishte pėrfshirė njė pjesė tė madhe tė Adriatikut. Jona, nga Jon-Adriatiku, kishte kaluar tėrė Egjeun, kishte kaluar edhe Ngushticėn e Bosforit/Βόσπορος = Kalimi i Lopės, kishte pėrshkuar Detin e Zi dhe kishte shkuar pėr konsultime nė Kaukaz, te Prometeu.

E kėshilluar nga Prometeu, ajo kthehet mbrapsht dhe shkon nė Gaza tė Egjiptit, pėr tė lindur hyun kokėdem Epafin, tė cilin e krahasojnė dhe identifikojnė me Apisin.

Epafi bėhet edhe mbret i Egjiptit etj. Sipas Lukianit, kjo mitologji e Ios dhe Epafit, ishte e parathėnė se, mėshtjerra do tė lindte nė Egjipt njė hyjni dem, se Io/Jona do tė shndėrrohej pėrsėri si femėr e bukur, se e ėma dhe i biri do tė bėheshin hyjni/perėndi qiellore, se Epafi do tė bėhej mbreti i Egjiptit etj. (shih Lukiani, “Vep. tė Zgj.”, Noti dhe Zefiri, f 203-204 etj)

Sot ėshtė mjaft e vėshtirė tė interpretohen shtresat mė tė thella, se si mundej tė kishte qenė kjo mitologji nė kohėn e Kronit, pa kaluar nė fantazi, por duhet tė vėrejmė se gjuha jonė ende ruan disa relikte tė magazinuara nga lashtėsia.

Vetė mitologjia antike e territoreve tona kishte edhe nja dy Ilirė tė ndriēuar, njeri i biri i Kadmit e tjetri i biri i Herakliut, tė njohur edhe si qyteteformues me emrin e tyre. Ndėrsa emėrtimi i madh, Illiria/Illyria, sipas S. Bizantinit, jepte edhe njė rrjedhim si folja illyrizon. (Cit. f 419, ILLYRIA)

Por, kush mundet tė illyrizojė-shndrisė, pėrveēse Ylli/Illi/Hylli?! Kėndej ne mundemi ndoshta tė dalim edhe te etimologjia, ku Io/Hiona/Jona ėshtė hyjnesha mėshtjerra/gjiovenka e lashtė pellazge, siē ėshtė edhe hyji si Io i afrueshėm me Apisin e Epafin si Japigjia etj.

S. Bizantini, bazuar nė autorė tė hershėm, jep kėtė sintezė shumė interesante: “JONION, det pranė Italisė. Eskili nė ‘Prometeu i lidhur’. Disa thonė se rrjedh prej ilirit tė quajtur Jon, tė tjerė prej italikut Jon. Edhe Adriatiku quhet gjiri i Jonit. Jone quhej edhe qė nga Gaza deri nė Egjipt, prej Iu-t, qė kishte fytyrėn si tė demit/kaut”. (Cit. f 419; po aty zėri Japygia)

Ishte koha kur dora–dorės kishte dominuar hegjemonia e akejve dhe helenėve, e cila mė pas do kompletohej me pushtimet e Aleksandrit tė Madh, me nėnshtrimin e Egjiptit etj. Krahas disa imitimeve, identifikimeve e pėrzierjeve si procese nga poshtė, aso kohe ndodhėn edhe njė seri manipulimesh nga lart, siē ishin reflektuar edhe nė Bibla etj.

Sipas interpretimit tonė, ky “katrori me ornamente” nuk ka lidhje me “Kopshtet e Alkinout”, por paraqet ndoshta “Portėn/Pragun e Bronztė tė Feakisė/Korfuzit”, nė lidhje me pozitėn-ēelės si bazė detare e shkėlqyer. Nė rastin tonė pėrsėritet kjo simbolikė me “Portėn e Epidamnit/Dyrrahit, si Porta/Taverna e Adriatikut”, me dy porte, siē kishim dy porte edhe nė Feaki, siē kishim edhe Treportin tonė etj.

Nga krahasimi i legjendave tė Feakisė dhe tė Durrėsit tonė, vėrehet se dalja nga barbaria e Euromedontit dhe Epidamnit kryhet nga vija femėrore e bijave tė bukura Perribe e Melisa, pėrmes fisnikėrimit “me farė/spermė e gjak” nga Hyu i Detit Poseidoni, ku Dyrrahu dhe Nausiti, pėrveē si ndėrtues portesh e orakulltoresh tė Poseidonit, na paraqiten edhe si reformatorė agrarė qė ndajnė toka.

Pra, “katrori me ornamente” duket se paraqet njė lloj porte si njė simbolikė, ku nė njė monedhė tė Apollonisė pėrdoret edhe si njė heraldikė me zjarrin e Nymfeut tė Epirit.

Nė disa monedha tė Korintit unė e gjej edhe si vel tė njė anijeje karava etj. Nymfeu i Epirit mendohej si dy kroje tė nėndheshėm, ku ka pasur edhe ndonjė pėrpjekje pėr ta identifikuar diku aty te Mbrakulla ose te Zharrėza etj.

Disa interpretime tė paraqitjes sė “Nymfateumit tė Epirit” si njė ndezje natyrore nafte, gazi apo sere, nė monedhat e Apollonisė edhe tė Durrėsit, na bėn tė reflektojmė edhe pėr mendimin e shprehur nga M. Barleti: “Durrėsi, i cili mė parė quhej Epidamn… ėshtė kryeqyteti detar i Epirit, kryeqyteti i taulantėvet, pyrejve e parthinėve… i rindėrtuar nga korkyrasit dhe po t’u besojmė shkrimtarėve shumė tė vjetėr dhe legjendės, ai numėrohet ndėrmjet qyteteve tė tjerė mė tė vjetėr”. (M. Barleti, H.S., pėrkth. shqip S. Prifti, bot. i parė 1964, f 482; bot. i dytė 1967, L. XIII, f 486)

Kjo duhet tė jetė njė arsye shpjeguese pse kėtė “zjarr” e kanė edhe monedhat e Dyrrahut. Mbase, mbase, Kryedemi i lashtė ishte vetė Kroni, siē na paraqiten edhe perėnditė e lashta asiro-babilone me brirė.

Vėrejmė se edhe nė Shkodėr ka njė sasi tė madhe nga ky tip. Shkodra ka pasur njė faltore tė Apolonit, “ΑΠΟΛΟΝ ΣΚΟΔΡΙΗ”, e madje ky kult me sa duket ka kaluar edhe nė paleokristianizėm e deri vonė nė Mesjetė, me kishėn e Shėn Apollonales.
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Nyje Interesante
Vjetėr 29-04-13, 16:10   #17
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Mitologjia shqiptare

Pirro i Epirit





Pirro i veshur si pėrendia Mars






(318-272 p.e.s.) ishte ndoshta sundimtari mė i shquar i Epirit. Ishte biri i Akidit dhe kushėriri i Aleksandrit tė Molosisė, qė sundoi Molosėt e Janinės. Fatkeqėsisht Akidi u ngatėrrua nė grindje politike familjare e krahinore dhe, si rrjedhojė, nė fillim humbi mbretėrinė e pastaj edhe jetėn nė vitin 313 para Kr. I biri tij, Pirroja nė atė kohė vetėm 6 vjeē, u shpėtua nga Glauku, Princi i fisit Ilir tė Taulantėve. Nė moshė tė re ai hipi nė fron pėr njė kohė tė shkurtėr, por u rrėzua prej tij dhe filloi karrierėn ushtarake me Antigonin e Maqedonisė, komandantin veteran qė kishte shėrbyer me Aleksandrin e Madh. Nė njėrėn nga betejat ai u kap rob dhe u dėrgua si peng nė Aleksandri. Aty fitoi admirimin e Ptolemeut, i cili i dha pėr grua tė bijėn dhe nė vitin 296 para Kr. e vuri pėrsėri nė fronin e mbretėrisė sė tij. Pirro gėzonte nam pėr fisnikėrinė dhe trimėrinė e tij nė beteja. Epirotėt e quanin "Shqiponjė". Sipas njė tradite shqiptare pretendohet se emri "Shqiptar" (Bij tė Shqipes) e ka origjinėn nga njė thėnie e Pirros. Kur dikush lėvdonte zhdėrvjelltėsinė e lėvizjes sė trupave tė tij, ai i pėrgjigjej me krenari se njė gjė e tillė ishte normale, pasi ushtarėt e tij ishin "Bijtė e Shqipes", kėshtu qė lėvizjet e tyre, natyrisht u shėmbėllenin fluturimeve tė madhėrishme tė mbretit tė shpendėve. Sipas njė versioni tjetėr, disi tė ndryshėm, kur trupat e tij i thurnin lėvdata sulmeve tė tij tė guxishme e tė shpejta dhe e quanin "Shqiponjė" ai iu pėrgjigjej se ata ishin flatrat e tij, qė bėnin tė mundur fluturimin e shpejtė tė shqiponjės. Thuhet se kjo ēoi nė adoptimin e kėtij emri, tė cilin populli shqiptar e pėrdor edhe sot e kėsaj dite. Pra jo "Albanė" por "Shqiptarė" ose "Bij tė Shqipes". Pikėrisht nė kėtė kohė kolonitė e Korfuzit e tė ishujve tė tjere nė Detin Jon nisėn ta thėrrisnin fqinjin e tyre nė kontinent "Epir" (Tokė nė kontinent),pėr ta dalluar atė nga vendbanimi i tyre ishullor.

Gradualisht historianėt greke e nxorrėn jashtė pėrdorimit termin "Molosia" dhe zunė tė pėrdornin emėrtime tė tilla si "Mbretėria e Epirit" ose "Pirro i Epirit". Sidoqoftė, ky ndryshim emri nuk ndikoi nė karakterin pellazg apo shqiptar tė asaj krahine. Epiri u shtri nė jug deri nė gjirin e Ambrakisė (Artės). Nė fakt, gjeografi grek Straboni, shkruante se "pėr arkananiasit se janė grekė, kurse nė tė majtėn ndodhen Nikopoja dhe Kasopia, qė janė epirote". Pra, Straboni bėnte dallimin midis epirotėve dhe grekėve. Ambrakia dikur kishte qenė njė qytet i lulėzuar, mirėpo tani ishte rrėnuar. Pirroja "e zbukuroi atė mė shumė se ēdo njeri tjetėr dhe e bėri rezidencėn e tij mbretėrore. Pirroja njihej nga tė gjithė si njė princ i madh dhe i drejtė. Ai zgjeroi territorin e vet duke pėrfshirė nė tė edhe ishullin e Korfuzit dhe krahina e Maqedonisė. Nė atė atmosferė ku mbizotėronte lufta e vazhdueshme pėr pushtet midis princave krahinorė dhe atyre me kufinj shumė tė luhatshėm, qė pėrcaktonin juridiksionin e tyre, konflikti ishte i pashmangshėm dhe i pėrjetshėm, thuhet se gjatė njė beteje me farefisin e vet maqedon, ushtarėve maqedonas u bėri aq shumė pėrshtypje shembėllimi i Pirros me Aleksandrin e Madh, saqė braktisėn mbretin e tyre dhe u bashkuan me tė. Dhe vėrtetė, kur maqedonėt e rrėzuan nga froni mbretin e tyre tė pazot, Demetrin, ata e ftuan Pirron qė tė sundonte edhe mbi Maqedoninė. Mirėpo, brenda shtatė muajve ai e kuptoi se maqedonėt krenarė do tė preferonin mė mirė qė sundimtar i Maqedonisė tė bėhej mė i keqi prej maqedonasve, sesa njė nga mė tė mirėt jomaqedonas. Prandaj hoqi dorė vullnetarisht nga froni nė vitin 287 para Kr. Pirroja ėndėrronte tė ngrinte njė perandori nė perėndim, tė ngjashme me atė tė propozuar 40 vjet mė parė nga kushėriri i atit tė tij, Aleksandėr Molosi.

Roma, qė tradicionalisht konsiderohet e themeluar nė vitin 753p.e.s, ishte ngritur gradualisht si qytet-shteti mė i fuqishėm nė gadishullin italik dhe, mė pas, kishte bashkuar grupet e ndryshme nė njė konfederatė nėn udhėheqjen romake. Si rrjedhojė, ajo ishte bėrė gati njė republikė e bashkuar, mjaft e fuqishme. Pushtimi i galėve apo i keltėve vėrshoi nga Veriu rreth vitit 400 para Kr., duke e shkatėrruar Romėn pjesėrisht me anė tė njė zjarri nė vitin 390 para Kr. dhe duke dominuar njė pjesė tė madhe tė Italisė pėr njėfarė kohe. Luftrat samnite tė viteve 326-312 para Kr. dhe 299-291 para Kr. sapo kishin pėrfunduar kur Pirroja nisi tė hidhte njė sy nga Perėndimi, i frymėzuar ndoshta nga ura portative qė kishte ngritur mbi Hellespont persiani Kserksi 200 vjet mė parė.

Pirroja, sipas Plinit, ishte i pari qė konceptoi njė urė tė ngjashme pėrmes Adriatikut nė pikėn e tij mė tė ngushtė, nė ngushticėn e Otrantos. Rasti i volitshėm erdhi nė vitin 282 para Kr. Qyteti i pasur tregtar i Tarentit(Taranto) nė jug tė Italisė, njė koloni spartane, e kishte halė nė sy flotėn romake nė portin e vet (gjė qė binte nė kundėrshtim me marrėveshjen) dhe i kėrkoi ndihmė Pirros. Pa pritur qė tė zgjidhte problemet inxhinjerike tė urės, ai shfrytėzoi medotėn konvencionale, duke kaluar me anije pėrmes Adriatikut 25.000 trupa. Pėrveē 3000 kalorėsve, ai mori dhe 19 elefantė lufte, kafshė gjigande tė cilat italianėt i shihnin pėr herė tė parė nė atė kohė. Kur panė ushtrinė romake qė i afrohej Tarentit, banorėt e tij, pra tė kolonisė spartane, ia dhanė Pirros komandėn supreme tė forcave antiromake, duke preferuar qė mė mirė t"i nėnshtroheshin Pirros pellazg, sesa romakeve barbarė. Nė fillim, Pirro i shkroi konsullit romak, Valer Levinit, duke i kėrkuar qė tė vepronte si arbitėr midis Romės dhe Tarentit. Mirėpo konsulli ia preu shkurt, duke i thėnė tė shihte punėt e veta e tė kthehej nė Epir. Kur prapavija romake kapi njė spiun epirot, Levini i tregoi atij legjionet gjatė njė loje stėrvitore dhe pastaj e lėshoi qė ti thoshte Pirros se, nėse e brente kureshtja pėr ushtarėt dhe taktikat romake, duhej tė shkonte e t’i shihte me sytė e vet. Nė betejėn qė u zhvillua mė pas nė Heraklea, afėr Tarentit (280 para Kr.) Pirroja u ndesh me njė ushtri romake dy herė mė tė madhe se ushtria e tij dhe doli fitimtar.

Mirėpo, ai humbi aq shumė oficerė dhe ushtarė, saqė thirri: "Edhe njė betejė tjetėr si kjo dhe mė duhet tė kthehem vetėm nė Epir". Prej kėtej lindi edhe shprehja "Fitore si e Pirros”. Ky ishte kontakti i parė ushtarak i Romės me botėn helenike nė lindje. Por jo i fundit. Duke shpresuar pėr paqen dhe lirinė e bashkėsive greke nė Itali, Pirro dėrgoi nė Romė ministrin e tij mė tė zotin nė artin e oratorisė, Linean, kujtesa fenomenale e kėtij tė dėrguari e habiti Plinin, pasi ai "kishte fiksuar emrat e senatorėve dhe tė kalorėsve romakė vetėm me njė ditė qėndrimi nė Romė. Por Roma nuk pranoi tė hynte nė bisedime, prandaj Pirro marshoi drejt kryeqytetit, i cili mbrohej nga ushtria. Nė pamundėsi qė ta pushtonte qytetin, ai u kthye mbrasht qė tė kalonte dimrin nė Jug. Gjatė rrugės, lėshoi robėrit romakė tė veshur e tė mbathur para, duke u thėne qė tė ndėrmjetėsonin pėr paqen nė emėr tė tij. Ndėrkohė, Kartagjena pranoi ti vinte nė ndihme Romės me njė aleancė ushtarake, duke shpresuar qė tė zgjeronte zotėrimet e saj nė Siēili. Kjo e alarmoi shumė koloninė greke tė Sirakuzės, e cila iu lut Pirros pėr ndihme ushtarake kundėr Kartagjenės. Pirroja nuk priti qė ti thonin dy herė. Ai u hodh nė Siēili ne vitin 278 para Kr.. dhe me strategjinė e tij tė shkėlqyer arriti t"ua rimerrte kartagjenasve pjesėn mė tė madhe tė ishullit. Fatkeqėsisht ai u pėrpoq tė sundonte mbi kėta grekė liridashės po aq arbitrarisht sa edhe Ptolemi mbi Egjiptin, prandaj grekėt nuk mund ta duronin dot. Ata e hodhėn poshtė ofertėn e tij qė tė bėhej mbreti i tyre: disa prej tyre preferonin mė mirė Kartagjenėn sesa regjimin ushtarak.

Dionisi i Halikarnasit, qė duhet tė jetė ndikuar si historian nga origjina e tij greke dhe nga ambienti romak ku jetonte, ia hodhi fajin Pirros. Ai shkruante se Pirroja u soll nė mėnyrė arrogante e tiranike, ashtu si shtypesit e tyre italiane, duke konfiskuar pasuritė dhe duke shpėrndarė ofiqe tė larta pėr miqtė e kapitenėt e tij. Ai internoi, e madje ekzekutoi njerėz tė shquar me akuza tė sajuara, fyu ndjenjat e popullatės duke plaēkitur thesaret e paruajtura nė tempujt e tyre. Kur u tėrhoq nė drejtim tė Tarentit, erėrat e tėrbuara shkatėrruan disa nga anijet e tij, midis tė cilave edhe ato qė mbartnin thesarin e popullit. Megjithatė avantazhet e shumta qė kishte, Pirroja e humbi betejėn tjetėr "pėr shkak tė zemėrimit tė perėndeshės". Kjo ishte beteja jopėrfundimtare e Bevenetos. Pas kėsaj, nė vitin 275 para Kr..ai u kthye nė atdhe, duke lėnė pas njė garnizon nė Tarent, por duke e lėnė nė Itali nė duart e romakėve. Jo vetėm Epiri, por edhe Greqia dhe gjithė Lindja po bėheshin tashmė tė vetėdijshėm pėr fuqinė e re qė po ngirhej nė Perėndim. Edhe Ptolemi i Egjiptit po pėrpiqej tė zgjeronte kufijtė e tij. I pakėnaqur me kontrollin e rrugėve detare nė Egje, ai nxiti kryengritje nė Greqi e Maqedoni. Nė fakt, Pirros iu mbush mendja fare lehtė pėr tė pushtuar Maqedoninė nga perėndimi, por kjo nuk dha ndonjė rezultat tė madh. Ndėrkohe, Ilirinė nuk mund ta sulmonte, pasi mbreti i saj Glauku, e kishte strehuar qė tė vogėl dhe e kishte ndimuar tė hipte nė fronin e Molosisė qė nė moshėn 12 vjeēare. Kėshtu, ai i drejtoi armėt kundėr Greqisė. Depėrtoi nė lindje deri nė Argosinė e Pelopenezit dhe u step nga frika kur pa argivet qė nuk donin ta pranonin brenda mureve tė qytetit. Pikėrisht aty, nė Argosin pellazg, nė vitin 272 Para Kr..karriera e tij do merrte fund.

Ashtu si heroi i tij, Aleksandri i Madh, qė e kishte mbyllur karrierėn e tij tė shkėlqyer nė mėnyrė aq tė dhimbshme, lavdishme edhe Pirroja e mbylli po ashtu nė mėnyrė shumė tragjike e disi tė ēuditshme pėr njė hero aq tė madh, nė muret e Argosit, kur njė grua e zemėruar do t’i hidhte njė tjegull nga ēatia e do ta linte tė vdekur nė vend! Nė vepren e tij “Historia Natyrore”, Plini shkroi pėr njė dukuri shumė tė pazakontė qė ndodhi nė Romė. "Ditėn qė vdiq Pirroja, kokat e prera tė kafshėve tė flijuara rrokulliseshin nė tokė, duke lėpirė gjakun e tyre, shenjė kjo jashtėzakonisht e mbarė". Njė bust, tė cilin studiuesit e identifikojnė si me atė tė Pirros, u gjet nė Herkulan, nė rrėzė tė malit tė Vezuvit, dhe ruhet nė Muzeun Arkeologjik Kombėtar tė Napolit. Vendin e Pirros e zuri i biri, Aleksandri, i cili pati grindje tė vazhdueshme me Maqedoninė. Sidoqoftė, ėshtė domethėnės fakti qė asnjėra nga kėto mbretėri tė hershme jogreke (shqiptare) nuk kėrkoi aleance me Greqinė pėr tė luftuar kundėr njėra - tjetrės.

Pas Aleksandrit, Epiri u nda midis njė numri principatash fisnore, tė cilat qeveriseshin nga krerėt e tyre nė krahinat pėrkatėse si mbretėri tė vogla. Shumė prej tyre morėn anėn e Perseut tė Maqedonisė nė luftėn e tij kundra Romės. Rrjedhimisht, senati i zemėruar romak e urdhėroi gjeneralin e sapoemėruar, Emil Paulin, tė autorizonte ushtarėt e tij qė, si ndėshkim, tė plaēkisnin qytetet e Epirit. Pas betejės sė Pidnės trupat romake shkatėrruan 70 qytete Epirote, pjesa mė e madhe e tė cilave i pėrkiste fisit tė molosėve, dhe kishin si skllevėr 150.000 banorė. Shumica e tyre u transportuan nė Itali. Njė shekull mė vonė Straboni shkruante se, ndonėse zonat fshatare ishin tė ashpra e plot me male, "i gjithė Epiri dhe Iliria dikur ishin terėsisht tė populluara. Tani pjesa mė e madhe ka mbetur e shkretė, kurse zonat e banuara janė katandisur nė fshatra ose nė rrenoja. Madje edhe “Orakulli i Dodonės” ka mbetur pothuajse i braktisur fare. "Dėshmi tė heshtura tė hakmarrjes se egėr tė Romės mbi Epirin u gjetėn 2000 vjet mė vonė, kur gėrmimet nė Antigonea tė Gjirokastrės nxorrėn nė dritė njė shtresė goxha tė trashė prej hiri, tė mbetur nga zjarri qė rrėnoi plotėsisht kėtė qytet dhe 69 tė tjere si ai.


Pamje nga Dodona



__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 29-04-13, 16:29   #18
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

Orakulli i Dodonės






Ky ndryshim cilėsor, veēanėrisht nė fokusimin e problemeve qė dikur trajtoheshin si gati misterioze, bėri tė mundur kapėrcimin e disa kontradiktave tė vjetra qė kanė tė bėjnė me interpretimin e gjėrave.

Zbulimi dhe pėrdorimi i karbonit C-14, i cili afronte zgjidhjen, me njė probabilitet (+)(-) 100 vjet, ishte njė pėrmbysje e madhe nė saktėsimin e etapave kohore nė fushėn e historisė.

Mbi tė gjitha u krijua njė mendim i ri i pėrgjithshėm, i njė natyre krejt tė re, pėr vlerat e trashėguara njerėzore. Kapėrcehet koncepti provincial i shfaqur jo pak herė edhe nga historianė tė kalibrit botėror.

Mjaft ėshtė diskutuar rreth Herodotit i mbiquajtur edhe "Babai i Historisė", i cili gjithashtu pėr pasaktėsitė trashanike qė ka bėrė e quajnė edhe "Babai i gėnjeshtrės". P.sh. E. Gibboni gjatė kohės qė po pėrgatiste "Shkėlqimin dhe rėnien e Perandorisė Romake" ankohej se "paragjykimi, injoranca dhe budallallėku i shumė historianėve tė lashtė", tė cilėt ishte i detyruar qė t’i pėrdorte si burim informacioni, "e bezdisnin pa masė".

Le tė theksojmė kėtu edhe interpretimet e shumė studiuesve tė sotėm pėr interesa thjesht shoviniste. Por si njė argument domethėnės brenda oborrit tė historisė sonė, ėshtė me vend qė tė pėrmendim njė prej iluministėve tė mėdhenj gjermanė tė shek. XVIII.

Ishte viti 1774, kur nė Leipzig Johan Tunman, botoi librin e tij "Kėrkime nė historinė e popujve tė Evropės Lindore".

Nė parathėnien e kėtij libri, duke pėrmendur direkt shqiptarėt, ai theksonte se "asnjė popull tjetėr i botės nė tė cilėn ne jetojmė, nuk ėshtė aq i panjohur pėr evropianėt e perėndimit pėr sa i pėrket prejardhjes, historisė dhe gjuhės, sa shqiptarėt."E megjithatė, ata janė popuj kryesorė, tė lashtė e tė rėndėsishėm, qė ēdo historian do tė dėshironte t’i njihte: historia e tyre do tė plotėsonte zbrazėti tė mėdha nė historinė e vjetėr e tė re tė Evropės. Por… ata sot nuk luajnė mė ndonjė rol tė veēantė.

Ata janė tė nėnshtruar, ata janė fatkeq dhe historiani shpesh ėshtė po aq i padrejtė, sa dhe njeriu i zakonshėm; ai nuk i pėrfill ata qė nuk i ka prirė fati". (Studime gjermane. Bot. shqip. 1990) Kėto dukuri negative tė vėna nė dukje nga sa a sa shkollarė, kanė krijuar kontradikta dhe tė ēara tė mėdha mbi njohjen e trashėgiminė tonė.

Ato kanė shėrbyer si burim keqinterpretimi dhe jo nė pak raste i kanė ēuar pasardhėsit e genit njerėzor nė drejtimin e kundėrt tė asaj qė ata duan tė njohin. Sot nė kėtė aspekt po kristalizohen dy grupe tė mėdha, tė cilat i interpretojnė tė njėjtat fakte me koncepte diametralisht tė kundėrta. Grupi i parė ėshtė konservativ, i mėshon metodologjisė klasike, injoron tė rejat qė zbulohen, ose bėhet thjesht pengesė burokratike.

Ndėrsa grupi i dytė pėrbėhet nga njerėz pasionantė dhe jo ortodoksė. Shpesh ata qasen pa edukim formal nė fushėn ku ata militojnė, por qė me metodat e tyre kėrkimore kanė sjellė risi, veēanėrisht nė fushėn e historisė botėrore.

Nuk mund ta lė rastin tė kalojė pa pėrmendur Hajnrih Shlimanin, i cili rizbuloi Trojėn nė kundėrshtim tė plotė me mendimin e akademikėve, tė cilėt pretendonin se historia e Homerit, Iliada dhe Odisea, ishin prodhim folklorik dhe pa baza historike. Shlimani vetė konsiderohej aventurier, dhe nė fakt ai ashtu ishte! Ai nuk kishte kurrfarė lidhje me punėn e arkeologut.

Por realiteti tregoi se bindjet e tij tė patundura qė do ta zbulonte Trojėn sipas tregimit tė Homerit, i dhanė atij famėn e pėrjetshme. Me shembullin e Shlimanit bota e sotme ėshtė e mbushur plot. Prej kėtij kėndvėshtrimi studimi i kėsaj disipline ka fituar njė linjė tė re dhe interesante. Pėr kėtė ēėshtje, pikėrisht nė aspektin e tė kaluarės sė shqiptarėve nė veēanti, po konfigurohen gjithashtu avantazhet e para.



Humbjet nga e kaluara

Mė ndodh qė nė biseda tė ndryshme njerėzit tė mė pyesin se pėrse tani shqiptarėt nuk janė mė tė famshmit e dikurshėm, dhe pse nuk kemi mė influencė nė ekonominė dhe politikėn botėrore. Sė pari, dua t'ju a theksoj pyetėsve tė mi se kohėt ndryshojnė. Kjo gjė nė fakt ka lidhje me fenomenin njeri, por nuk varet nga vullneti i tij.

E thėnė ndryshe, nė mėnyrė tė dukshme kjo ēėshtje ka lidhje me vullnetin e Zotit! Mendoj qė edhe pėr fisin e parė dhe tė bukur tė shqiptarėve "Krijuesi" nuk ka bėrė ndonjė lėshim tė madh, qysh kur vendosi qė shqiptarėt tė jetojnė nė tokė bashkė me tė tjerėt.

Nė Testamentin e Vjetėr pėrmenden 12+1 fise (tribu) tė ndryshme. Pra, sado e ndritur qė tė ketė qenė e kaluara jonė, ne nuk kemi jetuar vetėm, nė boshllėk, dhe pa konkurrencėn e fiseve apo grupeve tė tjera.

Kjo logjikė na bėn tė mendojmė se pavarėsisht se ne jemi ndėr grupimet e para pėr nga kontributi i rėndėsishėm nė stabilizimin e jetės nė tokė, prapė fati ynė ngjan njėsoj si fati i ēdo qenieje tjetėr njerėzore, por nė kohė dhe vende tė ndryshme. Tė moēmit tanė, i shpjegonin kėto fenomene thjesht me dy fjalė: "Rrota e historisė"!

Ajo siē dhe e dimė, nuk e ndal rrotullimin e saj asnjėherė! Ne shpesh do tė shikojmė gjatė shkrimit se si tė vjetrit, mė sė shumti kanė pasur tė drejtė. Ėshtė me vend me kėtė rast qė tė shpjegojmė fillimisht me argumente bazė si ndryshojnė gjėrat nė Univers, nėn lėvizjen e pandėrprerė tė "Mullirit Kozmik". Filozofit Platon (429-347), gati 2500 vjet mė parė, i pėlqente tė thoshte "Si poshtė edhe lart"!

Me fjalė tė tjera sjell vėmendjen tek Mikro-Kozmosi dhe Makro-Kozmosi, dy elementėt kryesorė nė shpjegimin e Universit. Pra, filozofia e tij ishte se fenomenet tokėsore janė tė lidhura ngushtė dhe nė mėnyrė tė pazgjidhshme me ato qiellore. Kėshtu qė nga ky pikėvėshtrim, mund tė themi se Dodona ka qenė qysh nga fillimi i procesit tė civilizimit qė njohim ne sot.

Priftėrinjtė e Dodonės, siē do ta shikojmė me shembuj kėtu mė poshtė, ishin vetė Zotat nė tokė. Me njė gjuhė simbolike, quheshin prej disa mijėra vjetėsh si "Perėnditė e Olimpit". Sa pėr kureshtjen tuaj, emrat e disa prej tyre nė periudhėn dymijėvjeēare tė dominimit tė Zeusit nė Olimp ishin: Zeusi, Hera, Athinaja, Poseidoni, Hades, Demeter, Artemisi, Apollo, Hermesi, Hephaestusi dhe Aphrodita.

Kur Robert Temple botoi herėn e parė librin e tij tė famshėm "The Sirius Mistery" nė vitin 1976, me nėntitull "Evidencė e re shkencore mbi kontaktin e alienėve gati 5000 vjet tė shkuara", opinioni botėror u kap nė befasi.

Vetė R.Temple pėr punėn e tij gjeniale nė vend qė tė shpėrblehej, u persekutua pėr pesėmbėdhjetė vjet pandėrprerė! Persekutorėt e tij ėshtė interesante ta theksojmė kėtu, nuk ishin njerėz tė zakonshėm apo fanatikė injorantė. Ata ishin disa individė nga agjencitė dhe grupet sekrete mė tė fuqishme tė botės... Dhe nė kėtė rast pyetja shtrohet: Po pėrse vallė…?! Tė gjithė ne e pranojmė se gjėrat lėvizin.

Qė ato ndryshojnė pambarimisht, shpesh dhe jashtė vullnetit tonė edhe kėtė gjė ne e kuptojmė. <strong>Astrologjia, nė kohėt antike konsiderohej mbretėresha e dijeve, sepse ajo tė mėsonte logjikėn se si lėvizin gjėrat atje lart…!</strong> Nė qoftė se ne do tė besojmė sinqerisht nė shprehjen "ēdo gjė vendoset me vullnetin e Atij", le tė vazhdojmė tė besojmė si mė parė. Prej kėtij besimi do tė pėrfitojmė dy gjėra nė praktikė.

E para, do u kthejmė stėrgjyshėrve tanė tė urtė njė borxh tė vonuar shumė gjatė, respektin e domosdoshėm pėr ēka ata kontribuan pėr ne dhe atdheun. Dhe e dyta, sipas "Mullirit Kozmik", ne tani po dalim ose po lėmė pas "shekujt e gjatė tė errėsirės sė trashė shpirtėrore dhe injorancėn tonė tė rrezikshme"!

A ishte gabim Sami Frashėri kur na mėsonte: "Se drita e diturisė, pėrpara do tė na shpjerė"? Unė jam i sigurt se jo! Po ashtu, vėllai tjetėr Naimi, gėrvishtte tė njėjtėn plagė kur thoshte: "Hiqu, hiqu, errėsirė! Pa ja kėtu, o dritė"!

Siē shihet, rilindasit tanė tė mėdhenj e kishin kuptuar gjuhėn e Zotit. Ėshtė mė se e qartė se kėtu bėhet fjalė pėr triumfin e dritės kundėr errėsirės nė kuptimin simbolik.

Prof. Harold Cooke nė studimin e tij "Osiris, a Study in Myths, Misteries, and Religion", by Ares Publishing Inc. London, 1931, na kujton: "Konflikti midis sė mirės dhe sė keqes ėshtė konflikt fizik dhe shpirtėror". Ndryshe ne mund ta kuptojmė kėtė fenomen si lufta e "tė mirės kundėr sė keqes". Por ne siē duket nuk i kuptuam ata krejtėsisht, me vonesat dhe zigzaget tona tė turpshme. Ėshtė fjala pėr fatin e shqiptarit, por edhe pėr fatin e njeriut nė pėrgjithėsi si qenie tokėsore.

Nė dymijėvjeēarin qė po lėmė pas, ishin predikuar gjėrat, pra ishin parathėnė! Dhe ky predikim bėhej nė pėrgjithėsi me mekanizmin e njohur tė Orakujve, por edhe me forma tė tjera akoma mė praktike.

Duke dalė prej influencės sė shenjės tė Dashit, ne lamė pas edhe karakteristikat e tij gjithashtu. Le tė kujtojmė kėtu qė nėn kėtė shenjė, njeriu vetė mori pjesė aktive dhe i ndėrtoi perandoritė e mėdha.

Pra, ndryshe njeriu me sjelljen dhe mentalitetin e tij tė asaj kohe rrezatoi tendencėn ekspansioniste dhe u krijuan nga ky shkak njėra pas tjetrės perandoritė e ilirėve, persėve, maqedonasve, romakėve, bizantinėve, etj.

Por duke hyrė nėn influencėn e Peshqve, po vetė njeriu u bė dėshmitar dhe varrmihės njėkohėsisht nė shkatėrrimin e po kėtyre perandorive, njėra pas tjetrės.

Milena Gonzales-Wippler, e diplomuar nė Porto Riko dhe nė Universitetin e Kolumbias, respektivisht nė Psikologji dhe Antropologji, e shpjegon kėshtu fenomenin nė librin e saj "Formulat magjike dhe ceremonitė" bot. i 1997-s: "Shenja e Ujorit, e cila po na afrohet tani, personifikon miqėsinė, shpresėn dhe dėshirat. Ndėrsa pėrpara saj, shenja e Peshqve ishte pėr dymijėvjeēarin qė po lemė pas, fillimi i kristianizmit, dhe bota u zhyt gati nė mėnyrė absolute nėn influencėn e teologjisė Judeo-Kristiane".

Karakteristikė e kėsaj shenje ishte Jezu Krishti, i cili u ndalua, u burgos, u torturua dhe u kryqėzua nga armiqtė e tij tė shpallur dhe tė pashpallur. Kjo gjė pra, ishte parashikuar mė parė nga Orakujt. Ishte parathėnė lindja dhe kryqėzimi i tij! Ai kėshtu u bė simbol i sakrificės kristiane.

Ėshtė interesante ta kujtojmė se nė treqind vitet e para kristianizmi kishte si simbol tė vetin dy Peshq, pra pikėrisht shenjėn e horoskopit. Por nė 325 A.D, nė kėshillin e Nikeas u vendos unifikimi i kishės dhe "Jesu Krishti" u pranua tė shpallej Zot!

Ja se si na e pėrshkruan kėtė moment tė veēantė tė historisė studiuesi Simon Cox, nė librin e tij "Duke zbėrthyer Kodin e Leonardo Da Vinēit" bot. i vit. 2004, nga "Barnes and Noble": "Konstandini i Madh, ishte perandori Kristjan, i cili, megjithėse ende besonte nė paganizėm, u bė pėrgjegjės pėr ruajtjen e perandorisė nga shkatėrrimi. Nė vitin 325 A.D, ai organizoi tė parin kėshill tė Kishės Kristiane nė Nikea dhe e unifikoi atė. Aty u vendos formula e shenjtė e pagėzimit: "Nė Emėr tė Atit, Birit, dhe Shpirtit tė Shenjtė, Amin"!

vijon
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 29-04-13, 16:30   #19
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

vijimi


Orakulli i Dodonės







Mė vonė kjo formulė u bė doktrina mė e rėndėsishme pėr besimin kristian. “Kostandini vetė kishte lindur nė 274 A.D. aty ku ėshtė territori modern i Shqipėrisė sė sotme".

Gjithnjė me gjuhėn e astrologjisė, nėn shenjės e Peshqve, shoqėria njerėzore ishte parashikuar se do tė zhytej nė anarki dhe luftėra mizore. Por pasoja mė e rėndė do tė ishte errėsira shpirtėrore. Ndryshimi i pozicionit tė yjeve, sjell kėshtu nė mėnyrė tė pakundėrshtueshme ndryshime fizike dhe psikologjike nė jetėn e pėrditshme tė njeriut.

Ky ėshtė njė cikėl qė pėrsėritet nga njė shenjė e Horoskopit nė tjetrėn, nė njė periudhė mesatarisht dymijėvjeēare. Nga tė dymbėdhjetė shenjat qė ka Horoskopi, pėrfitojmė njė proces lėvizjeje qė zgjat afėrsisht 25.975 vjet.

Pra, kemi me kėtė rast njė rrotullim tė plotė nė 360ŗ tė boshtit tė tokės. P.sh, nė 180ŗ shmangie, Poli i Veriut kalon nė pozicionin jugor dhe Poli i Jugut kalon nė opozitė. Ky konkluzion arrihet nga vėzhgimi i ngadaltė i shmangies tė tij. Kjo lloj lėvizjeje (shmangieje) prej 1ŗ e boshtit tokėsor, merr pothuajse 72 e 3/4 vjet. Pikėrisht kjo distancė e gjatė ėshtė e barabartė me jetėn mesatare tė njeriut nė tokė.

Astronomėt e quajnė kėtė fenomen, thjesht, njė vit kozmik. Pra, nė njė mesatare gati dymijėvjeēare nė tokė, ne pėrfitojmė vetėm njė shmangie prej 30ŗ tė boshtit tokėsor.

Le tė theksojmė se njeriu i lashtė duhet tė ketė qenė mjeshtėr i kėtyre kalkulimeve. Po mundohem qė t’i pėrmend kalimthi gjėra tė tilla, sepse neve na duhet qė tė vijmė nė tė njėjtin nivel tė kuptuari me ata qė ndėrtuan Dodonėn. Kjo logjikė do tė na ndihmojė nė zbėrthimin me lehtėsi tė rėndėsisė sė saj.

Arsyeja e vėrtetė se pėrse shqiptarėt janė njė popull mė shumė supersticioz se sa fetar, shfaqet pikėrisht tek baza e kėtyre njohurive tė cilat ata duket se i kanė zotėruar mrekullisht dikur.

Supersticioni ėshtė njė besim, dhe nga mė tė vjetrit gjithashtu dhe dihet qė ai i ka rrėnjėt drejtpėrdrejt tė lidhura me fuqinė e Zotit. E thėnė ndryshe, ata (shqiptarėt) me kujdes e zgjuarsi i shmangen shpesh fanatizmit tė sotėm fetar, i cili shumė tragjedi tė mėdha ka sjellė nė jetėn e njeriut. Kėshtu, duke i analizuar tė gjithė elementėt nė kompleks, ne mundemi t’i shohim gjėrat realisht. Dhe po realisht ne do tė kemi shansin qė t’i pėrmirėsojmė ato.


Dy fjalė mbi gjenezėn

Historia e njeriut fillon nė tė njėjtėn kohė me aktivitetin e trurit tė tij. Kėshtu e kanė pėrcaktuar studiuesit historinė. Gjė kjo qė konsiderohet tė ketė filluar gati 50.000 vjet tė shkuara. Nė fillim zbulimet mė tė rėndėsishme u konsideruan Muzika, Gramatika, Retorika, Drejtėsia, Prudenca, Matematika dhe Gjeometria, tė cilat kanė qenė tė lidhura siē thamė pak mė sipėr, me momentin e formimit tė psikologjisė sė njeriut tė sotėm modern.

Ato u quajtėn nė atė kohė "shtatė artet e lira" qė u bėnė themel i tė gjitha njohurive pėr shoqėrinė njerėzore. Po ta shikojmė me kėtė prizėm etimologjinė e fjalės art, ajo siē e dimė ka kuptimin e pėrsosmėrisė, pra Zotit! Pėrndryshe ėshtė elementi bazė qė e bėn praninė e Atij, si diēka konkrete nė mes njerėzve.

Ėshtė me vend qė tė theksojmė kėtu se artistėt janė misionarė, tė cilėt nuk bėjnė gjė tjetėr, por me formėn e artit qė krijojnė, zbresin mesazhe nė tokė tė cilat influencojnė nė mėnyrė tė pakundėrshtueshme nė jetėn e pėrditshme tė njerėzve. Le tė tingėllojė kjo si kujtesė e shkurtėr pėr disa shqiptarė tė prapė! Artistėt nuk janė kontingjent diskriminimi, dhe aq mė keq pėr t’u vrarė, ashtu siē bėhej gjatė regjimit komunist.

Ata janė pasuri kombėtare…!

Duke vazhduar mbi origjinėn dhe mėnyrėn se si ka filluar civilizimi nė tokė, pra periudha e parė e njeriut si qenie inteligjente, nga shkollarėt e sotėm ka qasje tė kujdesshme nė deshifrimin e skripteve tė vjetra.

Krahas kėsaj, po i kushtohet gjithnjė e mė shumė seriozitet gjurmėve tė shumta tė lėna nga vizitorė, (alienėt), tė ardhur nga distanca tė largėta kozmike, ku mendohet se jeta atje ėshtė mė e avancuar se nė planetin tonė. Shumė testamente dhe mbishkrime brenda mureve tė piramidave, janė zbėrthyer nga pėrmbajtjet e tyre dhe na kujtojnė shpesh njė gjė tė tillė megjithatė. <br /

Me pak fjalė, shkollarėt po deshifrojnė mendimin, komunikimin dhe vizionin e njeriut tė parė, duke u munduar tė hyjnė nėn lėkurėn e tij! Ata po pėrqendrohen gjithashtu nė rrjedhėn apo edhe nėnshtresat e civilizimeve tė tėra qė deri mė sot konsideroheshin krejtėsisht tė humbura. Nga kėto lloj pėrpjekjesh po arrihen rezultate tepėr tė rėndėsishme!

Ėshtė fjalė pėr piramidat e Egjiptit, Stonehencet, Atlantėt, Limurėt, Olmikėt, Ilirėt, Sumerėt, Babilonasit, Majatė, Actekėt, Inkasit dhe plot enigma tė sė djeshmes, tė cilat janė trajtuar si tabu apo mistere tė padeshifrueshme, tė zhdukura ose thjesht pjellė e miteve dhe legjendave.

Nė kėtė kontekst, ėshtė shumė me vend qė ta theksojmė se historia e shqiptarėve zė njė vend me peshė tė madhe nė historinė e civilizimit botėror. Por nė kėtė shkrimin tim, unė do tė fokusohem vetėm nė njė fakt, nė misterin e Dodonės… Po ēfarė fshihet brenda guaskės sė kėtij misteri…? Dhe a ia vlen qė ne tė gėrmojmė rreth kėsaj ēėshtjeje?!

Ē'dimė pėr Dodonėn?

Nė kuptimin e gjerė tė fjalės kurrgjė! Arsyet janė tė ndryshme, por ato mė tė rėndėsishmet janė historike. Nė kujtesėn e shqiptarėve Dodona ka ardhur e gjallė dhe e ruajtur vetėm nėpėrmjet gojėdhėnave, miteve dhe legjendave. Nė fakt, nė kėto mite e legjenda Dodona pėrmendet shpesh si vend i shenjtė.

Interesante gjithashtu ėshtė se mali i Tomorit thirret ende edhe sot "Mali i Zotit". Njerėzit e atyre anėve me respekt e quajnė atė "Baba Tomori"! Tek “Iliada”, Homeri me gojėn e Akilit thotė: "O Zot, mbret Dodonas Pellazgjik, qė banon n'ato vise tė largėta e sundon mbi Dodonėn dimėrkeqe"!

Nga gojėdhėnat thonė se mali i Tomorit quhej mė parė "Mali i tė Mirit". Semantika e fjalės "tė Mirit" zbulon krejt funksionin e veēantė tė kėtij mali! Ndėrsa Straboni e pėrshkruante kėshtu situatėn e terrenit tė thyer fizik pėr tė arritur deri nė Tomor: "Sado qė ėshtė i ashpėr e plot me male tė mėdhenj si Tomori e tė tjerė, Epiri dhe Iliria nxjerrin burra trima e tė menēur".

Kėshtu, me kėtė logjikė po tė vazhdoj, do tė pėrsėris se ē'thonė tė tjerėt qė janė tė shumtė padyshim. Por nė fakt, mė i rėndėsishėm pėr ne ėshtė zbulimi i funksionit tė vėrtetė tė Dodonės. Tek historianėt e vjetėr dhe shėnimet e tyre historike Dodona pėrmendet shkarazi, nė mėnyrė tė zbehtė dhe vetėm si njė fakt i pėrgjithshėm.

Le ta quajmė ndryshe kėtė gjė si pėrplasjen e parė me injorancėn apo kufizimet tė cilat i ka vuajtur jo pak herė historia jonė. Duket pra se nė rastin tonė ne kemi mė shumė mjegull, sesa informacion. Flasim pėr Dodonėn dhe pėr njė moment harrojmė qė e kemi fjalėn pėr origjinėn institucionale tė njeriut nė tokė.

Fakti i madh qė Dodona pėrfshihet e para dhe mė e vjetra nė listėn e 8-tė Orakujve tė parė dhe mė kryesorė, duke bėrė pjesė brenda rrjetit territorial tė kėtyre Orakujve, na shtyn tė mendohemi... Dhe nė listėn e kėtyre tetė Orakujve ishin: 1-Dodona, 2- Delphi, 3-Delos, 4-Cythera?…, 5-Omphalos?…, 6-Akrotin?…, Paphos?…,7- Tritoni?…, 8-El Marj?…, 9-Bendet! Emrat dihen, por disave prej tyre ende nuk iu ėshtė pėrcaktuar vendndodhja.

Pėr disa tė tjera gjithashtu nuk iu ėshtė qartėsuar pėrkatėsia, prandaj ato janė me pikėpyetje nė fund. Nga funksioni i tyre, pėrveē Dodonės dhe Delphit qė kanė pėrafėrsi me njėra-tjetrėn, tė tjerat janė tė ndryshme. Kodi i Orakullit tė Dodonės ėshtė ky: 1. Vendndodhja - mali i Tomorit, nė Qendrėn Perėndimore, 2. Pema simbol - Lisi 3. Planeti simbol -Saturni 4. Lindja Hyjnore - Qenia Humane prej "Ashtit tė Tokės"!

Ėshtė e pajustifikueshme qė nė programet apo tekstet e shkollave shqipe Dodona as qė zihet me gojė, qoftė edhe shkarazi. Sa pėr shkrimet e autorėve klasikė, tė ashtuquajturit greko-romakė apo bizantinė, terma qė po bėhen gjithnjė edhe mė tė dyshimta sot, me lehtėsi mund tė pėrmendim emra, si Homeri, Eskili, Platoni, Hesiodi, Herodoti, Tukididi, Plutarku, Straboni, Pindari, Plini, Apollodor Tekniku, Polibi, Titus Libius, Stefan Bizanti, Eustathi etj…

Disa prej kėtyre emrave i pėrkasin periudhės sė dytė, asaj Bizantine. Ndėrsa nė plejadėn e Rilindjes Evropiane deri nė ditėt e sotme, kemi emra tė shquar shqiptarė dhe tė huaj si Jeronim de Rada, Dhimitėr Kamarda, Shtjefėn Gjeēovi, Perikli Ikonomi, Myzafer Korkuti, Skėnder Anamali, Aleksandėr Stipēeviē, Nermin Vlora (Falaski), Aristidh Kola, Mexhit Kokalari, Rasim Bedo, etj.

Nga studiuesit e huaj le tė pėrmendim: J.G.Fon Han, Edvin Jacques, Michael Grand, Nikolas Hammond, Robert Temple, Erik Von Daniken, Robert D'angely, Enzo Gatti, John Wilkes, Eduard Gibbon, Agnes Savill, dhe plot tė tjerė.
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 30-04-13, 13:04   #20
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

Dielli - krijuesi i jetės sonė






Dielli i vetmi zot i vėrtetė pėr jetėn nė Tokė.


Fjala diell lidhet kryesisht me fjalen djale sepse edhe nga anglishtja kemi sun-son. gjithashtu na bie ne sy ngjashmeria midis fjaleve diell dhe djall.
Sipas filozofise kabala dielli eshte vizioni i bukurise dhe ka arkengjell rafaelin kurse ne disa raste mikaelin kundershtarin e luciferit.
Po ta shohim ne prizmin masonik simboli i diellit eshte nje rreth me nje pike ne mes. mos valle ka dicka qe fshihet prej shekujsh ketu. ia vlen te permendim faktin se shume fjale te vjetra shqipe perdoren ne ritualet masonike.

Ndoshta rrethi me nje pike ne mes ben fjale per dy yje ndoshta dielli yne dhe planeti i 12 nibiru si nje yll xhuxh qe hyn midis tokes e diellit dhe ben qe pamja te duket si nje sy i stermadh.
Ketu vihet ne pune me shume fantazia dhe imagjinata sesa logjika dhe arsyetimi. Gjithsesi kjo mund te jete nje hije e realitetit qe pritet te rizbulohet se shpejti.


Universi dhe sistemi Diellor lindėn nga shpėrthimi i quajtur Big-bėng. Elementet qė krijuan jetėn nė Tokė (njerėz, kafshė dhe bimė) erdhen nga distanca e largėt nė hapėsirėn ndėrmjet Marsit dhe Jupiterit, por disa edhe nga skajet e sistemit tonė diellor. Kėto elemente jetėsore kanė ardhur nė meteorė dhe asteroide rreth 3 miliard vite mė parė. Toka ka rreth 4, 46 miliard vjet qė ka lindur ashtu si edhe planetėt e tjerė tė sistemit diellor. Kur meteorėt goditėn Tokėn ata sollen me vete edhe tė gjitha elementet e jetės tė cilat nėn nxitjen e Diellit dhe reaksioneve kimike krijuan jetėn dhe ne evoluam (u zhvilluam) dhe u bėmė specie tė gjalla pėrmes energjisė sė Diellit. Ne kemi nevojė pėr dritėn e Diellit qė tė zhvillohemi, tė rritemi e tė jetojmė. Qė Dielli ėshtė zoti i vėrtetė nuk ėshtė thjesht mendim, por njė fakt real. Po tė vlerėsojmė anėn konkrete tė gjėrave Dielli ėshtė i vetmi zot pėr jetėn mbi Tokė. Ishte ai i pari qė nxiti gjallėrinė, sepse nga tė gjithė planetėt e tjerė Toka ndodhet nė largėsinė e duhur me tė pėr tė krijuar kushtet e jetės. Ndaj, nxehtėsia e Diellit ėshtė normale nė planetin tonė tė gjallė. Nė fillim Toka ishte plot vullkane, me kalimin e viteve asteroidet dhe meteorėt goditėn Tokėn. Forca e rėndesės sė Diellit i sistemoi meteorėt nė Tokė dhe u formuan malet. Kometat e akullta sollen ujin i cili u shkri nga Dielli dhe u krijuan detet e oqeanet. Uji duke kombinuar me dheun formuan barin, bimėt, pemėt...ajrin. Nga vullkanet nėndetare nisen tė krijoheshin qelizat e para jetėsore derisa evoluan duke pėsuar ndryshime ndėr vite, ashtu si krimbi qė kthehet nė flutur dhe kėshtu me rrallė....kafshė pas kafshe deri tek majmuni qė ngjan me njeriun, dhe nga majmuni i zhvilluar doli njeriu. Por kjo u desh pėr miliona vjet. Ky proēes quhet evolucion. Dielli jo vetėm qė nxiti dhe krijoi jetėn, por dhe ndikon nė punėt e pėrditshme: nga ai vjen shiu sepse Dielli ngroh oqeanet e detet, avulli i oqeaneve dhe i akujve ngrihet nė qiell dhe bėhet re dhe reja lėshon shi (ashtu siē ndodh tek tenxherja nė zjarr qė po t’i heqim kapakun avulli kullon si shi). Nė kėtė rast Dielli (babai ynė) duket sikur fekondon nėnėn Tokė. Dielli rrit bimėt dhe nga bimėt vijnė ushqimet, ushqehemi ne dhe kafshėt tė cilat na shėrbejnė neve pėr punė dhe si ushqim; nga bimėt bėhen edhe ilaēet dhe barnat e ndryshme qė na ndihmojnė tė shėrohemi. Pra, nga Dielli marrim jetė, energji, marrim dritėn dhe natėn (sepse toka duke i kthyer shpinen Diellit krijon natėn)...Ai na bėn tė zhvishemi sepse na sjell vapėn, na than rrobat, na shėron plagėt, krijon ngjyrat; Dielli na bėn tė bukur duke na nxirė trupin nė plazh. Vetė mosha jonė varet nga Dielli. Nga Dielli janė frymėzuar poetė dhe shkrimtarė. Por ai ka dhe veti negative: ai provokon edhe nxehtėsi pėrvėluese edhe shkatėrrim. Asgjė nė botė nuk ndikon mė shumė se Dielli. Ne e ndjejmė energjinė e tij, rrezet e tij tė shndritshme qė na bien nė fytyrė sapo zgjohemi nė mėngjes.

Nė kohėt e lashta, Dielli u quajt zot, pikėrisht sepse ishte ai qė mundėsonte jetėn, simbolizonte natyrėn, dritėn, ditėn. E kundėrta e Diellit ishte errėsira, qė nėnkuptonte tė keqen, tė zezėn, tė ftohtin, djallin. Natėn njerėzit primitivė ishin shumė tė ekspozuar ndaj rreziqeve, sulmeve tė kafshėve tė egra, tė ftohtit etj. dhe ishin tė varur plotėsisht ndaj kushteve tė natyrės. Pėr kėtė arsye "priftėrinjtė e parė" ndėrtuan tempujt e Diellit nė shenjė kulti nė malet mė tė larta, atje ku rrezet e Diellit preknin mė parė dhe me anė tė daulleve, lajmėronin popullsinė pėr lindjen e diellit, qė presupozonte lindjen e jetės.

Duke studiuar Diellin, si ylli mė i afėrt i planetit Tokė, lindi interesi ndaj astrologjisė dhe fenomeneve tė ndryshme astronomike. Vetė fjala hyjnore, nuk presupozon diēka tė shenjtė, mė shumė se diēka qė ka tė bėjė me yjet: hylli, hyje, hyjnor.. Dielli (ylli ynė) gjendet i pikturuar nė shpella 10 mijė vjet mė parė, apo dhe 6 mijė vjet tek sumerėt. Ky besim pagan dominoi, madje u pėrhap nė tė gjithė shoqėrinė njerėzore tė asaj periudhe. Mė pas evoloi dhe u pėrshtat nė shumė kultura, derisa kėto dije astronomike u keqpėrdorėn qėllimisht apo jo, pėr tė arritur judaizmi qė nxori besimin e parė monoteist, qė vinte nė qendėr vetėm njė Zot. E gjithė Dhiata e Vjetėr apo e Re, nuk ėshtė asgjė tjetėr veēse njė dije astronomike, me nė qendėr Diellin. Mė pas kėtė histori e kopjoi thuajse totalisht Bibla dhe mė pas biblėn Kurani, sigurisht duke bėrė dhe ndryshime.

Pėrpara dymijė vitesh, Dielli adhurohej nga shumė fise e popuj tė ndryshėm, nga mbretėr e perandorė tė lashtė. Egjipianėt, kur Dielli ishte nė pikėn mė tė lartė qiellore, nė mesditė, kur piramida nuk projektonte asnjė hije, i luteshin perėndisė mė tė madhe, Horus-it (Diellit). Njerėzit e lashtė i pėrcaktonin kohėn dhe stinėt nė bazė tė lėvizjes sė Diellit, duke caktuar nė kėtė mėnyrė ditė, muaj, vite; instrumenti i pėrdorur ishte ora diellore. Pėr njė filozof si Platoni Dielli simbolizonte autoritetin suprem: ai dhuronte fuqinė e shikimit. Jezu Krishti pėrfaqėson vet Diellin dhe apostujt e tij pėrfaqėsojnė 12 shenjat zodiakale. Pėr kėtė fakt ditėlindja e tij u vendos nga Papa me 25 dhjetor, kohė kur dita nis e zgjatet, ky proēes quhet Rilindja e Diellit ose Krishtlindja. Nė vitin 274 pas Krishtit, perandori Aurelio adoptoi Diellin si perėndi supreme tė Perandorisė Romake dhe pėrveē kėsaj, edhe familja e Kostandinit nderonte Sol Invictus-in (Diellin e Pamposhtur). Statuja e Kostandinit, nė Kostandinopoli, mbante kurorėn qė leshonte rreze tė perėndisė Diell. Po ashtu, Statuja e Lirisė nė Nju Jork mban rrezet e Diellit mbi kokė. Ne Bosnjė Hercegovinė, pranė Sarajevės, gjendet Piramida e Diellit. Qė nga lashtėsia, mbretėrit mbanin kurora me maja qė simbolizojnė rrezet e Diellit! Mbreti i fuqishėm i Francės, Luigji XIV, e quante veten “Mbreti-Diell”. Persianėt e lashtė, Aztekėt dhe fiset Maja i bėnin flijime atij. Nė Rodos tė Greqisė, statuja e Helios-it (Ilios =Diell) ishte njė ndėr simbolet mė tė madhėrishme pėr adhurimin e Diellit, e njohur me emrin Kolosi i Rodosit dhe ishte njė ndėr mrekullitė e botės antike. 14 vende sot nė botė mbajnė Diellin si simbol nė flamurin e tyre.

Populli ynė i Ilirisė sė lashtė, pėrpara ardhjes sė krishtėrimit, adhuronte dhe nderonte Apollonin (Diellin) si mė tė madhin perėndi: qyteti i lashtė iliro-romak qė shtrihet pranė Fierit mori emrin Apollonia, pėr nder tė Diellit. Fisi ilir i Peonėve e kishte Diellin perėndinė mė tė adhuruar.

Kulti i Diellit (besimi origjinal) tek shqiptarėt pasqyrohet edhe nė betė e tyre, dmth. kur bėjnė be e betohen pėr Diellin. Madje, betė me Diell e rreze dielli, si “pėr atė diell” e “pėr kėtė rreze dielli”, “pėr qiell e pėr dhe” hasen edhe sot e kėsaj dite tek shqipėtarėt. Malėsorėt bėnin kryq kur u binin rrezet e para tė Diellit nė agim. Edhe mallkimet pėrfshinin Diellin: “mos pafsh Diell me sy”. Dielli adhurohej si burim jetese, burim shėndeti, burim pjellorie dhe si objekt mbrojtės dobiprurės. Atij i faleshin nė mėngjes nė tė lindur, nė disa raste dhe nė perėndim tė tij. Shumė veprime me karakter bujqėsor e blegtoral duhej tė fillonin me tė lindur tė Diellit e jo mė parė, se kėshtu sjell mbarėsi e prodhimtari tė bollshme. Nė disa krahina veriore vajza duhej fejuar nė mėngjes nė tė rėnė tė Diellit e jo nė mbrėmje. Dielli i mėngjesit, sipas besimit popullor, ėshtė fat pėr vajzėn nė lumturinė e ardhshme bashkėshortore, nė trashėgimi, nė lindje tė djemėve. Martesat bėhen ditėn e dielė, nė ditėn e Diellit. Kur vdiste njeriu, kudo nė Malėsitė shqiptare ai do tė vendosej me fytyrė nga lindja e Diellit. Nė pelegrinazhe rituale nė majat e maleve nuk mungonin asnjėherė adhurimet e Diellit: ndezje zjarresh tė mėdha, kurbane, sidomos nė Ditėn e Verės, me 21 mars, apo me 22 qershor, festa qė simbolizojnė Diellin. Ditėlindja dhe Viti i Ri janė njė festė tjetėr pagane qė pėrfaqėsojnė revolucionin e Diellit, dhe janė festat mė tė festuara nė botė. Sot nė botė pėrdoret kalendari diellor.

Dielli ėshtė burimi konkret i jetės tokėsore, prej tij dhe prej planetėve tė sistemit tonė diellor varet fati i jetės sonė.

Napoleon Bonaparti ka thėnė: “Nėse do tė mė duhej tė zgjidhja njė fe, Dielli dhėnėsi i jetės, do tė ishte zoti im”.



The sun is the real god as proven by science and confirmed by the narrator
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 30-04-13, 13:14   #21
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

Kulti i Diellit dhe Hėnės


Besime popullore


Tė dy, Dielli dhe Hėna, janė simbole dhe motive tė zakonshme nė artin popullor shqiptar, si dhe nė tatuazhet. Dihet se ilirėt, banorėt e lashtė tė Ballkanit perėndimor, i pėrdornin simbolet e Diellit nė ornamentet e tyre, megjithėse nuk mund tė thuhet me siguri nėse kanė qenė pikėrisht kėto simbole qė kanė trashėguar shqiptarėt e sotėm. Edhe peonėt, tė cilėt jetonin diku ndėrmjet maqedonasve tė lashtė dhe dardanėve, e kishin njė kult tė diellit, tė cilin shkrimtari i shekullit II tė e. r. Maximus nga Tiri (Philosophoumena, 2.8, 6) e ka pėrshkruar si diell nė qendėr tė njė disku, majė njė shtize tė gjatė.
Kulti i Diellit tek shqiptarėt pasqyrohet edhe nė betė e tyre, dmth. kur bėjnė be e betohen pėr diellin. Madje, betė me diell e rreze dielli, si 'pėr atė diell' e 'pėr kėtė rreze dielli,' haseshin dikur mė shpesh se betė pėr Zotin dhe dėgjohen edhe sot e kėsaj dite.

Edhe nė letėrsinė gojore shqiptare bie nė sy pėrmendja e rrezeve tė diellit, qė u japin dritė guvave tė thella malore, etj. Festa e Shėn Gjergjit, gjithashtu, mund tė lidhet me njė festė tė lashtė tė diellit. Baroni Franc Nopēa (1877-1933) thotė se banorėt e Shalės dhe Planės (SH) bėnin kryq kur u binin rrezet e para tė diellit nė agim. Dielli,Hėna,Yjet

Nga mbijetojat e kulteve tė lashtėsisė ėshtė ruajtur kulti i Diellit. Mbeturinat e tij na shfaqen, qoftė edhe nė mėnyrė tė zbehtė, nė shumė fusha tė jetės e tė veprimtarisė sė banorėve tė vendit tonė: nė kulte bujqėsore e blegtorale, nė kulte tė mjeshtėrive, nė ritet kalendarike, nė krijimtarinė gojore tė popullit, nė artin popullor tė aplikuar, nė ciklin e jetės familjare, nė kultin e zjarrit e tė vatrės, tė ujit, tė maleve e kėshtu me radhė.

Nga autortė ndryshėm pėr kėtė kult janė nxjerrė nė dritė dėshmi jo tė pakta e janė dhėnė mendime tė rėndėsishme. Pashko Vasa qė mė 1879 vė nė dukje se Shqiptarėt betoheshin pėr Diell, pėr hėnė, pėr qiell, pėr dhe, nė gur e pėr elementė tė tjerė tė natyrės e jo pėr perėndi e shenjtorė tė krishtėrimit e tė islamizmit. Ai kėto betime i shpjegon si tė lashtėsisė shqiptare e me burim vendės. (Vaso Pasha Effendi, "E vėrteta mbi Shqipėrinė dhe Shqiptarėt", Tiranė, 1935, f. 42-43)

F. Nopēa qė nga fillimi i kėtij shekulli ka vėnė re se Shqiptarėt i faleshin Diellit sipas besimit pagan dhe se nderimi i majave tė maleve, i disa vendeve tė larta nė Shqipėri ka tė bėjė me kultin e diellit. (F. Nopēe, "Shqipėria. Pikėpamjet fetare", Arkivi i Institutittė Historisė, f. 46). Nė zbukurimet e xhubletės sė Malėsisė sė Madhe, nė shtroje e gjėra tė tjera tė qėndisura nė Malėsi tė Gjakovės, ėshtė i pranishėm motivi i diellit nė formė kryqi grepē (svastika), dhe kjo duhet konsideruar si trashėgimi e lashtė e popullit tonė.

Sh. Gjeēovi konstaton mbeturina tė forta tė besimit nė diellin tė shprehura nė tė falurit e diellit e nė tė dhėna tė tjera religjioze, duke i lidhur kėto me kultin e diellit e elementė tė tjerė tė mitologjisė nė llirė e Trakė. Mbi tė gjitha ėshtė me vlerė shqyrtimi qė M. E. Durhami i bėn kultit tė diellit tė shfaqur nė tatuazh nė Bosnjė, nė Hercegovinė dhe diēka nė Shqipėrinė Veriore, duke u pėrpjekur tė shpjegojė origjinėn ilire e trake tė kėsaj dukurie.

Nga tė dhėna tė ndryshme na del se dielli, deri kėto kohėt e vona ka qenė objekt adhurimi; atij i faleshin nė mėngjes nė tė lindur, nė disa raste dhe nė perėndim tė tij. Dielli adhurohej si burim jetese, burim shėndeti, burim pjellorie dhe si objekt mbrojtės dobiprurės.

Shumė veprime me karakter bujqėsor e blegtoral duhej tė fillonin me tė lindur tė diellit e jo mė parė, madje veprime bujqėsore e blegtorale qė fillonin pėr herė tė parė nė njė ditė tė caktuar tė pranverės; ajo ditė duhej tė ishte me diell( e jo e vrenjtur) se kėshtu sjell mbarėsi e prodhimtari tė bollshme. Nė Malėsi tė Gjakovės (Tropojės) kemi hetuar njė zakon tė lashtė sipas tė cilit vajza duhej fejuar nė mėngjes nė tė rėnė tė diellit e jo nė mbrėmje. Dielli i mėngjesit, sipas besimit popullor, ėshtė fat pėr vajzėn nė lumturinė e ardhshme bashkėshortore, nė trashėgimi, nė lindje tė djemėve.

Njė element me shumė rėndėsi pėr kultin e Diellit janė zjarret e vitit qė bėheshin nė krahina tė ndryshme tė Shqipėrisė nė Ditėn e Verės (fillimi i marsit), mė 22 qershor, diku nė korrik apo nė gusht nė maja malesh, kodrash dhe pranė shtėpive mė 24 dhjetor. Kėto zjarre rituale nė shekullin XX kanė karakter besimi por dhe argėtimi, por dihet se nė mitologjinė indoeuropiane kėto bėheshin pėr tė ndihmuar diellin, pėr t'i dhėnė fuqi atij, se edhe ai pastaj kishte pėr t'u dhėnė prodhimtari tė mbarė e begati nė jetėn familjare. Pra, besohej dikur se tė tilla zjarre rituale e fuqizonin diellin pėr tė prurė mė shpejt verėn, bimėsinė nė natyrė e bollėk nė prodhimtari.

Nė gunėn shqiptare, nė variantet e saj si veshje gruaje nė trevėn e Mirditės, Pukė, Malėsi e Lezhės, Mat e Krujė, ndeshim dendur simbole tė diellit nė formė kryqi, nė ngjashmėri tė svastikės, nė rrathė koncentrikė, spirale dyfishe etj. Nė xhubletėn e Malėsisė sė Madhe, tė Dukagjinit dhe tė Malėsisė sė Gjakovės (Nikaj - Mertur) ndeshim zbukurime me simbole tė diellit, tė hėnės, tė gjarpėrit, nga mė tė ndryshmet. Meqėnėse kėtė petk e kemi me origjinė tė lashtė ballkanase e mesdhetare, gjė qė na dėshmohet edhe nga zbulimet arkeologjike tė trevės ilire e mė tej, mendojmė se edhe zbukurimet me karakter mitologjik nė tė, pa mohuar shtresa tė ndryshme e ndikime tė mėvonėshme, si origjinė duhet t'i kėrkojmė te koha, te njė kohė e lashtė ballkanike.

Ėshtė kuptimplotė fakti qė nė ciklin e kreshnikėve dielli e hėna marrin pjesė aktive nė drejtimin e ngjarjeve. Nė kėtė cikėl flitet pėr Bjeshkėt e Diellit, si vende ku veprojnė kreshnikėt. Nė "Martesėn e Halilit" (Q. Haxhihasani. vep. cit. f. 75) Dielli e Hėna bashkė me Orė e Zana e zogj tė malit ndihmojnė kreshnikun pėr tė realizuar synimet e tij.

Po thot dielli: "A ndorja e eme!" Ka than hana: "A ndorja e eme!" Kanė thanė orėt: "A ndorja e jonė!" Zotafletdhijanėmal! Ēa ka qitun e ka thanė? - Sa tė bajė dritė ka ndoren dielli, T'errmen natė, ka ndoren hana, Armėt e brezit ja rue Zana!</i>

Betimet, mallkimet, urimet e shumta pėr diellin, qė pėrdoreshin nė jetėn e pėrditėshme si "Pėr atė diell qė shndrit token!", "Pėr atė diell qė vete lodhurl", "Tė thertė rrezja e diellit!", "Mos pafsh diell me sy!", "Qofsh i bardhė si drita e diellit!", "Pėr atė fytyrė tė Diellit", "Pėr atė sy diell", "Pėr atė diell qė vran e kthjell!" e kėshtu me radhė, konsideroheshin shumė tė forta e mendohej se bėnin efekt pėr mirė a tė keq nė jetėn e njerėzve.

Nė besimet popullore gjejmė pėrfytyrimin e Hėnės si grua dhe tė Diellit si burrė e ku flitet dhe pėrfėmijėt e tyre. Nė njė kėngė legjendare nga Arbėreshėt e Italisė vajza takohet me Kuēedrėn nė Malin e Kuēedrės dhe i thotė se "ėshtė e bija e diellit dhe e hėnės" (se ka pėr nėnė hėnėn dhe pėr babė diellin). Kuēedra donte ta hajė, por kur mori vesh kėtė e pėrshėndeti dhe e la tė lirė. (Q. Haxhihasani. "Kėngė popullore legjendare", f. 91). Megjithatė tek ne ka dhe njė variant qė e gjejmė te popujt e tjerė: Nė legjendėn popullore tregohet se hėna me diellin kanė qenė motėr e vėlla e nė ndonjė yariant tjetėr: burrė e grua. Hėna dikur paska pasur dritė tė madhe porsi dielli. Kallzohet se ndėr kohė tė vjetra hėna u grind njė herė me diellin e ky i ra me njė shplakė aq tė fortė sa i plasi njėrin sy e prandaj tani hėna nuk e ka mė dritėn e gjallė si dielli. Kėtė legjendė e gjejmė nė gjithė Labėrinė. ( K. Kamsi, "Besime tė popullit nė Labėri", "Dituria", Tiranė, 1928, Nr. 8, f. 309-310). Nė Smokthinė besohej dikur, se kurzihej hėna (kur ndodhte eklipsi i hėnės) e kishin zėnė shkėmbinjtė, lubia ose kauri. Nė Kurvelesh tregohej se atė e zinte Kuēedra, qentė e tėrbuar ose lugati e nuk e lenin tė lėshonte dritė mbi tokė. (K. Kamsi. Art. cit. "Dituria", 1928, f. 311).

Nė Veri, nė zbukurime tė ndryshme, na paraqitet hėna me rreze ashtu si edhe dielli; kjo tė kujton legjendėn nė fjalė. Nė popullin tonė tė zėnėt e hėnės a tė diellit mbahej si njė shenjė shumė e keqe. Deri nga fillimi i shekullit XX, kur zihej hėna ose dielli, qisnin me pushkė ose hidhnin pėrpjetė urė zjarri, pėr tė frikėsuar Kuēedrėn a Lubinė, pėr ta bėrėqėtėlargohen.

Nė Smokthinė ndėr pleq e plaka tregohej se hėna na qenka njė grua e shenjtė. Prandaj ditėn e hėnė nuk preknin punė me dorė, ose po tė punonin, besonin se nė jetė do t'u ndodhnin fatkeqėsira dhe se natėn u shfaqej hėna si grua dhe u tregonte tė gjitha tė kėqiat qė do t'u ēonte atyre qė nuk nderuan ditėn e saj. Nė legjendėn popullore me natyrė mitike ndonjėherė dielli e hėna paraqiten si vėlla e motėr e njėkohėsisht si burrė e grua ashtu si edhe nė popujt e tjerė indoeuropianė.

Nė popullin tonė me fazat e ndryshme tė hėnės lidhej ēdo veprimtari bujqėsore, blegtorale dhe nga ato qė kishin tė bėnin me zeje e mjeshtri tė ndryshme.

Kudo ndėr Shqiptarė, nė malsi mė tepėr, kur nė tė marrė tė diellit del hėna e re, fėmijtė dhe vajzat e rritura i drejtoheshin hėnės me lutje e formula tė veēanta magjike, pėr fat« mbarėsi nė jetė. Ja njėra nga kėto formula magjike, me tė cilėn vajzat i drejtoheshin hėnės: "Hėnė e re, / vashė e re! / Unė nė punė, ti nė gjumė, / Unė shėndet e ti gėrshet". (J. Nushi. Mitologji e besime nė Myzeqe, "Etnografia Shqiptare", V. 1974, f. 336).

Mendojmė se hyjnizimi i hėnės nė popullin tonė nė njė masė kaq tė madhe ka tė bėjė me ndonjė hyjni tė lashtė ktonike vendėse me atribute tė bujqėsisė dhe tė jetės familjare. Po Hėna na del edhe si e lidhur me Zanėn, me natyrėn e virgjėr, pra si hyjni e natyrės. ėshtė ndėrkohė edhe mbrojtėse e grave. Kuptohet qartė se kėto mbeturina besimesh nė hėnėn, nė diellin e nė elementė tė tjerė tė natyrės ishin shprehje e atij kompleksi tė besimeve pagane qė lidhej me natyrėn.

Me interes ėshtė kulti i diellit nė lidhje me tė vdekurit. Kur vdiste njeriu, kudo nė Malėsitė shqiptare ai do tė vendosej me fytyrė nga lindja e diellit: nė shtėpi, nė oborr, kur pushonin rrugės pėr te varrezat dhe nė varr; ky ishte njė rregull i prerė dhe i lidhur me besime tė lashta. Vlen tė theksohet kėtu se arkeologėt tanė nė varret e Mesjetės sė Hershme tė varrosurit i kanė gjetur me fytyrė nga lindja. (H. Spahiu. - Gėrmimet e vitit 1961 nė varrezėn e hershme Mesjetare tė kalasė sė Dalmacies, "Studime historike" 3.1964, f. 77). Kėtė pozicion varrimi e gjemė dhe nė disa varre tė lashta ilire, ashtu si dhe nė popuj tė tjerė tė Lashtėsisė.

Deri nė kohė tė vona ėshtė ruajtur tradita qė pėrjashta varrit tė bėhej njė rreth gurėsh tė vegjėl tė bardhė, p.sh., nė Labėri, nė Mirditė, nė Malėsi tė Madhe etj. Mendojmė se kjo ka tė bėjė me kultin e diellit. dhe kjo ėshtė po ajo unaza apo rrethi i gjerė me gurė qė gjendet nė tumat ilire dhe qė ka tė bėjė me kultin e diellit. Pra edhe kėtu ekziston lidhja logjike nga Lashtėsia e deri nė Kohėn tonė. Kėtė dukuri nė varrime e ndeshim dhe nė popuj tė tjerė tė Europės. ndoshta kjo ka tė bėj me kultin e diellit, por mund tė jetė dhe njė kontaminim me kujtimin legjendar tė tė ardhurit tė europianėve nga Vendet e Lindjes, pra nga lindja e diellit. Ky kujtim i mjegulluar i prejardhjes, ky skenar mitiko-ritual i drejtimit nga vendi i imigrimit ndeshet dhe nė popuj tė Oqeanisė e gjetiu. Pra ėshtė njė kujtim i migrimeve tė lashta nga Azia, migrime indoeuropiane e tė tjera si kėto.

Nė kryqet e varreve nė Malėsi tė Madhe, nė Nikaj-Mertur, nė gjithė Dukagjinin (S. Anamali - Njė varrezė e Mesjetės sė Hershme nė Bukėl tė Mirditės, "lliria", 1972, f. 213) dhe nė disa vise tė tjera malore tė Shqipėrisė janė tė rėndomta motivet e diellit e tė hėnės tė paraqitura bashkarisht nė tė njėjtat vende. (Nė lidhje me motivet pagane: dielli, zogj, hėna e tė tjera, nė kryqet e varrezave tė Malėsisė sė Madhe, tė Dukagjinit e Nikaj-Merturit, material me rėndėsi mė kanė dhėnė gojarisht, A. Gjergji dhe K. Ulqini). Ekziston dhe mundėsia e ndikimit islam, qė doemos diku - diku ėshtė e dukshme, por pėr kultin e hėnės kemi dhe njė traditė tė fortė vendėse. Ka tė drejtė E. Durham qė kėto motive tė diellit e tė hėnės nė varre i lidh me besimet e lashta nė kėta trupa qiellorė.

Nė lidhje me kultin e Diellit do te pėrmendim se ka ekzistuar ndėr Shqiptarė nė malėsitė e Jugut e tė Veriut, kulti i disa vendeve tė larta ose maja malesh qė adhuroheshin; njerėzit u faleshin nė mėngjes me tė lindur dielli. Nė shumė raste kėto ishin vende ku nė data tė caktuara tė vitit zhvilloheshin ceremoni qė kishin tė bėnin me diellin, po dhe me elementė tė tjerė tė natyrės. Kėshtu vendėsit ngjiteshin nė majėn e malit Rumia (Rumia: mal nė 1 perėndim tė liqenit tė Shkodrės, nė trevėn e Malit tė Zi), me nga njė gur nė dorė qė e hidhnin nė vendin e shejtė nė majė, ditėn e Rushajave pa rėnė dielli dhe me tė lindur i faleshin atij. Kėshtu veprohej edhe nė Gjallicė tė Lumės nė njė ditė tė caktuar tė gushtit. Veprime tė tilla rituale bėnin nė Majė tė Pashtrikut banorėt e Malėsisė sė Gjakovės e tė Rafshit tė Dukagjinit. Tė tilla rite bėheshin edhe nė maja tė tjera malesh nė Shqipėh. (Majat mė tė njohura ku bėheshin pelegriazhet e zhvilloheshin ceremoni kushtuar diellit nė ditė tė caktuara tė vitit, nė disa vende Ditėn e Verės, diku pėr Shėn Gjergj, diku mė 20 korrik, diku nė gusht a data tė tjera tė vitit, ishin kėto: Mali i Kėndravicės nė Labėri, Ēuka e Tomorrit nė Berat, Sarisalltiku tė Krujė, Gjallica e Lumės, Rumia afėr liqenit tė Shkodrės, Pashtriku nė Malėsi tė Gjakovės. Maja tė nderimit pagan kemi shumė nė Shqipėri. Maja e Shėlbuemit afėr Lezhės; nė Alpe: Maja e Shkėlzenit, Maja e Hekurave, Maja e Koritnikut. Tė tilla ishin edhe Maja e Sukaj nė Grudė, Maja e Runės, maja e Dervishės nė Macukull (Mat). Nė pelegrinazhe rituale nė majat e maleve nuk mungonin asnjėherė: tė falurit diellit, ndezje zjarresh tė mėdhenj (e kjo bėhej mė tepėr pėr Shėn Gjergj dhe nė Shėn Mėri tė gushtit), kurbane, pėrveē ceremonish e veprimesh tė tjera.

Duhet tė shėnojmė kėtu se kulti i Diellit, duke qenė njė fenomen universal, na shfaqet nė popuj tė ndryshėm tė botės dhe mad nganjėherė dhe me tė njėjtat tipare si edhe nė Shqiptarė. Kėshtu, p shembull, Persianėt e vjetėr (para 2000 e ca vjetėsh) tempujt e ty kushtuar diellit, hėnės, ujit e tokės, i kishin nė maja tė maleve dhe at bėnin flijime kushtuar diellit. (Gerodot, Istorija, Leingrad, 1972, f. 54, 131).

vijon
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 30-04-13, 13:15   #22
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

vijimi

Kulti i Diellit dhe Hėnės


Besime popullore




Edhe nė Kinė, deri nė kohė tė vona (rreth shekullit XIX e deri r fillim tė shekullit XX) janė ruajtur tempuj kushtuar diellit nė vende ngritura e maja malesh. (L.J. Shenberg, vep. cit., f. 508-509). Nė lashtė kulti i diellit ka qenė i fortė thuajse nė tė gjithė vendet e Lindjes sė Afė si nė Mesopotami, Asiri, Egjipt etj. (Po aty. f. 500-525). Mali Sinai r afėrsi tė Jeruzalemit, Hebroni, Ararat nė Irak, e disa tė tjerė ishin r lashtėsi vende kulturore e pelegrinazhi, pra maja malesh tė shenjta, l njerėzit luteshin si besimtarė e bėnin flijime; ēonin atje dhurata ndryshme.

Qė kėto shfaqje tė kultit tė Diellit tek ne kanė origjinė tė lashtė, k s'ka asnjė dyshim. Mund tė pėrmendim me kėtė rast ekzistencėn kėtij riti te Peonėt nė majėn e Malittė Pangjeut. (N. Svoronos, Journ international d'Archeologie Numismatique, dirigė et publiė par svoronos, Paris-Athenes, 1919, f. 78-79 dhe 127). Sipas njė autori anl (Eskilit), Orfeu ngjitej para agimit nė majėn e Pangjeut (Po aty. f. 1 78-79, dhe 127) pėr t'iu falur diellit nė dukjen e tij tė parė, sepse pėr dielli ishte perėndia mė e adhuruar. Livi (T. Livi., "Urbe Condita", Libi XL, f. 21-22) na dėshmon se nė vitin 181 p.e.sonė nė majė tė Ma Hem (afėr Peonėve) kishte njė altar kushtuar diellit e njė kushtui Jupiterit, te tė cilėt bėheshin flijime kushtuar diellit. Edhe Maja Shelbuemit, afėr Lezhės, ku arkeologėt tanė (F. Prendi, K. Zheku, "Qyfc ilir i Lisit, origjina dhe sistemi i fortifikimit tė tij". 1971, f. 156 dhe 166 kanė gjetur shenja muresh tė kohės sė llirėve, nė kėto kohėt e fundit r del si vend i kultit pagan e pikėrisht i kultit tė diellit nga llirėt e deri r kohėn tonė, njė dukuri e pėrgjithėshme e lashtėsisė Ballkanike.Duke ditur se nė pėrgjithėsi majat e kultit tė diellit kanė shėrbyer tė tilla qė nga lashtėsia, atėhere duhet menduar se ky kult mund tė ruh vetėm nga banorėt qė jetuan pėr shekuj tė tėrė nė afėrsi tė kėty majave. Pėr kultin e majve tė diellit te llirėt e Trakėt kanė shkruar auto tė ndryshėm antikė. Edhe arkeologėt kanė gjetur materiale tė ndryshm altarė, rrenoja, tempuj, monedha, tė cilat lidhen me kultin e majave diellit te llirėt. Nga Heroditi na dėshmohet se nė luginėn e Vjosės (Herodot., vep. cit. I., IX-93, f. 444) mbaheshin nė njė shpellė njė tufė dhenėsh "tė shenjta", kushtuar diellit. Kjo ndodh pikėrisht nė njė vend siē ėshtė Malėsia e Labėrisė, ku kulti i diellit me maja tė larta ėshtė shumė i dukshėm. Nė tė mirė tė origjinės ilire tė kultit tė majave tė larta na flasin dhe disa dėshmi arkeologjike.

Arkeologėt Z. Milter e V. Shmid kanė zbuluar nė Norik, nė dy maja, dy tempuj ilirė me altarė flijimesh kushtuardiellit. Svoronos na paraqet disa dėshmi pėr Pangjeun si "mal i shenjtė" kushtuar kultit tė diellit (J. Svoronos, vep. cit., f. 78-79 dhe 126-127) nė Peonėt. Kėtė e vėrtetojnė ndėr tė tjera koleksionet e monedhave (Po aty. Tė shihet tabela nė fund tė veprės sė autorit) me motivet e diellit tė gjetura nė kėtė mal dhe altarė kushtuar diellit. Dhe Taloci (Thallooczy, "Historiae motshme...", "Agimi", 1919, Nr. 4, f. 528) na thotė se llirėt e Trakėt, tempujt e tyre kushtuar diellit, i kishin tė rrumbullakėt e tė ndėrtuar nė vende tė larta.

Tė shumta janė motivet e diellit e tė hėnės nė ornamentikėn popullore. Si elementė shumė tė qartė tė mbeturinave tė kultit tė diellit janė svastika, rrathėt koncetrikė dhe motive tė tjera tė diellit nė objektet e kulturės lėndore, nė zbukurimet e veshjeve popullore, nė punime tė ndryshme tekstili; nė gdhendje nė gurė (nė dyert e shtėpive, nė oxhaqet e vatrės, nė kryqe e gurė tė varreve), nė punime druri nga mė tė ndryshmet (djepa, hambarė, furka, tryeza, arka, enė ushqimi e vegla muzikore, karrige e tavane shtėpish, nė vezė tė ngjyera rituale, nė tatuazh e kėshtu me radhė).

Nė pėrgjithėsi, mendojmė se nė paraqitjen artistike tė kėtyre motiveve kemi tė bėjmė me veēori vendėse pėr faktin se diellin e rrezatuar, rrathėt koncentrikė, vijat e valėzuara, paralele e tė thyera, hėnėn, tė gjitha kėto tė kombinuara, i gjejmė si elementė shumė tė dukshėm si tek ilirėt, nė Kulturėn e Arbėrit nė Mesjetėn e Hershme dhe tek Shqiptarėt e, aq mė tepėr nė forma tė thjeshta e arkaike. Lidhja e kultittėhėnės me shumė dukuri sociale ekonomike tė traditės vendėse e sqaron mė sė miri kėtė gjė.

Ėshtė e vėrtetė se motivet e hėnės nė ornamentikė, nė njė masė tė dukshme tė tyre, janė rrjedhim i ndikimeve tė islamizmit, por kjo natyrisht e mbėshtetur nė njė traditė tė fortė vendėse. Kėtė e vėrteton dhe fakti se tė tilla motive tė hėnės i gjejmė me shumicė nė zona qė ishin nėn ndikimin krishtere ku nuk kanė depėrtuarshumė elementėte islamizmit.

Edhe vendet ku janė gdhendur motivet e diellit, si oxhaku i vatrės familjare, gurėt e derės sė shtėpisė, djepi i fėmijės, tryeza e bukės, gurėt e varreve, dėshmojnė pėr karakterin religjioz, magjik, mbrojtės qė kishin dikur kėto zbukurime.

Motivet e ndryshme na e paraqesin diellin dhe nė pozicione tė ndryshme: nė lindje, nė zenit e nė perėndim; nė rrugė nė vijė eliptike e lineare. Nė legjendat e pėrfytyrimet e vjetra religjioze dielli e hėna nė shumė raste paraqiten bashkė me zbukurime veshjesh, nė kryqe varresh, nė tatuazh etj. Nė dėshmitė etnografike kėto motive na paraqiten nė forma nga mė tė thjeshtat e deri te mė tė ndėrlikuarat, (forma floreale, zoomorfe dhe antropomorfe etj).

Pėr origjinėn ilire tė kėtyre motiveve flet fakti se ato i gjejmė nė forma mė tė ndryshme nė dėshmitė arkeologjike tė Mesjetės sė Hershme, pastaj tek llirėt e Protoilirėt, nė objekte qė konsiderohen thjesht vendėse. Me rėndėsi tė veēantė paraqitet njė koleksion i tėrė monedhash nga Peonia (i shekujve V-IV para Kr.) qė na i paraqet motivet e diellit qė nga mė tė thjeshtat e deri tek mė tė ndėrlikuarat. (Svoronos, vep. cit., f. 1 -37 dhe 19 tabela nė fund tė veprės).

Natyrisht, duke qenė i pranishėm kulti i diellit, me pėrfytyrimet pėrkatėse dhe nė popujt e tjerė tė Ballkanit, tė Europės, tė Mesdheut e tė Lindjes Aziatike, duhet tė jemi tė matur nė zanafillėn e tij nė njė etni tė veēantė. Material me vlerė nė kėtė vėshtrim japin edhe punimet e arkeologėve e ilirologėve tė ndryshėm, pėr artin ilir e pėr svastikėn tek llirėt. (A. Stipėevic, "Svastika", (crux gammata) kod starih lliria, "Gjurm Alb.", Prishtinė, 1970, nr. 1 -2, f 109-127). Kurse pėr Mesjetėn e Hershme ata i venė re nė mėnyrė tė veēantė kėto dukuri nė stolitė prej metali tė Kulturės sė Komanit.

Njė element me rėndėsi pėr kultin e diellit e tė hėnės ėshtė edhe tatuazhi, i cili na dėshmohet pothuajse nė tė gjithė Shqipėrinė. Midis motivesh tė tjera, nė tė na paraqitet dhe dielli dhe hėna. M. E. Durhami, qė ka bėrė kėrkime tė posaēme nė lidhje me kėtė nė Bosnjė, nė Hercegovinė e diēka nė Shqipėrinė Veriore, ka vėnė re se nė tatuazh, nė mėnyrė tė rėndomtė na paraqiten dielli e hėna bashkė. (M.E. Durham, vep. cit. f. 101 -142). Autorja mendon se kėtu kemi tė bėjmė me kultin e lashtė tė diellit e hėnės ndėr llirėt e se tatuazhi s'ka tė bėjė fare me Grekėt, as me Romakėt e as me Sllavėt qė erdhėn mė vonė nė kėto anė. Ky mendim gjen mbėshtetje te Herodoti, te Straboni, Ciceroni e Plutarku, tė cilėt na bėjnė tė ditur se tatuazhi ishte njė zakon i Japodėve e i gjithė fiseve tė tjera ilire e trake tė cituar prej saj.

Ballafaqimi i motiveve tė ndryshme tė diellit e tė hėnės qė na japin dėshmitė etnologjike, me ato qė na jep arkeologjia dhe autorė antikė, na lejojnė tė mendojmė se kėtu kemi tė bėjmė me njė vazhdimėsi tė simbolikės sė diellit e tė hėnės qė nga llirėt, nė Mesjetė e deri nė ditėt tona dhe se kjo simbolikė dikur ėshtė pėrdorur nė funksion magjik, mbrojtės, fatsjellės. Po nga ana tjetėr kjo duhet parė si njė traditė mbarėballkanike e mesdhetare e nga kjo vėrejmė njė mjegullsi nė rrėnjėt e lashta tė kėsaj dukurie.

Mitologė tė ndryshėm tė kohės sonė, duke u mbėshtetur nė dėshmitė e lashta, pohojnė se nė Greqi dhe nė Romėn klasike dielli e hėna nuk kishin ndonjė farė kulti tė dukshėm nė panteonin e tyre. Platoni pohon, qė nė kohėn e tij, fqinjėt e Grekėve, barbarėt, e adhuronin diellin, ndėrsa Grekėt, thotė ai dikur do ta kishin adhuruar, por, nga ana tjetėr, shton se nė kohė tė tij, nė Greqi s'kishte ndonjė kult, veēse nė ishullin Rodi, ku ndoshta ishte me origjin tė huaj (Plato, Cratylua, p. 397, C. cituar: M.P Nilson, The Origin of Belif amog dhe grecke in the Divinity of the Heavenly Bodies. The Harvad Theological Revievv, 1940, f. 1). Mendojmė se kėtu ėshtė fjala pėr llirėt e Trakėt si adhurues tė diellit. Maksimi prej Tiri na dėshmon se fisi ilir i Peonėve e kishte diellin perėndinė mė tė adhuruar dhe e paraqiste nė formėn e njė disku tė vendosurmbi njė purtekė. (Svoronoe, vep. cit., f. 18).

Herodoti na sjell njė legjendė maqedonase sipas sė cilės, Perdika (ilirian) i ardhur nė Lebias, nga viset e llirisė, e adhuronte diellin si perėndi qendrore dhe kishte besim nė fuqinė fatprurėse tė tij. Ai i falej diellit dhe e vizatonte nė tokė nė formė rrethi. (Herodoti, vep. cit. VIII -137, f.413).

Disa mitologė tė kohės sė sotme mendojnė se Apolloni grek nė disa cilėsi tė perėndisė sė diellit dhe si emėr ishte me origjinė iliro-trake. Praninė e kultit tė diellit nė ishujt Liperi tė Siēelisė dhe nė Majė tė Etnės nė antikitet. Bonfante e shpjegon si tė origjinės ilire.

Dukuritė e kultit tė diellit, tė hėnės, tė yjeve, ashtu si dhe tė dukurive tė tjera mitologjike ndėr Ballkanas dhe vazhdimėsinė e tyre ndėr Shqiptarėt, nuk mund t'i marrim tė shkėputura e tė veēuara nga ndikimet reciproke me botėn greke e romake dhe mė vonė nga vala e dyndjeve tė fiseve barbare qė erdhėn nė Mesjetėn e Hershme nga Veriu e nga Lindja e Ballkanit. Nė kultin e hėnės, mendojmė se, pavarėsisht nga shtesat e ndryshimet, fijet e lidhjes sė kulteve ilire me ato shqiptare nė pėrgjithėsi janė tė pashkėputura, e sidomos kur ėshtė fjala per diellin. Nga ana tjetėr, duhet menduar me arsyetim, shfaqjet e ndryshme tė kultit tė diellit kanė te thuash natyrė universale.




Faltoret e Diellit


Disa vjetė mė parė u zbulua n'Austri kryeqyteti i krahinės Noricum qė banohej prej Ilirėsh. Thirrej Noreia dhe gjėndej nė malin Lugenboden. Ndėr sa ndėrtesa tė tjera u zbulua edhe pallati mbretror dhe, jo shumė lark kėtij, njė tempull i goditur nė tė tretin shekull p.e.s.. Ky tempull ėsht i rrumbullakėt, me tetė metra diametėr dhe i rrethuar me njė postrehė, pullazi i sė cilės mbahej, si duket, me shtylla tė drunjta. Nė mes ishte altari, i pėrbėrė prej katėr rrasash tė tė mėdha e tė rėnda, tė latuara e tė ngritura mbi tokė. Ndėn altar ndodhej vatra e zjarmit pėr flit qė truheshin. Ndonjė statujė Perėndije nuk u gjet nė kėtė vėnt tė shėnjtė, pse besimi i Ilirvet ishte pa ikona. Por mėnyra e ndėrtimit tė kujton me njė herė tempujt e vjetėr tė Romės ku nderohej dielli.

Nė majė tė njė kodre qė gjėndet pranė katundit Igls nė malsi tė Tirolit, Zonja Miltner ka zbuluar njė tempull tjetėr ilir, nė mes tė tė cilit u gjet shtrirė njė rras’ e madhe qė pėrbėnte altarin. Nė mėngjes, kur dielli dilte pėr tė parėn herė nė buzė tė malit, rrezet e tij binin mu nė mes t'altarit duke-kaluar nėpėr njė gallustėr tė hapur, pėr kėtė qėllim, nė pullas. Qė kjo ndėrtesė ėsht faltore nuk duhet tė kemi asnjė dyshim; varret rreth - e - rrotull sajė vėrtetojnė se, njė soj si sot, edhe Ilirvet tė moēėm i u pėlqente t'i varrosnin tė dashurit e tyre afėr tokės sė bekuar.

Arkeologėt Z. Milter e V. Shmid kanė zbuluar nė Norik, nė dy maja, dy tempuj ilirė me altarė flijimesh kushtuar diellit.

Livi (T. Livi., "Urbe Condita", Libi XL, f. 21-22) na dėshmon se nė vitin 181 p.e.sonė nė majė tė Malit Hem (afėr Peonėve) kishte njė altar kushtuar diellit e njė kushtuar Jupiterit, te tė cilėt bėheshin flijime kushtuar diellit.
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 30-04-13, 13:22   #23
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

Kulti i Diellit


Fuqia e Diellit

Shumė popuj i kanė adhuruar forcat e natyrės, mė e shkėlqyera e tė cilave ėshtė Dielli.

Pėr njė filozof si Platoni Dielli simpolizonte autoritetin suprem: ai dhuronte fuqinė e shikimit, qė pėrfaqėson edhe fuqinė e introspeksionit. Dielli ėshtė dritė dhe zjarr dhe shumė mistike tė tė gjithė botės e kanė pėrshkruar pėrvojėn e tyre mė tė lartė nė terma drite.

Por nėse Dielli sjell dritė dhe ngrohtėsi, jo mė pak ai provokon edhe nxehtėsi pėrvėluese edhe shkatėrrim. Rrezet e tij shpesh janė pėrkufizuar shigjeta.

Drita dhe errėsira janė nė luftė kundėr-njėra tjetrės, pėr kėtė arsye besimet qė venė nė qendėr Diellin kanė qėnė shpesh tė prirura ndaj militarizmit. Dy shembuj do tė jenė tė mjaftueshėm pėr ta kuptuar kėtė.

Zarathustrizmi, zanafilla e tė cilit sipas gjasės i pėrket mijėvjeēarit tė dytė para Krishtit, u bė besimi zyrtar i dinastisė akemenide nė Persinė e shekullit tė gjashtė. Ai vinte nė qendėr luftėn midis forcave dhe kaosit, tė dritės dhe tė errėsirės, dhe Dielli ishte njėra prej forcave qė luftonte nė krah tė rregullit dhe tė dritės.

Njė shembull tjetėr i kultit “diellor” vjen nga njė periudhė nė tė cilėn, pas njė shekulli paqeje e qetėsie, Perandoria Romake u gjend pėrballė njė shekulli luftėrash dhe shkatėrrimesh. Nė kėtė klimė ankthi, romakėt kėrkuan njė tjetėr kampion hyjnor dhe e gjetėn tek Dielli, Sol Invictus – Dielli i Pamposhtur.

Nė vitin 274 pas Krishtit, perandori Aurelio adoptoi Diellin si perėndi supreme tė Perandorisė Romake dhe pėrveē kėsaj, edhe familja e Kostandinit nderonte Sol Invictus-in (Diellin e Pamposhtur). Kur ishte duke marshuar mbi Romė, Kostandinit iu shfaq vegimi i famshėm i kryqit tė vėnė mbi Diellin, njė vegim qė vinte nga perėndia e tij familjare.

Ai, nė formėn e monogramės sė Kostandinit (ose shpesh edhe tė Krishtit) nė njė rreth, paraqiste inicialet e emrit tė Krishtit (ose Jezu Krishtit) tė vendosura nė njė rreth diellor. Kostandini ishte nė fakt njė sinkretist dhe statuja e tij nė Kostandinopoli mbante kurorėn qė leshonte rreze tė perėndisė Diell, tė bėrė, siē besonte ai, me gozhdėt e ardhura nga kryqi i Jezusit. Perėndia e tij ishte njė perėndi lufte dhe jo paqeje.

Megjithatė Dielli, me fuqinė e tij supreme, ashtu si pėr luftė mund tė fliste edhe pėr paqe. Sundimtarėt persianė ishin pėr universalizmin e pėr tolerance dhe, mbi tė gjitha, syri diellor qė gjithēka sheh ekzistonte pėr tė dhėnė drejtėsi. Persianėt ishin veēanėrisht tė vendosur nė mbajtjen e fjalės, besonin tek vlera dhe tek rėndėsia e sė vėrtetės, e ndershmėrisė dhe e drejtėsisė.

Pėr kėtė arsye, edhe pse paqja nuk ėshtė njėra prej vlerave mė tė larta tė zarathustrizmit tradicional, ky besim paraqet prapėseprapė aspekte positive e paqėsore.

Ja pėrse persėt, duke ndjekur monoteizmin e Zarathustrės, kanė qėnė njė popull paqėsor: ata nė fakt e shtynė perandorin mogul Akbar t’i besonte dialogut dhe jo shpatės pėr tė pėrhapur besimin fetar. Qė atėherė persėt kanė qenė nė vijėn e parė pėr zhvillimin e filantropisė dhe tė pėrgjegjėsisė shoqėrore.


Dielli ne Tarot





Letra me pozitive ne tarot esht letra e Diellit. E vetmja leter qe ruan kuptim te plote pozitiv edhe kur ne fall del permbys.











Mban vleren 19 dhe kjo sesht e rastesishme pasi 19 reduktohet ne 10 dhe 10 ne 1 sipas numerologjise. Dielli esht leter e drites, pozitivitetit, energjise, harmonise, gezimit, lumturise, shendetit, sherimit, femijes etj etj.
Lidhet astrologjikishjt me Diellin si trup qiellor.
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 19-05-13, 16:18   #24
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

Legjenda e Rozafes



Krenare ngrihet mbi Bunėn e gjerė dhe mbi qytetin e Shkodrės kėshtjella e lashtė e Rozafatit.Kur ėshtė hedhur guri i parė i nė themelet e kėsaj kėshtjelle? S’dihet . Historia e saj humbet nė mjegullėn e lashtėsisė ilire, banorėve tė mocėm tė kėsaj mėnge.

Njė gjė dihet mirė e qartė ; atė e kanė pasur dikur labeatėt dhe pastaj Ardianėt, qė ishin fise tė forta ilire.Nė atė kohė tėrė bregu i kėtejshėm i Adriatikut, gjer nė Tergestenin e bujshme apo Triesten e ditėve tona, ishte breg ilir.

Mė vonė u derdhėn kėtej romakėt pastaj sllavėt, normanėt, venetikėt turqit e shumė popuj tė tjerė tė huaj. Gjatė shekujve ata krepat e thatė nėn muret e Rozafatit, si dhe vetė muret e kėshtjellės , janė lagur me pėrrenj gjaku tė atyre qė e kanė sulmuar dhe atyre qė e kanė mbrojtur.

Tė huajt erdhėn dhe shkuan kurse populli ynė mbeti ngulur nė kėtė tokė ilire.Ndėrtimi i Rozafatit ka njė gojėdhėnė tė bukur por dhe tė hidhur qė ka ardhur nga lashtėsia deri nė ditėt tona. Ja c’thotė kjo gojėdhėnė………

I ra mjegulla Bunės dhe e mbuloi tė tėrė . Kjo mjegull mbeti aty tre ditė e tre netė . Pas tri ditėsh e trinetėsh fryu njė erė e hollė dhe e lartoi mjegullėn. E lartoi dhe e shpuri gjer nė kodrėn e Valdanuzit.

Aty majė kodrės punonin tre vėllezėr. Ndėrtonin njė kėshtjellė. Murin qė e bėnin ditėn u prishej natėn dhe kėshtu nuk e lartonin dot . Na shkon aty njė plak i mirė.

Puna e mbarė , o tre vėllezėr.
Tė mbarė paē o plak i mirė . Po ku e sheh ti tė mbarėn tonė. Ditėn punojmė , natėn prishet . A di tė na thuash njė fjalė tė mirė . C’tė bėjmė qė tė nbajmė muret nė kėmbė ? Unė di - u thotė plaku - po e kam pėr mėkat tua them .
Atė mėkatė hidhe mbi kryet tona , se ne duam qė ta qėndrojmė mė kėmbė kėtė kėshtjellė..
Plaku i mirė mendohet e pyet :
A jeni tė martuar o trima ? A i keni ju tė tre vashat tuaja ?
Tė martuar jemi - i thonė ata - edhe tė tre i kemi vashat tona. Na thuaj pra ē’tė bėjmė qė ta qėndrojmė kėtė kėshtjellė ?
Nė doni ta qėndroni , lidhuni me besa besė : vashave mos u rrėfeni , nė shtėpi mos kuvendoni pėr fjalėt qė do t’u them unė . Atė nga tė tri kunatat qė do tė vijė nesėr t’ju sjellė bukėn , t’a merrni e t’a muroni tė gjallė nė mur tė kėshtjellės . Atėherė keni pėr ta parė se muri do t’u zėrė vend e do t’u qėndrojė pėr jetė e mot.

Tha kėshtu plaku , pastaj shkoi ; tani u pa , pastaj s’u pa. Vėllai i madh e shkeli besėn e fjalėn : ia tregoi tė gjitha vashės sė vet kėshtu e kėshtu , i tha tė mos vinte atje tė nesėrmen . Edhe i mesmi e shkeli besėn e fjalėn : ia tregoi tė gjitha vashės sė vet . Vetėm i vogli e mbajti besėn , fjalėn : nuk kuvendoi nė shtėpi , nuk i tha gjė vashės sė vet .

Nė mėngjes ata tė tre ngrihen shpejt e shkojnė nė punė . Cekanėt godasin , gurėt coptohen , zemrat rrahin , muret lartohen…Nė shtėpi nėna e djemve s’di gjė . I thotė sė madhes: Moj nuse e madhe , mjeshtrit duan bukė e ujė ; duan kungullin me verė. Nusja e madhe ia kthen: Besa nėnė , sot s’mund tė shkoj se jam sėmurė.
Kthehet i thotė sė mesmes: Moj nuse e mesme , mjeshtrit duan bukė e ujė : duan kungullin me verė. Besa nėnė , sot s’vete , se do shkoj tek fisi pėr tė bujtur.
Nėna e djemve i kthehet nuses sė vogėl . Moj nuse e vogėl…Nusja e vogėl brof nė kėmbė: Urdhėro zonja nėnė !

Mjeshtėrit duan bukė e ujė; duan kungullin me verė.Besa nėnė unė shkoj , po e kam djalin tė vogėl. Druhem se do gji tė pijė e qan. Nisu , shko se djalin ta shikojmė ne e s’ta lėmė tė qajė - , i thonė tė kunatat.

Ngrihet e vogla, e mira, merr bukė e ujė, merr kungullin me verė, puth djalin e vogėl nė tė dy faqet,niset e bie nė Kazenė; qė aty ngjit kodrėn e Vladanuzit, i afrohet vendit tek punojnė tė tre mjeshtrit: dy tė kunetėrit dhe i shoqi.

Puna mbarė , o mjeshtėr !Po c’ėshtė kėshtu? Cekanėt ndalen e s’godasin, po zemrat rrahin fort e fort. Fytyrat zbehen. Kur e sheh i vogli tė shoqen, hedh cekanin nga dora, malkon gurin e murin.

E shoqja i thotė: Cke ti im zot ? Pse mallkon gurin e murin ?Hidhet kunati i madh:
Ti paske lindur nė ditė tė zezė , moj kunata jonė . Ne e kemi bėrė me fjalė tė t’murojmė tė gjallė nė mur tė kėshtjellės.
Shėndoshė ju o tim kunetėr. Po unė do t’ju lė njė porosi: kur tė mė muroni nė mur, synė e djathė tė ma lini jashtė, dorėn e djathtė tė ma lini jashtė, gjirin e djathtė tė ma lini jashtė. Se djalin e kam tė vogėl. Kur tė nisė tė qajė - me njėrin sy do ta shikoj , me njėrėn dorė do ta ledhatoj, me njėrėn kėmbė do ti tund djepin e njėrin gji do t’ia jap tė pijė. Gjiri im u muroftė, kėshtjella qėndroftė, djali im u trimėroftė, u bėft mbret e mbretėroftė !

Ata e marrin nusen e vogėl dhe e murojnė nė themel tė kėshtjellės. Dhe muret ngrihen, lartohen nuk shemben mė si mė parė. Po reth tyre gurėt janė dhe sot tė lagur e tė myshtė, sepse vazhdojnė tė pikojnė lotėt e nėnės pėr birin e saj…

Dhe i biri u rrit , luftoi e trimėroi .



__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 19-05-13, 16:24   #25
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

Misteri i sakrifikimit tė Rozafės







Kenga Rozafes sjell nje tragjedi nga historia pellazgo? ilire ne vitin 335 te shekullit te IV para eres se re, kohe kur ne nje nga ngrehinat me te lashta pellazgo ilire ne ate te Skutarit hyjnor, kryeqendres se e Ilirise, ka ndodhur nje flijim njerezor, sakrifica e Rozafes..

Parahistoria e Skutarit na daton 13 shekuj para Krishtit Pas vdekjes se

Ngadhnjysi i ri, Leka i Madh, me kete beteje, duke mundur pinjollet e Bardhylit, do te njihej edhe si zot i Ilirise . Por ne kete fitore Leka do te zbulonte misterin e lavdise se tij. Ai e shperfilli shkelqimin e triumfit te pare si mbret i ri Maqedonise dhe parapelqeu rikurorezimin e mbreterve te rinj te Ilirise, Glakut dhe Klitit, duke kerkuar prej tyre besen si aleate te Mbreterise Maqedonase.

Rreptesia dhe vleresimi i kundershtareve te mundur do te perbente vecanesi taktike te Aleksandrit, qe do ta shnderronin ate ne hyjni jo vetem te sivellezerve te tij ilire, por dhe kudo ku shkeli kemba ne Egnatien e tij.

Glauku do te qe nje nga flamurmbajtesit besnike deri ne vdekje te shpures prej 35000 burrash pelazge (Iliro?Trako?Maqedonas?Epirote) te atij bashkimi shpirteror qe u be baza e nuklit te fuqise se Aleksandrit, dhe te cilet ishin te gjithe baballare djemsh qe e shoqeruan Aleksandrin e Madh deri ne Sanskritine e larget.

Pse i duhej Iliria dhe per me shume beselidhja pellazge Aleksandrit te Madh? Qe Ai qe u a kishte provuar shpatat dhe burrerine mbretit Bardhyl dhe djemve te tij; njihte paepshmerin, urrejtjen ndaj padrejtesise besnikerine, nderimin dhe bujarine e dajave te tij molloso?epirote; trimerine, disiplinen dhe artin luftarak te maqedonasve te tij; pamposhtshmerine dhe qendresen ne lufte te Dardaneve, Lynknesteve te stergjyshit Herkul, apo Trakasve zemedhenj.

Ka te ngjare qe Leka i Madh te kete kuptuar dhe te jete keshilluar nga mesonjesit e tij qe te fitonte pa medyshje keto vlera te shpirtit burreror, si dhe nderimin, zemerbardhesine dhe vllamerine e sivellezerve te tij, si tipare keto te nje nukli hyjnor per te realizuar endrren Sanskrite qe kishte filluar te realizohej. Keto tipare spikatin edhe sot e kesaj dite te shqiptaret kudo qe jane.

Qe i pari pellazgu hyjnor Homeri qe i gdhendi 32 shekuj me pare te kenga e 23 ?te e Ilades te pritja, nderimi, dhe perkujdesja qe Akil Pelidi tregoi ndaj Priamit kur ky shkon per te marre trupin e te birit, Hektor zemadhit. A nuk do te mjaftonte e tere kjo psikograme per te kuptuar se cili ishte shpirti qe i perjetesoi madheshtine e Aleksandrit te Madh.

Keshtjella Akropol e Skutarit u be me 335 p K nje qytet shume i populluar me nje status te mirefillte qytetar dhe nje qender administrative, ushtarake dhe nje nyje rrugore e tregtare shume te rendesishme qe se ka humbur kurre me famen e saj per me shume se 2400 vjet. Po ne kete kohe rimori famen e te qenit nje qytet hyjnor, sepse ne themelet e saj mbajti flijimin e nje nuseje, e ama e nje djali trashegimtar.

Riti i flijimit te vashave te virgjera nuk ka qene nje ndodhi e padegjuar edhe me pare tek te lashtet e Ballkanit. Por flijimi i nje gruaje lehone, qe kahmot e gjithe sot mencurisht eshte kuptuar si zana mbrojtese e jetes, ishte dicka e padegjuar, sa tragjike po aq dhe misterioze dhe nje kanun jo shum?_thjeshte per t’u kuptuar po qe se nuk do te murosej ne muret e keshtjelles. Cfare iu fsheh sakrifica e Rozafes kohrave?

C’kerkojne te na kumtojne te lashtet me kete akt te mistershem?
Hehoja e dhimbjes eshte frymemekese per kedo qe ndeshet ose sjell ndermend ngarjen. Nje dritherime gjurmelenese pushton shpirtin e gjithekujt qe e di apo njihet me nje ndodhi te tille.

Nje gje eshte e pakundershtueshme: ngjarja e kesaj balade gjeneron energji te perjetshme jetesore dhe nuk cuditemi kur ajo moterzohet ne gjithe Ballkanin si deshmi besnikerie mbarepellazge dhe i kalon kufijte kohore 2400?vjecar per te ardhur tek ne me nje fuqi magjike qe na mrekullon me fuqine, besueshmerine dhe kumtin e saj hyjnor.

Viti 335 p K qe pragfillimi i nje epoke te re qyteteruese, asaj qe nga te gjithe njihet si epoka aleksandrine. Te lashtet e mencur e percollen ate me nje ceremoni te perhynyjshme dhe nje ritual te denje vetem per nje vezullim hyjnor si ai i Aleksandrit te Madh.

Ja vlen te besohet qe nuk eshte bere vetem blatimi i demit per te.Kuptohet ketu, qe te lashtet i kane kaluar kufijte e mitit, ata, per mendimin tone, tentojne te ligjerojne kanunin e konstitucionit shpirteror te kesaj beselidhejeje hyjnore ndaj Aleksandrit te Madh, por me nje kusht: qe te mos prekej nukli gjenetik dhe ardhmeria e kesaj race yjnore, si per nga prejadhja, ashtu dhe per nga misioni.

Dhe ishte gjetur filli, cdokush nga 35000 te perzgjedhurit e kesaj legjende, duhej te linte me patjeter pas, djalin trageshigimtar dhe nusen ame regjente te ketij nukli hyjnor. Plotfuqishmeria e figures femerore qe e pa kushtezuar nga cdo ndodhi e mepastajme e luftes dhe i kanunonte asaj pergjegjesine e patjetersueshme si zana mbrojtese e jetes, sot e gjithediten ajo pranohet si kroi i nuklit riperserites se jetes .

Ja vlen te respektohet lashtesia e ketij kanuni, qe nder familjet shqiptare respektohet si nje deshire per te patur nje trashigjimtar djale.

Nga Skutari hyjnor i hapej udhe per se treti epokes euro?sanskrite, nje epoke qe do te zgjaste edhe ajo plot 10 shekuj (shek 4 pK deri ne shek. 6 pK ) kohe kur perfundon epoka Aleksandrine (ne art, letersi, arkitekture, kulture, etj). Kultura latine (eneida) dhe e tere kultura euro? indiane ne pergjithesi, folklorike apo e kultivuar, qene produkt i ketyre 10 shekujve. Te kesaj kohe datojne te jene krijuar edhe perlat e trashegimise populore shqiptare: eposi legjendar, baladat e ne vecanti balada e murimit te Rozofates.



__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.

Herėn e fundit ėshtė Redaktuar nga Zero Cool : 19-05-13 nė 16:25
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 29-09-13, 16:45   #26
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Mitologjia shqiptare

Guri i "Zotit"



Sofra e Zotit ose Guri me Qiell - Mali i Ēikės, Vranisht, Vlorė








Legjenda e zogut tė hekurt nė Malin e Ēikes


Mali i Ēikes
08 Mars 1983

Pasi zbritėm nga Mali i Ēikės mbi Llogara, nė njė kurrizore tė mbuluar vende-vende me akull e dėborė arritėm nė Qafen e Shėngjergjit – 1157 m. (tek Saranxha katrore e italianit) Mbasi bėmė njė pushim tė shkurtėr, filluam tė eksploronim Pėrroin e Kullunxhiut. Nė krahun e majtė vizituam Shpellėn e Koshtit (Kollundriut), ku zbuluam katėr rrota tė vogla guri me mbishkrime shumė tė lashta, plot sėastika tepėr interesante .(shif fotot) Vlen tė theksohet se kur zbret nė thellesi tė pėrroit tė Shkalles, nė njė pjesė shkėmbore janė fotografuar disa mbishkrime tepėr interesante. (Shif foton). Pasi i sistemuam pllakat e shkruara, zbritem tek Burimi i Rrapit pėr tė pirė ujė. Kėtu takuam njė bari qė na tregoi Shpellen e Pirgut.

Pirgu ishte katrore dhe kishte lartėsine 10 metra. Mbas njė eksplorimi tė imėt tė kėsaj zone, iu drejtuam fshatit Terbaē duke ndjekur intinerarin Shtegu i Baltes, Bulica, Rrrezat e Ariut, Hunda Ilqe, Burimi i Lujtit (Burimi i Rrapit te rrezuar), Varri i Beqares, Hunde Bube, Pėrroj i Grabijes etj. Nė lagjen Shėngjergj, nė afėrsi tė shtepive tė Bejo Shirokut, Cane Lazes dhe te Shaban Malajt takuam edhe nje grua tė moshuar, tė quajtur Sulltane, tė cilėn e pyetėm pėr tė gjith ato qė kishim parė nė eksplorimet tona, si dhe pėr pllakat e gurit me mbishkrime tė lashta. Haxhi e Bejo Shiroku me Ēelo Abazin mė rekomanduan qė tė bisedoja me plaken Sulltane, mbasi ato do tė niseshin nė Qendėr tė Tėrbaēit. Ne qėndruam me me plaken e cila na rrėfei kėtė legjendė interesante:

“........... Unė e njoh mirė kėtė zonė, mbasi kam punuar shumė qė kur isha nuse nė kėtė fshat. Prindėrit e burrit dhe shumė tė moshuar tregonin se sipėr qafės sė Shen Gjergjit janė shumė guva e shpella, ku banoret e fshatit janė fshehur nga romaku e turku, se tė parėt e tyre nuk ishin as kaurr e as muhamedanė. Tė cilėt kishin zbritur nė kėto vende me njė zog tė madh prej argjendi. Kur zogu u fut nė mjegullėn e dendur, ai u pėrplas me Malin e Ēikes dhe u nda nė dyshe, duke ngritur nė qiell njė flakė shumė tė madhe dhe me njė gjemim shurdhues.

Pėr shtatė muaj e tėrė maja e Ēikes shkėlqente nga njė zjarr i pa dukshėm ku kundermohej era e barotit. I gjithė mali ishte mbushur me copa tė vogla argjendi nga zogu me gjoks gruaje.

I cili e kishte grryer malin nė dy drejtime, qė nga ana e Palasės nė Dhėrmi, u formua Pėrroj i Ksirolakut, por edhe kėndej nga ana e jonė u hap njė pėrrua shumė i madh qė u quajt edhe ky Prroj i Ksirolakut. Njerėzit qė zbriten ishin shumė tė fuqishėm dhe me flokė tė verdhė. Ato filluan tė merreshin me blektori, ku me teper rrisnin dhitė e mėdha. Tė gjithė kėto njerėz nė gjokset e tyre mbanin njė kryq si tė gjermanėve, i cili shkėlqente si copat e zogut tė thyer. Kėto copa disa njerėz filluan t’i mblidhnin, por tė gjithė u semurėn. Qė nga ajo ditė askush nuk doli mė nė Malin e Ēikes pėr ti mbledhur ato.

Tė parėt tanė qė erdhėn kėtu ishin tė pashem dhe trupat e tyre i kishin tė shkruar me luleboje (tatuazhe). Ato kėrkonin tė flisnin me perenditė qė ishin lart nė qiell dhe pėr t’i tregua se ishin tė gjallė. Nė tokė gdhendnin pirgje prej shkėmbi me forma tė ēuditshme dhe jetonin nė Shpellėn e Dhive. Ē’do mengjės i luteshin diellit sapo fillonte tė linte mbi majat e maleve pėrtej Lumit tė Vlorės. Pėr tė ruajtur historite ė tyre ato filluan tė shkruanin mbi pllaka tė mėdha guri, dhe i vendosnin nė malet e larta pėr ti kenduar perendite mesazhet e tyre.................. !



GURI ME QIELL OSE SOFRA E ZOTIT



Pėrshkrim nga “Sofra e Zotit”, tė vėrteta, legjenda, e gojėdhėna

NJĖ ATRAKSION I NATYRĖS NĖ FSHATIN VRANISHT

Njė gur me peshė rreth 10 tonė i vendosur mbi dy kėmbė, qėndron nė fshatin Vranisht, nė majėn e Lipes. Enigma, gojėdhėna, legjenda dhe misteri i gurit me qiell, njė monument natyrės nė katundin Vranisht tė rrethit Vlorė.


Siluet e heshtur.

“Guri me qiell” ,qėndron atje pėr ku ishte nisur. Dhe ngeli ashtu i ngrirė.Pėr mote tė tėra i heshtur.Silueta e tij ėshtė zbuluar dhe ėshtė vlersuar duke ju dhėnė statusi monument natyre,nė rrethin e Vlorės.
Monument kulturor i epokes se neolitikut dhe natyror Pershkrimi Guri me qiell. Ndodhet ne majen e malit te Lipes ne fshatin Vranisht. Ai eshte nje monument prehistorik i perhapur ne neolitin e vone dhe ne epoken e bronzit 4 - 9 mije vjet me pare. Kjo veper e arkitektures prehistorike ka lidhje me kultet mbivarrore si dhe ate te Diellit. Sipas arkeologut te njohur M. Zeqo, "eshte nje gur gjigant i vendosur nga dora e njeriut mbi dy shkembinj te tjere, duke krijuar nje tryeze per perendite…"

Koha.“Guri me qiell” e nisi garėn nga kohėrat mė tė hershme tė njerėzimit.Si i tillė mbetet njė urė lidhėse me botėn,qė nuk shquhet pėrtej mjegullave.

gjate veres ne ditet me mot te keq ne kete vend ka shume Vetetima ( Bubullima).Gurin me Qiell duhet te themi se Guri me Qiell ndodhet ne Vendin e quajtur Lipe dhe nuke eshte maja e Malit. Por ne majen e malit eshte nje siperfaqe e zhveshur qe quhet Derrasa e Keqe dhe ne ditet e veres dielli bie pingul mbi majen e ketij mali qe eshte vazhdimi i Vargmaleve te Cikes. Kjo Maje quhet maja e Mesimirit , nga Greqishtje " Mesdite".


Tė dhėna pėr “Gurin me qiell”



Pesha: Afėrsisht rreth 10 ton.

Forma: Drejtkėndėshe.

Pozicionimi: Vendosja mbi dy gur.

Vendodhja: Faqja veriore e malit tė Bogonicės.

Afėrsia:me vendin e shenjtė: “Lėmi i Lejlerėve”

Rituali: Vend pagan.

Emėrtimi: “Sofra e Zotit”.
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 29-09-13, 16:49   #27
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Mitologjia shqiptare

Guri i "Zotit"








Rrugėtim

“Guri me qiell” ėshtė atraksioni mė i madh i natyrės nė vendin tonė.Pėr nga mėnyra e vendosjes,pesha dhe forma mund tė quhet mė i veēanti edhe mė gjerė gadishullit tonė.Asgjėkundi syri,nuk tė ndesh njė monument natyre kaq tė veēantė qė tė tundoj me pamjen e tij,formėn,mėnyrėn e vendosjes.Larg ēdo pėrfytyrimi,guri me qiell pėrbėnė dhuratėn e natyrės,pėr njė vend tė ashpėr malor,vendosur nė njė vend me pjerrėsi diku nė faqet e njė mali jugor.


ORIGJINA

Pėr specialistin e monumenteve tė kulturės nė Vlorė,”Guri me qiell’,ėshtė njė monument prehistorik i shfytėzuar nėpėr kohėt e mjegullta nga banorėt vėndas.

Ka disa pikėpamje tė ndryshme rreth tij,por duke gjykuar nga rrethanat po ndėrtoj tre variante.


Ndėrtimi Nr 1
Guri me qiell ėshtė vendosur nė kohėt prehistorike. Mendimi studjuesve tė rrethit. Por madhėshtia, qė shfaq ai dhe pesha qė arrin nė disa ton hyjnė nė dyshime.I dentifikimi se ky gur nė formėn drejtėkėndėshe,qė tė shfaqet nė njė pamje hyrėse,pra nė njėrin krahė ėshtė ngritur nė kėtė lartėsi dhe nė kėtė formė nė kohėrat prehistorike,mund tė pėrbėjė njė informacion jo fort tė besueshėm.Ngrihet befasisht kjo pyetje:A ka patur mjete kaq tė fuqishme,qė tė ngrenė nė lartėsi mbi 1 m, njė gurė me kėto dimesione dhe peshė kaq tė madhe? Ndėr idet mund tė konceptohet se mėnyra e fshehtė,qė ėshtė zbritur nė ngritjen e piramidave tė Egjyptit,mund tė zbuloj edhe kėtė fakt,mėnyrėn e ngritjes sė gurit me qiell.Ndėrsa aty nuk mund tė shqyrtohet mundėsia se ky gur ėshtė sjellur nga largėsi ose distanca tė mėdha.Gurė tė pėrmasave mė tė mėdhenj,gjenden kollaj,nėpėr kėtė lartėsi malesh.Madje rruga deri atje ėshtė e pėrmbytur nga gurė me me forma dhe madhėsi tė ndryshme.
Mos vall ėshtė rrokanisur nga lartėsit e malit.Kjo duhet tė jetė pėrafėrsishtė.Por kėtu ndryshojnė dy gjėrra.Guri ėshtė i latuar,ēuditėrisht ka pamje drejtkėndėshi faqja e parme e tij me dy nga dy brinjėt tė barabarta.Vendoja nė dy kėmbė,pėr tė cilėn thuhet se kėmba nė anėn lindore ėshtė pjesė e atyre gurėve, qė pėrmban vendi ka ekzistuar aty.Ka njė mėnyrė qė ka gjetur terren.Kur thuhet se guri me qiell ėshtė rrokanisur nga lartė.Zvaritur,rrokullisur poshtė.Enden shumė pyetje,qė lėnė shteg dyshimi nė hapsirat e pafundme.



Ndėrtimi Nr 2

Ende i pazbuluar qėllimi.Nė horizontin e dyshimit,skalitur pyetja.Me kėtė formė,peshė disa ton,i haruar,mbuluar prej pluhurit tė kujtesės.Gjurmėt e lashta tė ritualeve pagane,zbardhin njė fakt.Legjendat,qė ngrihen pėr atė,kėngėt qė thuhen se vinte nga pjesa tjetėr,ku qėndron e pėrhershme mjegulla.Sjellim argumentat.”Guri me qiell” ka afėrsi me shpellėn e banuar tė Lipes.Ka afėrsi me njė gur tjetėr ,qė quhet guri i qytetit i shpallur i veēantė,por i pashpallur ende si monument.Ky fenomen i ēuditshėm natyre,nga tė dhėnat e gėrmuara quhet njė objekt i shenjtė,nga njerėzit e kohėve tė hershme,qė i ka shėrbyer nė ritet pagane.Mosha as nuk njihet edhe as nuk ėshtė identifikuar.Ky monument natyre i rrallė nė asnjė vend tjetėr nuk gjėndet me formėn origjinale.



Ndėrtimi Nr 3

Me mėndje tėrėsisht tė kthjelluar ky monument nuk ėshtė mbajtur anonim nga vėndasit.

1-Emėrtohet :”Sofra e Zotit”.Saktėsimet i ka bėrė specialisti i monumenteve nė Vlorė.Por vėndasit mė japin edhe kėto fakte:Njė ēoban ėshtė strehuar aty nė njė mot me lloh dhe e ka vrarė vetėtima.Guri me qiell ka pėrmasa tė njė dhoma mė thotė njė vėndas.Nė afėrsi tė gurit me qiell,ka disa vende tė tjera qė kanė emėrtime tė veēanta ku mendohet janė kryer rituale.

2-Nė afėrsi tė gurit me qiell ndodhet :”Lėmi i lejlerėve”.Vend i shenjtė pėr vėndasit.Ėshtė pėrdorur nga vendasit nė periudhėn pellazge,quhen :”pjella e bardhė”.

3-Nė afėrsi tė gurit me qiell,ndodhet hijerėndė mali i Bogonicės.Ky emėrtim i shqipėruar do tė thotė:”Vendi I Zotit”.Por vetėm njė vijė ajėrore tė heqim do tė zbresim tek emėrtimi:”Qafa e Elimit”,pėr elimėt,kėtu janė sjellur argumenta nga F.M.Rrapaj,studjues nė shtypin periodik.

Pėrse vallė vėndasit i kanė dhėnė kėtė emėrtim :Sofra e Zotit” dhe malit ca mė tej “Vendi i Zotit”?Cila sofėr ėshtė shtruar atje dhe me ē’farė ėshtė shtruar?.Pėrse qėnka vendi i Zotit,cila mrekulli ka ngjarė kėtu?Mos vall ,madhėshtia e tij,pozicionimi,pesha impresionimi!Mos vall ėshtė njė ēudi qiellore!Bota,nė fund tė fundit,ē’tė mund tė jetė,pėrveēse krijesė e shpallur e Perėndisė.Njerėzimi ka kėrkuar tė gjejė Perėndinė.Ka ngritur vepra tė larta monumentale,qė tė identifikojnė Perėndinė.Ka gjetur kėshtu njė mėnyrė tė vetėm pėr tiu falur asaj fuqie misterioze tė thellėsuar tė shpirtit.Asnjėherė,ai se ka kuptuar se ku gjėndej Perėndia.”Mos kėrkoni Perėndinė-shprehet poeti panteist Naim Frashėri,nėpėr mur’ e nėpėr gur/Po shihni mirė njerėzinė.Zemrėn e njeriut nė jetė/Ėshtė vendi i Perėndisė/Ėshtė atje Zot i vėrtetė…..



GURI ME QIELL

“Guri me qiell” ėshtė monument natyre nė faqen veriore tė malit tė Bogonicės. Guri me qiell ėshtė objekt i vizitueshėm.Por distanca ėshtė 1.5 orė nga katundi Vranisht i qarkut Vlorė.Mund tė pėrshkruhet rrugėtimi vetėm me kafshė pėr turistėt.Guri me qiell,ka njė format tė habitshėm.Shfaqet se njė dorė skulptori,njė mjeshtėr hyjnor sigurisht,e ka gdhendur ,skalitur me kujdes deri sa i ka dhėnė formėn origjinale tė njė drejtkėndėshi nė njė faqe.Njė skalitje tė tillė,por edhe kaq origjinale,qė i atribohet dorės sė njeriut me kaq siguri,mjeshtri fsheh formula tė pazhbirueshme.

Guri me qiell ka pėrmasa tė njė dhome tė zakonshme.Pesha mund tė shkoj 10 ton.Guri me qiell gjėndet i vendosur mbi dy gur,ose dy kėmbė guri.Ėshtė i ngritur nga sipėrfaqia e tokės.Kėmba,qė e mbanė nga ana veriore ėshtė njė gurė,cilėsohet autokton dhe ka ekzistuar duke u pėrvijuar poshtė sipėrfaqes sė tokės.Kėmba nė anėn perėndimore ėshtė guri i sjellur.”Guri me qiell” ėshtė quajtur:a- objekti ėshtė gur,pavarėsisht formės dhe peshės e latimit.b-me qiell.Guri nuk gjėndet i vendosur nė tokė.Ėshtė i ngritur nga lartėsia e tokės.Ėshtė nė hapėsirė.Sipas konceptit tė vėndasve ėshtė i larguar nga toka,d.m.th ėshtė nė lartėsi,pra siē quhej qiell,pa u thelluar se ē’quhej qiell,pa u thelluar se ē’distancė ėshtė lartėsia tokė-gurė.

Guri me qiell ėshtė monument natyre dhe ėshtė gjendur nė kėtė pozicion nė kohėra tė mbuluara mjegullisht,qė studjuesit i quajnė prehistorike ,a diēka mė ndryshe.Ėshtė vrojtuar pozicionimi i tij pėrmes mijėrave syve.Befasisht nuk ka ardhur,nė kėto lartėsi,veē malin qė e mban si mik tė vjetėr nga kohėt e shkuara.Emėrtimi qiellor mos ėshtė shkaktuar ardhja nga ajo pjesė ku qėndron absolut misterioziteti,bota e pashėmbshme e fshehur.Mos ka kėpėrcyer ato sinore,pėr tu shfaqur nė njė lartėsi malesh.Nė anėn e majtė gjėnden gjurmėt qė flasin se vėndasit kanė dashur ta skalisin gurin,ndoshta ta shpėrfytyrojnė,duke e goditur mizorisht,pėr ti hapur disa shkallė tė vogėla.Kurse emėrtimi vėndas “Sofra e Zotit” ėshtė njė urė lidhje me vendodhjen e tij afėrsishtė me Vendin e Zotit,malin e Bogonicės dhe afėrsia me :’lėmin e lejlerėve” vend i shenjtė pellazg.Por zbuluesit kėrkojnė ta shkėpusin nga kėto labirinthe fshehtėsie tė pagoja.I pėrket kohės prehistorike,thonė dhe bėjnė citime me legjenda,kėngė si dhe afėria qė ka me shpellėn e banuar tė Lipes,dalin krejt zbuluar se ėshtė monument natyre i shfytėzuar nė kohėt prehistorike.Pozicionimi i tij ėshtė pjesa mė delikate.Nga erdhi dhe si erdhi?U rrokanis nga mali?Por kush e ngriti dhe me ē’mjete?C’forcė titanike shte ajo,qė e shkėputi nga toka.Kush e latoi nė njė faqe dhe pėrse nė kėtė vend?C’farė enigme mbart,ky monument i pagojė,dėshmitar i heshtur i kohės tonė!

Guri me qiell ėshtė vend i preferuar i mjaftė turistėve , qė mbrijnė kėtu me ngrohjen e motit.Ėshtė njė iniciativė private,qė ka disa vite qė ushtrohet e Muhamet Tartarit,poet i zonės dhe krijuese e gjurmues popullor,ushqyesi kryesor i grupit folk tė Vranishtit,qė i mbledh turistėt tė cilėt ngrenė ēadra nė kėtė vend dhe pushojnė aty .Njė mėnyrė e mirė kjo pėr turizmin malor dhe pėr zhvillimin e tij tė shpejtė.Ėshtė vetėm njė miqėsi e kėtij poeti me turistėt, qė vijnė dhe ngrenė ēadrat tek guri me qiell duke shijuar aromėn e malit,ajėrin e pastėr dhe prodhimet blegtorale tė blegėtorėve vėndas.


__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 29-09-13, 16:52   #28
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Mitologjia shqiptare

Guri i "Zotit"







Gezim Uruci

Legjenda e zogut tė hekurt mbi Bjeshkėt e Namuna

“Nos sumus Romani, qui fuimus ante Rudini”
(“Ne tani jemi Romakė, qė mė parė qemė Rudine”)
Ennio di Rudiae

Pėr t’u njohur mė mirė me kėto mistere, qė tė ēojnė pėrtej mjegulles sė historise sė popullit tim, me njė prejardhje tė admirueshme gjenetike, po e filloj me kėtė legjendė, tė treguar aq bukur nga Gjok Llesh Olaj,45) Bajraktari i Bogės i biri i Tom Gjerit.46)
Qė nė femijrinė time isha kurioz per t'u njohur me legjendat dhe mitologjitė e popullit tim, por edhe me ato tė popujve tė tjerė tė Ballkanit, te cilat i tregonte aq bukur nena ime e mrekullueshme, nga e cila mora leksionet e para te etnografise e te folklorit te pasur shqiptare, me te cilat u rrita. Tregimet e nėnės pėr xhubletat e famėshme dhe veshjet e tjera tė Malesisė sė Madhe, Dukagjinit, Kosoves, por edhe pėr fustanellat e ēitjanet e mrekullueshme te Shqiperisė sė jugut e deri tek veshjet e krahines sė Ēamerise, pėr Rashet e Trashet e popujve sllav, malazez, maqedonise, bullgarise, rumunėve, boshnjakeve e tjere edhe sot e asaj dite me mbeten tė pa shlyera nga kujtesa. Kurse me babain shkonim shpesh pėr gjueti nė krahina tė ndryeshme tė Alpeve tė Veriut, ku njėkohesisht eksploronim majat e maleve, kanionet dhe luginat e lumenjeve malorė, shpellat e ndryeshme si dhe ngjiteshim nė majat mė tė larta tė Thethit, Vermoshit, Bogės, Razmės,Valbonės, Razemės etj. Shpesh bėnim edhe argėtime arkeologjike nė kėshtjellat e qytezat e ndryeshme tė vendit tonė. Nė kėto udhėtime pėrvetesoja leksione tė tjera si; tė gjeografisė, tė historisė e tė arkeologjisė. Ai ishte njeri universal dhe me njė humor tė jashtzakonshėm, por edhe tepėr kurioz. Me njė vemendje shumė tė madhe ai dėgjonte tregimet e historianėve tė shumtė tė qytetit tim, si dhe tė malesorėve tė moshuar. Babai edhe i tregonte ato aq bukur sa tė bėnte qė tė rendje pas atyre shtigjeve ku zhvilloheshin ngjarjet e legjendave per kreshnikėt Mujin e Halilin, Dorontinen, Trimat e Jutbines (Rud - bines), Gjeto Basho Mujin, Zanat e maleve, krojeve e cetave dhe te rudinave tė Bjeshkėve tė Namuna, Bjeshkėve tė Sharrit etj.

Nė kėto tregime mė pat bėrė pėrshtypje tregimi i njė malesorit nė Boge, i cili tregonte pėr prejardhjen e fisit tė Bogės dhe pėr shume fise tė tjera pėr rreth Masivit tė Bjeshkėve tė Namuna dhe historinė e tyre. Tė cilat qė i vogėl i sodisja plot ėndje e kėrshėri nga luginat e Bogės, Thethit, Qafa e Pejes, Valbonės, Nikēit, Vermoshit etj. Edhe sot tregimi i tij mė duket tepėr interesant dhe i paharruar, ja kėshtu........... 47)

“ ......... Tė parėt tanė kanė ardhur nė Bogė para se tė krijohej Hana nė qiell. Ato ishin dy vllazen me familjet e tyre, bijt e Zotit e tė Qiellit e tė Kryqit Grepē 48), qė ishte dielli i tyre. Ato zbriten nga qielli me njė zog te madh prej tunxhit, me kokėn e njė zane shumė tė bukur, me krahė si tė shqiponjės. 49) Pasi u pėrplasen nga qielli mbi bjeshkėt e nalta, nga shkatėrrimi i zogut tė hekurt u formuan dy lugina tė mėdha. Nė kėto vende ato gjetėn vetėm disa dele, dhi e kafshe tė tjera te egra, tė cilat nuk kishin se ē’farė tė hanin, por as njerėz. Ata qė zbriten ishin dy vellezėr, tė cilet u moren vesh me njėri- tjetrin, ku u ndanė nė dy drejtime pėr tė gjetur pyje e kullota, kroje e burime me ujė tė freskėt e tė pijshėm.

Duke u ndarė me njėri- tjetrin, ato i mallkuan kėto bjeshkė tė thata e tėrė shkėmbinj gjigand qė iu sollen atė fatkeqėsi pėr tė mos u kthyer mė nga kishin ardhur. Qė atėhere dy vėllezėrit i mallkuan duke i quajtur; “Bjeshkė tė Namuna”. Njėri vėlla zbriti dhe themeloi fshatin Bogė, kurse tjetri zbriti nga Sheu i Bardhė nė Qafėtė Pejės drejtė njė fushe tė bukur e plot pyje shekullore, burime e kroje me ujra shumė tė ftohtė, mes malesh tė larta, i cili e quajti ‘’Fusha e Rudeve’’ (Fusha e Rud – Nices) 50), teritor nė Rep. e Shqiperise, nė afersi tė liqenit akullnajor tė Geshtares mbi Safkaēin e Vuthajve, nė Guci tė Plavės (sot nė teritorin e Malit tė Zi). Kėtu ato filluan tė jetonin nė Shpellėn e Kreshnikėve (disa i thonė Shpella e Gjergj Elez Alisė por edhe e Vukoēes), ndodhet nėn Qafen e Majes sė Lagojve, sipėr vijave tė Lulash Dashit 51), kurse stanet e verės i ndėrtuan sipėr nė Bjeshken e Vukoēes dhe filluan mbarėshtimin e gjėsė sė gjallė ,nė veēanti ata zbuten delen e egėr, e qė nga ajo kohė, delja e jonė u quajt Delja RUDĖ. 52)

Mė tej ai thekson se tė parėt tanė ishin njerėz me flokė tė verdha dhe me sytė bojqielli, si ne sot, tė butė e tė beses, burra shtatlartė e tė pashėm, trima tė ēartun qė nuk trembeshin prej askujt, qė ju vinte dora pėr tė bėrė ēdo pune tė bukur e tė mirė e qė nga ajo kohė u perhapen nė tėrė Europen. Kjo vllazni pėr tu njohur nė mes tyre se ishin tė njė gjakut Rudė, si burrat ashtu edhe gratė bėnin nė duart e tyre luleboje (tatuazhe) me Kryqin Grepē (svastike).Vegla e tyre muzikore ishte fyelli e lahuta me kokėn e dhisė sė bjeshkes nė majė, qė sot e kemi edhene, mbasi ėshtė njė kafshė e shenjtė te cilen e zbutėn Rudėt. Qė nga ajo kohe Bog’janėt u vendosėn nė kėto troje ku jetojnė edhe sot, ku tymin e parė 53) e nxorrėn nga Shpella e Madhe e Bogės 54). Kjo shpellė ėshtė banuar gjatė nė shekuj deri nė ditėt tona. Shpella sot ėshtė vendstrehim pėr tufat e bagėtive.

Legjenda e zogut tė hekurt nė Malin e Ēikes

Mali i Ēikes
08 Mars 1983
Pasi zbritėm nga Mali i Ēikės mbi Llogara, nė njė kurrizore tė mbuluar vende-vende me akull e dėborė arritėm nė Qafen e Shėngjergjit – 1157 m. (tek Saranxha katrore e italianit) Mbasi bėmė njė pushim tė shkurtėr, filluam tė eksploronim Pėrroin e Kullunxhiut. Nė krahun e majtė vizituam Shpellėn e Koshtit (Kollundriut), ku zbuluam katėr rrota tė vogla guri me mbishkrime shumė tė lashta, plot sėastika tepėr interesante .(shif fotot) Vlen tė theksohet se kur zbret nė thellesi tė pėrroit tė Shkalles, nė njė pjesė shkėmbore janė fotografuar disa mbishkrime tepėr interesante. (Shif foton). Pasi i sistemuam pllakat e shkruara, zbritem tek Burimi i Rrapit pėr tė pirė ujė. Kėtu takuam njė bari qė na tregoi Shpellen e Pirgut.

Pirgu ishte katrore dhe kishte lartėsine 10 metra. Mbas njė eksplorimi tė imėt tė kėsaj zone, iu drejtuam fshatit Terbaē duke ndjekur intinerarin Shtegu i Baltes, Bulica, Rrrezat e Ariut, Hunda Ilqe, Burimi i Lujtit (Burimi i Rrapit te rrezuar), Varri i Beqares, Hunde Bube, Pėrroj i Grabijes etj. Nė lagjen Shėngjergj, nė afėrsi tė shtepive tė Bejo Shirokut, Cane Lazes dhe te Shaban Malajt takuam edhe nje grua tė moshuar, tė quajtur Sulltane, tė cilėn e pyetėm pėr tė gjith ato qė kishim parė nė eksplorimet tona, si dhe pėr pllakat e gurit me mbishkrime tė lashta. Haxhi e Bejo Shiroku me Ēelo Abazin mė rekomanduan qė tė bisedoja me plaken Sulltane, mbasi ato do tė niseshin nė Qendėr tė Tėrbaēit. Ne qėndruam me me plaken e cila na rrėfei kėtė legjendė interesante:

“........... Unė e njoh mirė kėtė zonė, mbasi kam punuar shumė qė kur isha nuse nė kėtė fshat. Prindėrit e burrit dhe shumė tė moshuar tregonin se sipėr qafės sė Shen Gjergjit janė shumė guva e shpella, ku banoret e fshatit janė fshehur nga romaku e turku, se tė parėt e tyre nuk ishin as kaurr e as muhamedanė. Tė cilėt kishin zbritur nė kėto vende me njė zog tė madh prej argjendi. Kur zogu u fut nė mjegullėn e dendur, ai u pėrplas me Malin e Ēikes dhe u nda nė dyshe, duke ngritur nė qiell njė flakė shumė tė madhe dhe me njė gjemim shurdhues.
Pėr shtatė muaj e tėrė maja e Ēikes shkėlqente nga njė zjarr i pa dukshėm ku kundermohej era e barotit. I gjithė mali ishte mbushur me copa tė vogla argjendi nga zogu me gjoks gruaje.
I cili e kishte grryer malin nė dy drejtime, qė nga ana e Palasės nė Dhėrmi, u formua Pėrroj i Ksirolakut, por edhe kėndej nga ana e jonė u hap njė pėrrua shumė i madh qė u quajt edhe ky Prroj i Ksirolakut. Njerėzit qė zbriten ishin shumė tė fuqishėm dhe me flokė tė verdhė. Ato filluan tė merreshin me blektori, ku me teper rrisnin dhitė e mėdha. Tė gjithė kėto njerėz nė gjokset e tyre mbanin njė kryq si tė gjermanėve, i cili shkėlqente si copat e zogut tė thyer. Kėto copa disa njerėz filluan t’i mblidhnin, por tė gjithė u semurėn. Qė nga ajo ditė askush nuk doli mė nė Malin e Ēikes pėr ti mbledhur ato.
Tė parėt tanė qė erdhėn kėtu ishin tė pashem dhe trupat e tyre i kishin tė shkruar me luleboje (tatuazhe). Ato kėrkonin tė flisnin me perenditė qė ishin lart nė qiell dhe pėr t’i tregua se ishin tė gjallė. Nė tokė gdhendnin pirgje prej shkėmbi me forma tė ēuditshme dhe jetonin nė Shpellėn e Dhive. Ē’do mengjės i luteshin diellit sapo fillonte tė linte mbi majat e maleve pėrtej Lumit tė Vlorės. Pėr tė ruajtur historite ė tyre ato filluan tė shkruanin mbi pllaka tė mėdha guri, dhe i vendosnin nė malet e larta pėr ti kenduar perendite mesazhet e tyre.................. !

------------------

O Vranisht mbi kėto male / O i madhi monument
Malet si mure kalaje / Kala me miliona vjet
..
Pėr ato nėnat spartane / Qė lindėn e rritėn rrufetė
Rriten trimat hąne hąne / Ata gjuhėbilbilenjtė
~Rapsodi nga F. Brahimi; Kotė,Vlorė~



__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 21-05-15, 18:22   #29
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

Hyjni tė Panteonit Ilir -I








1. Redoni – hyj qendror, ndoshta mė kryesori te ilirėt eperiudhės qytetare e tė lulėzimit tė shtetit ilir.



Pėr tė ruhet dhe rafigurimi ikonografik nė formėn e njėdjaloshi me njė kapelė tė tipit “kausia”. Portreti shoqėrohet me figurėne lembes ilire e me delfinin si atribute tė hyjnisė (kėshtu ėshtė dokumentuarnė monedhat e Shkodrės dhe tė Lisit). Karakterin e pėrcaktimin e kėtij hyu ebėri arkeologu H.Ceka: “Ėshtė hyu zyrtar, me sa duket suprem i shtetit ilir tėkohės sė Gentit. Mbas shkatėrrimit tė shtetit ilir, kulti i Redonit mbijeton nė territoretbregdetare e dėshmohet edhe nė shekujt e parė tė erės sonė. Kemi hedhurmendimin, se nuk ėshtė vetėm hyu i detit, por diēka mė shumė dhe patjetėr kaqenė lidhur dhe me kultin e familjes mbretėrore ilire jo vetėm tė kohės sėGentit, por edhe mė pėrpara. Fakti, qė emrin e kėtij hyu e gjejmė dhe sitoponim gjeografik te Kepi i Redonit, nė veri tė Durrėsit, lė tė mendosh sekėtu duhet tė kėrkojmė edhe njė vend kulti tė tij ndoshta tė hapur, nė natyrė”.



2. Medauri – ishte hyu iliri luftės.
Edhe ky ėshtė i rėndėsishėm. Njė qendėr e kultit tė Medaurit ėshtė Rizoni, porndoshta dhe varret monumentale nė Selcėn e Poshtme, ku janė tė skalituraatributet e hyut, siē janė mburoja ilire me rrathėt e saj koncentrikėkarakteristikė dhe pėrkrenarja. Gjithashtu, kėto atribute dalin edhe nėnumizmatikė. Ai ėshtė njė hy kalorės. Paraqitet i hipur nė kalė, me shtizėn nėdorėn e majtė. Nė skenėn e njohur tė paftės sė Selcės sė Poshtme, nė fakt, tekalorėsi (qė ka pas shpinės gjarprin dragua) kemi Medaurin. Nė kėtė skenė kultii Medaurit ėshtė i lidhur me kultin e ujėrave (figura e gjarprit-monstėr detar,e peshkut etj.) pra me kultin e vetė Redonit Nuk dimė me saktėsi raportet midiskėtyre hyjnive: kanė paritet, apo marrėdhėnie hierarkike midis tyre. Njė gjėėshtė e sigurt: tė dyja kėto hyjni kanė bashkėjetuar dhe kanė qenė nė krye tėvendit nė panteon. Nė lidhje me natyrėn e hyut kalorės Medaur duhet thėnė, sestudiues tė ndryshėm kanė parė njė variant ilir tė kultit tė “kalorėsittrak” ose dhe tė “kalorėsve danubianė”. Ka edhe mendime se nėskenėn me dy kalorės pėrballė, si te pafta e Selcės sė Poshtme apo nė brezat eGostilies duhen parė dhe prototipat mė tė vjetėr tė kultit tė Dioskurėve, qėparaqiten ikonografikisht si kalorės. Medauri nė realitet ka identitet ilir. Aiėshtė njė hy i veshur me armaturėn tipike ilire, ndryshe nga kalorėsi trak,kalorėsit e stelave danubiane apo Dioskurėt kalorės tė dorėve. Medauri dheRedoni kanė emra etnikisht ilirė.



3. Iliri – eponim i tėrėpopullit tė lashtė e tė madh ilir.



Legjendėn e tij e tregonApiani: “Iliri, biri i Polifemit dhe i nimfės Galatea. Bijtė e Ilirit qenė Enkeleu, Autari, Dardani, Medi, Taulanti, Perrebi, kurse vajzat qenė Partha,Daortha, Dasara, nga kanė rrjedhur taulantėt, perrebejtė, enkelejtė, dardanėt,parthinėt, dasaretėt dhe darsejtė. Thonė, se Autari pati pėr bir Panonin ose Paionin”.Ėshtė njė legjendė e mbledhur nė kohėn e sundimit romak e nuk jepet nė formėn esaj tė mirėfilltė, zanafillore. Megjithatė, me rėndėsi ėshtė fakti, se teilirėt ishte e gjallė vetėdija mitologjike e prejardhjes nga njė stėrgjysh itejlargėt, i pėrbashkėt, nga njė “njeri i parė”. Interesant ėshtė seky njeri “demiurg” i fiseve ilire lind nga hyjni, qė lidhen jorastėsisht me detin. Si Polifemi, ashtu edhe Galatea lidhen me hyun e detrave.Pra, Iliri ėshtė bir i mjedisit dhe i kultit detar. Kulti detar te ilirėt nukėshtė i atashuar vetėm te emri i Redonit, por edhe nė emra tė tjerė hyjnishilire. Iliri, si eponim i popullit ilir, ėshtė nderuar nė mėnyrė tė posaēme, posi e qysh nuk e dimė. Disa dijetarė kanė parė nė emrin e Ilirit njė rrėnjė”illo” me kuptimin “kthehem, mbėshtillem”, pra tė gjarpritktonik. Te hetitėt indoevropianė gjarpri ėshtė quajtur Ilurjanka, qė e lidhindhe me emrin e Ilirit. Tė tjerė e shpjegojnė si emėr tė banorėve tė “lumtiIller” (degė e Danubit). Pavarėsisht nga shpjegimet e karakteritfilologjik, etimologjikisht emri i Ilirit ėshtė ai qė ka emėrtuar si asnjė emėrtjetėr bashkėsinė e madhe tė fiseve ilire.



Por ėshtė dhe njė legjendėtjetėr, qė ka gjallėruar te fisi ilir i enkelejve e fillimisht ka pasurrrezatim nė viset e Shqipėrisė Qendrore e Lindore, sidomos rreth liqenitLyhnid. Sipas kėsaj legjende, Kadmi dhe Hermonia, kur erdhėn dhe u vendosėn teenkelejtė, lindėn dhe njė djalė, qė u quajt me emrin Ilir. Kėtė legjendė etregon Apolodori, dijetari i shekullit II para erės sonė. Ėshtė pėr t’u vėnė rediēka. Tregimi legjendar i Apolodorit ėshtė regjistruar gati 4 shekuj para tregimittė Apianit. Apolodori i referohet, me sa duket, njė opinioni mė lokal dhe mė tėkufizuar nė hapėsirė. Pra, legjenda e Ilirit, qė thotė ai, ėshtė mė tepėrlegjendė enkelease. Ajo ėshtė gėrshetim i njė miti tė njohur grek, me njėlegjendė ilire, vendase. Nė fakt, Apiani ėshtė autori, qė i ka kushtuar njėstudim tė tėrė Ilirisė dhe ilirėve dhe regjistrimet e tij pėrputhen me njėgjallėrim tė madh tė elementit ilir nė shekullin II tė erės sonė, qė lidhet menjė “rilindje” provinciale ilire, ndonėse nė kushtet e nėn lėvozhgėne pushtimit romak. Pikėrisht nė kėtė lak kohor dalin pėrsėri emrat e hyjniveilire Redon e Medaur, nė mbishkrime kushtimore, nė epigrame. Ilirėt luajnė roleme rėndėsi nė hierarkinė e Perandorisė Romake, zėnė poste me rėndėsi nga mė tėlartat nė pushtet. Nė kėtė frymė, ėshtė e kuptueshme, qė rilindin disa legjendashumė tė lashta nė ndėrgjegjen mitologjike tė ilirėve. Ėshtė Apiani ai, qėregjistron legjendėn ciklike tė Durrėsit, njė krijim ilir nga mė tė shėnuaritnė mitologjinė e Ilirisė sė Jugut. Po kėshtu edhe legjenda e tij pėr Ilirin sikryepar, stėrgjysh mė i madh i gjenealogjisė sė fiseve ilire, flet pėr njėmendim unik, pėr njė bosht tė pėrbashkėt tė mendimit mitologjik tė fiseve ilirenė tėrėsi, qė i kapėrcen kufijtė lokalė dhe legjendat e tjera limitrofe. Silegjenda e themelimit tė Durrėsit tė vjetėr, ashtu dhe legjenda e Ilirit, janėtė lidhura me botėn detare, me mitet e kėsaj bote, mite tė kuptueshme edhe pėrilirėt e brendėsisė sė Ilirisė sė Jugut e jo vetėm pėr ilirėt bregdetarė. Madje,nė emrat grekė tė Polifemit (birit tė hyut tė detrave) dhe tė Galatesė (nimfa edetit), qė jepen si prindėrit mitikė tė Ilirit, duhen parė nė fakt hyjnipėrkatėse ilire tė mitologjisė detare, me emra qė nuk janė ruajtur. Nėstrukturėn e saj, legjenda e lindjes sė Ilirit e treguar nga Apiani kangjashmėri me lindjen e Dyrrahut (nga hyu i detrave e nga vajza e EpidamnitMelisa, qė ka emėr nimfe). Apiani sjell kėshtu legjenda kryesore tė ilirėve, qėjanė ringjallur me forcė nė kohėn e tij.



4. Epidamni – hero-kult itaulantėve, tė cilėt e mbajnė si themelues tė qytetit, nė tė vėrtetė pėrparaardhjes sė kolonistėve dorė tė vitit 627 para erės sonė.



Legjenda e jep si mbret tė”barbarėve” (kupto: “taulantėve”), qė u kultėzua si krijuesjo vetėm i qytetit, por edhe i gjenealogjisė legjendare tė dinastisė mbretėroreilire me qendėr qytetin dhe me arealin e tij tė gjėrė. Nė kėtė rast kemi njėhero vendas, jo njė hyjni nė kuptimin e vėrtetė tė fjalės. Krijimi i kultit tėtij ėshtė nė natyrėn e krijimit tė miteve tė heronjve, tė hyjnizimit tė kultittė tė parėve.



I njėjti proces ka ndodhurnė krijimin e shumė legjendave ilire. Kėshtu, Stefan Bizantini shėnon legjendėne emėrtimit tė liburnėve sipas njė heroi me emrin Liburn, legjendėn e emėrtimittė Ambrakisė sipas Aombrakut, tė birit tė Thesprotit tė Laokonit (nė njėvariant tė dytė nga Ambrakia, vajza e Egjeut), tė mbiquajtjes sė krahinės sėmolosvė Afeidantes nga mbreti Afeidas, i Hellopisė nga Hellopi, i biri i Jonit(njė legjendė tjetėr shėnon, se Hellopia quhej dhe krahina rreth Dodonės molosee banorėt e saj quheshin helloi dhe selloi), tė qytetit Efyra nga emri Efyrit,tė birit tė Amarakut tė Thesprotit, tė qytetit Lynkos tė Epirit nga emri iheroit Lynkeu etj. Tė gjitha kėto janė legjenda gjenealogjike, ciklike, qėflasin pėr tradita tė forta vendase. Nga kjo pikėpamje, kulti i Epidamnit ėshtėtipologjik pėr kėto lloj legjendash. Ky kult dokumentohet i fortė edhe nė kohėnkur qyteti quhej me emrin Dyrrah, sepse ėshtė zbuluar njė monument i njėpersoni me pushtet nė kėtė qytet nė shekullin II tė erės sonė, qė quhej SyrEpidamni, nė emrin e tė cilit Leon Hezej me tė drejtė sheh njė jehonė tė kultittė stėrgjyshit legjendar ilir, tė themeluesit tė parė.



Prokopi i Gazės nė “panagjerikun”kushtuar perandorit tė Bizantit Aleks Durrsakut, me origjinė nga ky qytet,thotė shprehimisht se kėtu “lindi heroi vendas, qė i dha emrinqytetit”. Pra, nė shekullin V e VI ėshtė i gjallė kulti i Epidamnit. Bilederi nė shekullin XI Ana Komnena e pėrmend jehonėn e kėtij emri me atributemitologjike. Natyrisht, Epidamni nuk hyn nė “elitėn” e panteonitilir; mė tepėr se njė hyjni tė mirėfilltė, kemi njė njeri tė vdekshėm tėhyjnizuar. Se ē’rol ka luajtur kulti i tij sot nuk jemi nė gjendje tė pėrgjigjemime hollėsi.



5. Dyrrahu – nipi iEpidamnit.



E lindi Melisa, bija eEpidamnit, me hyun e detit. Nė krahasim me gjyshin, Dyrrahu edhe lindjen e kagjysėm tė hyjnizuar. Kėtu me rėndėsi ėshtė e dhėna, qė jep Stefan Bizantini, semė pėrpara me emrin Dyrrah ėshtė quajtur gadishulli, ku u ndėrtua fillimishtqyteti. Mė pas, nė njė dorė tė dytė ndėrtimi, limani i poshtėm i qytetit uquajt Dyrrah. Me kalimin e kohės, mbas njė bashkėjetese tė dy emrave, emriDyrrah u bė sundues (ēka ka mundėsi tė jetė edhe reflekt i njė binomi tė kultittė Epidamnit e tė Durrahut njėkohėsisht, mė tej emri Dyrrah u bė pėrfundimtar).Theksojmė origjinėn e kultit tė Dyrrahut nga bota e mitologjisė detare, siē kandodhur me shumė legjenda tė tjera ilire.



6. Melisa – nimfė e shndėrruarnė bletė, e ėma e Dyrrahut. Kulti i saj ka qenė shumė i fortė te banorėt ilirėtė qytetit e tė rrethinave.



Aq e vėrtetė ėshtė kjo, saqėnė bregdet vendi ku sipas legjendės u bė bashkimi i saj me hyun e detit u quajtMelison. Pra, kishte njė vend kulti nė natyrė, qė e dokumentojnė autorėtantikė. Po ajo, qė ka rėndėsi ėshtė, se Melisa (ky ėshtė emri grek i saj e nes’dimė si e ka pasur emrin vendas), pėrveē kultit tė saj si nimfė (nė legjendėnilire ėshtė njė nimfė-bijė e Epidamnit, pra nimfė e zonės) ndoshta nė njė fazėtė dytė ka edhe kultin e saj si bletė ose si stėrgjyshe e bletėve. Kemi njėlloj zoomorfizmi, qė e tregon tė dyfishtė; njeri dhe bletė – karakteristikė kjotepėr e vjetėr e praktikės sė mitit. Kemi bile njė paraqitje tė Melisės nėformėn e bletės, qė del disa herė nė monedhat e Durrėsit. Figura e bletės ėshtėndoshta njė motiv ikonografik i dyrrahasve tė vjetėr. Me kėtė kult lidhet dhevera e tyre e famshme e fermentuar prej mjalti, qė e pėrmend Aristoteli. Delpra, se Melisa nga njė kult i lidhur me detin, ėshtė njėkohėsisht edhe njė kulti pastokės bujqėsore. Ky fakt i fundit ethekson karakterin autokton tė kultit.
__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.

Herėn e fundit ėshtė Redaktuar nga Zero Cool : 21-05-15 nė 18:30
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 21-05-15, 18:28   #30
Zero Cool
Administratorėt
 
Avatari i Zero Cool
 
Anėtarėsuar: 18-03-03
Vendndodhja: Netherland
Postime: 24,987
Zero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėmZero Cool i pazėvėndėsueshėm
Post Titulli: Mitologjia shqiptare

Hyjni tė Panteonit Ilir -II









7. Joni – i biri i Dyrrahut.



Miti ilir e bėn atė eponimtė detit, shpjegim ky i ndryshėm nga ato tė mitologjisė greke dhe romake. Kyėshtė njė mit, qė te ilirėt zotėron njė hapėsirė shumė tė madhe tė njė deti, qėu pėrket shumė popujve tė ndryshėm tė Ballkanit dhe tė Gadishullit Italik. Pra,miti i Jonit hyn nė raporte mitologjike e gjeografike ndėrkombėtare. StefanBizantini ka shkruar dhe pėr njė bir tė Jonit, tė quajtur Hellopi. Gjithė legjendae Jonit i pėrket territorit tė Ilirisė sė Jugut dhe tė Epirit ilir. Topografiae legjendės pėrfshin njė hapėsirė shumė tė madhe.



8. Nesti – emėr lumi ilir,po edhe emri i njė hyu sikelik tė kultit tė ujit te mesapėt, nė Italinė eJugut.



Kėtė filozofi agragantinasEmpedokli, sigurisht duke u mbėshtetur nė besimin popullor mitologjik ilir, epėrdori pėr tė quajtur elementin ujė tė kozmogonisė. Pėr kėtė hyjni ka shkruarP.Kreēmeri; e pėrmend edhe E.Ēabej. Empedokli e pėrdor emrin e Nestit tė paktėnqė nė shekullin V para erės sonė, por kulti i kėtij hyu do tė ketė qenė formuarshumė kohė mė parė. Ajo qė tė bėn pėrshtypje ėshtė se emri i kėtij hyu nukgjendet vetėm nė Italinė e Jugut, por edhe nė viset e mirėfillta ilire. Kėshtu,Skylaksi dhe Stefan Bizantini pėrmendin lumin Nestos, njė qytet me kėtė emėr,si dhe fisin ilir tė nestėve.



9. Jupiter Menzana – hysuprem te daunėt e mesapėt.



Origjina e tij ilire ėshtė theksuar nga shumė dijetarė. Emri i parė ėshtė i huazuar, njė interpretatioromana. Epiteti i tij lidhet esencialisht me njė fjalė shqipe, mėz, kalė i ri.Kjo ėshtė pėr arsyen, se ilirėt i flijonin nė kushtime e nė ceremoni tė veēantakuaj. Pra, e dhėna e Festusit pėr ilirėt, qė i flijonin hyut tė detit nė ēdonėntė vjet nga katėr kuaj, nuk ėshtė e shkėputur nga njė praktikė e pėrafėrtedhe te ky rast, ku kulti nuk lidhet me hyun e detit, por me njė hy meatribute, nė fakt, tė njė kryehyu, qė zė kryet e vendit nė panteon, pėrderisa ekanė pėrngjasur me atributet e Jupiterit. Por edhe ka ndryshim tė dukshėm ngaJupiteri romak, apo dhe nga Zeusi grek, se nderimi pėr tė lidhet me kultin ekalit, saqė e nderojnė edhe nė epitetin karakteristik, dallues. Ėshtė kulti ikalit, qė shpjegon edhe skenat e shumta me kalorės nė stelat daunase, nga tėcilat deri tani janė gjetur afro 1500 copė. Nė kėto stela duhet parė edhejehona e subjektet, ose dhe ciklet e mitit tė Jupiter Menzanas, tė mendėsisėmitologjike tė daunėve, po edhe tė mesapėve.



10. Jupiter Parthini – hykryesor i ilirėve parthinė.



Pėr kėtė dėshmojnė burimet ekohės romake. Parthinėt janė fis i rėndėsishėm nė afėrsi tė Durrėsit, tėmpleksur me sa duket edhe me taulantėt. Madje, Dion Kasi thotė, se dikur edheDurrėsin e kanė pasur ilirėt parthinė. Kjo tė shtyn tė mendosh, se kulti iJupiter Parthinus nuk duhet shkėputur nga lėnda e bota mitologjike e banorėvebregdetarė. Nuk kemi tė dhėna tė tjera pėr atributet e ceremonitė, qė lidhen metė. Dimė, se kulti i tij ėshtė i gjallė e vihet nė dukje si njė hy me identitetetnik ilir, qė i pėrket fisit tė parthinėve. Ka mundėsi tė jetė njė hy lokal,por jo i shkėputur nga tėrė panteoni ilir nė tėrėsi. S’dimė ē’lidhje ka pasurme legjendat e Durrėsit.



11. Diana Kandave – domethėnė Diana e kandavėve (fisi i njohur ilir).



Nė afėrsi tė parthinėve kandavėtkishin njė tempull tė rėndėsishėm tė Dianės tė shėnuar nė Tabula Peutingerianambi rrugėn Egnatia pėrbri shtegut nė lindje tė Skampės (Elbasanit). Nė tė vėrtetė,topografia e pėrhapjes sė kėtij kulti ėshtė gjetur edhe te deokleasit (nė Maltė Zi), ku nė altar ėshtė bėrė njė kushtim “Diana e AugustaeCandavensi”. Kulti i Dianės (ky emėr, siē e ka shtjelluar nė njė studim tėtij Ēabej, ka dhėnė emrin Zana) te ilirėt ka parasysh njė hyjneshė vendase meemrin romak ose dhe me emrin grek Artemis. Disa relieve me pėrfytyrimin e kėsajhyjneshe vendase studiuesit i kanė lidhur me kultin e vegjetacionit, tėpjellshmėrisė, tė stinėve.



12. Dionis Dualos – hy iilirėve paionė. Dijetarėt i ka tėrhequr vėmendjen cilėsimi i tij, qė ėshtėshpjeguar nga Jokli e Ēabej me fjalėn shqipe “dej, me u de”. Nė tė parakuptohen edhe ceremonitė ekarakterit dioniziak, ku njerėzit pinin dhe deheshin.



13. Apolon Derroni – hy iilirėve peionė. Ky emėr hyu ėshtė dhe nė monedhat e mbretit Lykeu tė kėtij fisi(rreth viteve 335-295 para erės sonė). Monedhat tregojnė nė rivers njė pendė paqe. Nisur nga ky fakt, Ēabej bėn njė zbėrthim etimologjik tė Derranit, duke elidhur me njė nėnfis ilir, derranėt, “njė polem bujqish”. Ndoshta ėshtėnjė me latinishten e mesme (nė Dalmati) “derrum, darrus-tokė epalėruar”. Kėtė fjalė Ēabej e lidh edhe me shqipen “djerrė”.



14. Dardania – nė njėmbishkrim tė Dardanisė antike studiuesi Zef Mirdita, qė ėshtė marrė kohėt efundit dhe me kultet nė Dardani, gjen njė hyjneshė kryesore vendase(“Dardaniae sacrum”). Kulti i Dardanisė ėshtė kult pajtor i tėrėkrahinės sė madhe ilire. Studiuesi thekson rolin e kėsaj hyjneshe, ndoshta edheeponime, me atribute tė ngjashme me ato tė hyut tė shėndetėsisė antike, Eskulapit,apo Hygjesė.



15. Andini – hy epikorik itrevės dardane. Emri i tij ėshtė gjetur nė njė monument mermeri pranėKaēanikut, nė kufi tė Dardanisė dhe tė Maqedonisė. Emri futet nė repertorinonomastik ilir. Funksionet e kėtij hyu Z.Mirdita i pėrngjason me ato tė Vidasit(Silvanit romak).



16. Anzotika – hyjneshė eliburnėve me atribute tė hyjneshės sė bukurisė dhe tė dashurisė (Afėrditės). Emrii saj ėshtė skalitur nė njė monument nė Flamonėn e vjetėr (Plomini i sotėm).



17. Ika – nimfa e njė luminė Liburni (po dhe nė Flamona), edhe kjo me atribute tė Afėrditės.



18. Lutossika – pėrsėri emėrnimfe i trevės liburne.



19. Latra – nimfė e pėrafėrtme nimfat e tjera tė miteve liburne.



20. Sentona – njė nimfė tjetėr lokale (e sė njėjtės trevė).



21. Bindi – hy kryesor ifisit ilir tė japodėve. I janė kushtuar disa altarė votivė, qė janė gjeturpranė burimit tė pėrroit Privi, afėr Bihaqit tė sotėm. Nė mbishkrimetidentifikohet me hyun romak tė detrave Neptunin (“Bindo Neptunosacrum”). Nė fakt, mė shumė se hyu i detit, Bindi ėshtė mbrojtės iburimeve dhe i ujėrave. Pėr nder tė tij sakrifikoheshin cjep.



22. Thana dhe Vidasi – njėēift hyjnor ilir, qė ėshtė rafiguruar nė disa monumente tė bėra nga ilirėt. Katėraltarė votivė me mbishkrime i janė kushtuar kėtij ēifti e janė gjetur nėTopusko. Emrat e kėtyre hyjnive janė, me sa duket, emra ilirė. Thana ėshtėhyjneshė me atribute tė Artemisit, apo Dianės. Vidasi ka atributet e hyut tėpyjeve, kullotave e burimeve, tė Silvanit romak. Relievet e kėtyre hyjnive tėkėtij binomi kultik janė edhe vepra tė vėrteta tė artit ilir; ato kanė veshjeilire dhe njė stil karakteristik vendas.



23. Tadeni – ky emėr hyu ėshtė gjetur nė njė altar sakrificash jo larg Sarajevės dhe identifikohet ngafunksioni kultik me Apolonin (mbishkrimi ėshtė i shekullit III para erės sonė).



24. Drakoni dhe Drakena(Draconi et Draccena) – njė tjetėr ēift hyjnish. Ėshtė shėnuar fakti iekzistencės sė tyre nė njė mbishkrim tė gjetur afėr Shkupit. Te ky ēift duhetparė binomi i gjarpėrinjve hyjnorė vendas, si edhe jehona e pėrfytyrimit tėmetamorfozės sė Kadmit dhe Hermonias, pas vdekjes, nė dy gjarpėrinj nė fushat eEliseut.



25. Boa (Bua) – hyjni ilirenė formė gjarpri nė Epidaur. Kulti i tij ka mbijetuar deri nė shekullin IV tėerės sonė. Kėtė hy gjarpėr populli vendas e quan pikėrisht me kėtė emėr(Hieronimi nė “Vita s.Hilarionis”, lib.9, shėnon “quos gentilisermonte Boas vocant” – “qė populli nė gjuhėn e vet e quanteBoa”).



26. Nutrika – hyjneshė eilirėve veriorė, mbrojtėse e fėmijėve.



27. Tato – pėr kėtė hyjni tėnderuar nė trevat dardane flet Mate Suiēi si pėr njė Deus Patrius. (Z.Mirditaemrin Tato e lidh edhe me emrin epikorik Tatonipol. Nė tė sheh edhe lidhjen me hyjninė lindore Attis, ose dheme kultin e kalorėsit trak). Nė shtyllėzat mbivarrore tė Durrėsit del shpesh nėshekujt III – I p.e.s. emri Tato si ilir.



28. Dauni – hyu i daunėve nė Itali. Kulti i tij ėshtė parė nga V.Pizani si njė kult ilir. Ai konkludon, se”raporti i caktuar nga Franc Altheimi ndėrmjet hyut romak Faunit (Faunus)dhe mbretit mitik Dauno ėshtė eponim i Daunisė dhe sigurisht mbas tė vjetėrvenga Iliria”.



29. Logetėt – me kėtė emėrte mesapėt shikon motrat e fatit.



30. Emra tė tjerė hyjnish qėmendohen se i pėrkasin panteonit ilir janė edhe:

– Grabovi;

– Versobi;

– Aufani;

– Iria;

– Uridua;

– Melesokue, etj.



Ky katalogim i shpejtė dhenė vija shumė tė pėrgjithshme i hyjnive tė panteonit ilir tregon, se numri ityre nuk ėshtė i pakėt. Kėtu duhen dalluar nė pikėpamje hierarkike hyjnitės uperiore dhe ato inferiore, njėkohėsisht hyjnitė me rrezatim e ndikim lokaldhe ato me role tė gjithmbarshme pėr trevat e gjėra ilire. Njė problem ėshtėedhe shtresėzimi i tyre kohor nė hyjni mė tė vjetra dhe nė ato mė tė reja.Natyrisht, ky panteon nuk ka qenė plotėsisht unik. Brenda njė uniteti (sidomosndėrmjet hyjnive tė pėrbashkėta pėr trevat qendrore ilire) ka edhe diversitet,njė proces ky normal dhe i kuptueshėm, sidomos pėr kohėra tė lashta tėekzistencės tė shumė fiseve ilire dhe aq mė tepėr tė shpėrndara nė territoreshumė tė gjėra. Nė momente tė caktuara kanė qenė parėsore hyjni tė ndryshme ngaato, qė janė bėrė tė tilla nė momente tė tjera. Njė moment shumė i thekshėm nėtėrė historinė ilire ka qenė ai i shtetit ilir (shekujt IV-II para erės sonė). Kyshtet dhe mbretėrit e tij kishin edhe kultet dhe hyjnitė zyrtare. Nė kėtėaspekt dallohet ēifti Redon-Medaur me role dhe funksione, qė ndėrlidhen menjėri-tjetrin.


__________________
Asgjė nuk ėshtė e pamundur. Pamundėsinė apsolute e shkakton mosdija jonė reale.
Zero Cool Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Pėrgjigju


Anėtarėt aktiv qė janė duke parė kėtė Temė: 2 (0 Anėtarėt dhe 2 Guests)
 
Funksionet e Temės
Shfaq Modėt

Rregullat E Postimit
You may not post new threads
You may not post replies
You may not post attachments
You may not edit your posts

BB code is ON
Figurinat Janė ON
Kodi [IMG] ėshtė ON
Kodi HTML ėshtė OFF



Hyrja | Chat | Diskutime | Muzik Shqip | Poezi | Lojra | Kontakt


1999 - 2014 Forumi Dardania

Te gjitha kohėt janė nė GMT +1. Ora tani ėshtė 14:20.
Powered by vBulletin Version 3.8.7
Copyright ©2000 - 2024, Jelsoft Enterprises Ltd.